Tô Tử Giáng Khí Thang – Giáng khí bình suyễn, khứ đờm chỉ khái

Bài viết Tô Tử Giáng Khí Thang – Giáng khí bình suyễn, khứ đờm chỉ khái – Trích trong sách 60 phương tễ dùng nhiều bậc nhất trong Y học Cổ truyền

Tác giả: Bác sĩ Trịnh Văn Cường

Cách nhớ

“Tô tử Bán hạ Trần bì

Tiền hồ Hậu phác Quế Quy Khương Thảo”

Thành phần

Gồm có 10 vị Tô tử, Tiền hồ, Hậu phác, Trần bì, Bán hạ, Quế nhục, Đương quy, Sinh khương, Cam thảo, Đại táo.

Cách dùng

Chia thang sắc uống hoặc có thể tán bột.

Công dụng

Giáng khí bình suyễn, khứ đờm chỉ khái

Chủ trị chứng thượng thực hạ hư suyễn khái chứng: ho suyễn, nhiều đờm, khó thở, ngực đày tức, rêu trắng.

==>>> Xem thêm: Bài thuốc cổ phương Ngũ Tích Tán – Phát biểu ôn trung, tiêu tích

PHÂN TÍCH

Chứng của bài này là thượng thực hạ hư gây khái suyễn: vừa ho vừa suyễn, hễ vận động là bệnh nặng lên, ho nhiều khạc nhiều đờm, sắc trắng và rất mệt mỏi, tiền sử nhiều năm, nhiều chục năm (mệnh môn hư nên chân tay lạnh). Khó thở thì thở ra khó thường do phế (do dị vật như đàm, bụi không khí,… làm vít lấp phế gây thở ra khó); còn nếu khó thở thì hít vào khó thường do thận (vì thận không nạp được khí nên không khí hít vào không giữ được, dẫn đến hít vào khó) – vắn tắt thì gọi: “phế chủ thờ ra, thận chủ hít vào”. Trường hợp này thượng thực hạ hư, trên thì có đàm dưới thì có thận khí hư nên khó thở cả hai thì. PHẾ ĐÀM – THẬN KHÍ HƯ

TỒ TỬ giáng khí tiêu đàm định được suyễn là vị thuốc chủ chừa về đàm làm trở trệ bộ máy hô hấp gây ho nhiều đờm, khí nghịch lên gây suyễn. BÁN HẠ đi vào tỳ vị phế để kiện tỳ táo thấp tiêu đàm đồng thời giáng nghịch. Các chứng đàm thấp gây ho suyễn thì Bán hạ dùng rất tốt Tô tử và Bán hạ phối hợp với nhau vừa tiêu được đàm mà lại giáng khí chỉ ho suyễn, nên hai vị này đóng vai trò là quân dược.

Phụ trợ cho cặp đôi quân dược tăng tác dụng tuyên phế giáng khí, hóa đờm chỉ khái gồm có 03 vị Hậu phác, Tràn bì và Tiền hồ. TRẦN BÌ vị cay tính ôn hành khí hòa trung, táo thấp kiện tỳ. HẬU PHÁC vị đắng tính ôn có tác dụng hành khí để tiêu tích trệ, đây là vị thuốc hàng đầu điều trị các chứng tích trệ đày chướng, đặc biệt đàm trệ. TIỀN Hồ vị cay tính mát thiên về giáng khí trừ đờm.

Thượng thực hạ hư, dưới hạ tiêu thận khí hư làm cho hỏa bốc lên làm cho ho suyễn tăng nặng do đó mà phải dùng QUẾ NHỤC bổ thận nạp khí, đồng thời dẫn hỏa quy nguyên từ đó mà bình được suyễn chỉ được khái. Hỏa bốc lên hay làm cho huyết động, hay đưa huyết đi theo do đó mà dùng thêm ĐƯƠNG QƯY để dẫn huyết về nguồn. Mặt khác nửa khi can huyết thiếu không đủ làm cho dương khí của can bốc lên làm thượng càng động. Chính vì vậy mà dùng đương quy dẫn huyết về can với lý là như vậy. Cặp đôi Đương quy và Quế nhục là một cặp cũng rất kinh điển về việc làm cho can thận đồng nguồn, củng cố hạ tiêu.

SINH KHƯƠNG, CAM THẢO và ĐẠI TÁO ích khí trung tiêu điều hòa dinh vệ. Ngoài ra dùng cặp 3 vị này còn có một lý nữa, thượng thực hạ hư, trên cao thì thực, dưới sâu thì hư. Do đó mà muốn trên dưới giao nhau thì trị ở giữa, vì vậy mà dùng cả ba vị này giúp bồi bổ trung tiêu.

Đây là một bài có tác dụng trị hen phế quản với nguyên nhân thượng thực hạ hư (phế đàm – thận khí hư). Cấu trúc bài này khá giống với bài Định suyễn thang, tuy nhiên điểm mạnh của định suyễn thang là trị hen phế quản thể bên ngoài phong hàn, bên trong đàm nhiệt (phong hàn – đàm nhiệt). Ngoài ra còn có bài Nhân sâm cáp giới tán trị hen phế quản thể phế thận khí hư cũng rất hay dùng, đặc biệt đối tượng hen phế quản mạn tính, người già. Cả ba bài này đều là những bài trị cả tiêu cả bản, vừa chữa triệu chứng vừa chừa nguyên nhân. Tuy nhiên với hen phế quản trị triệu chứng hay nhất vẫn là bài Lãnh háo hoàn, là bài thuần về cắt cơn giải quyết triệu chứng, tác dụng rất nhanh và mạnh.

Người xưa có có lập luận rằng: thấy đờm đừng trị đờm, thấy huyết đừng trị huyết. Tuy thấy chứng đờm, chứng huyết nhưng trước tiên phải xem xét nguyên nhân phát sinh từ đâu. Trong bài này Tô tử, Hậu phác, Tiền hồ đều là những vị giáng khí, sơ thông tà khí ngưng trở bít tắc; Bán hạ, Trần bì hoá đờm. Hoả đem huyết đi lên nên dùng Nhục quế để dẫn hoả quy nguyên, đưa hoả về đúng chỗ; Đương quy dẫn huyết về kinh. Trên dưới giao nhau thì trị ở giữa, cho nên dùng Cam thảo bồi bổ trung khí, Sinh khương bình Vị. Đờm dãi vít lấp ở trên, hạ nguyên khí kém dẫn đến các chứng kể ở trên dùng bài này là thích hợp nhất.

==>> Xem thêm: Bán Hạ Hậu Phác Thang – Hành khí khai uất, giáng nghịch hóa đàm