Gàu: nguyên nhân và cách phòng ngừa

Nhathuocngocanh – Gàu là 1 bệnh lý ở mạn tính, tạo thành những mảng vảy trắng rải rác khắp da đầu. Đây là một bệnh da liễu phổ biến xuất hiện ở hơn 50% dân số. Gàu không chỉ gây ảnh hưởng đến thẩm mỹ mà còn là 1 tình trạng bệnh da liễu dai dẳng, khó điều trị dứt điểm, dễ tái phát và gây ra những cơn ngứa ngáy khó chịu. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp 1 số kiến thức về gàu, nguyên nhân gây ra gàu và cách phòng ngừa.

Gàu trên da đầu là gì?

Gàu là hiện tượng da đầu tróc ra với số lượng nhiều hơn mức bình thường, khiến da đầu bị khô và bong tróc thành từng mảng hoặc thành những đốm nhỏ màu trắng nằm rải rác khắp da đầu. Trong những trường hợp nặng gàu có thể tụ lại thành những mảng lớn, gây ngứa, kích ứng hoặc có thể tạo thành những mảng đỏ, từ đó làm tăng nguy cơ viêm da đầu và rụng tóc.

Thông thường, một người trưởng thành mỗi ngày có khoảng 487.000 tế bào/cm2 da bị bong ra khi sử dụng các chất làm sạch. Tuy nhiên ở những bệnh nhân bị chẩn đoán là viêm da đầu con số này có thể tăng lên gần gấp đôi khoảng 800.000 tế bào/cm2 da.

Ở thể nhẹ, gàu có thể điều trị bằng cách sử dụng dầu gội đều đặn. Với tình trạng nghiêm trọng hơn, người bệnh có thể sẽ phải dùng đến những sản phẩm dầu gội chuyên dụng có chứa thành phần tân dược. Tuy nhiên bệnh vẫn có thể xuất hiện lại sau 1 thời gian sau đó. Gàu còn là 1 biểu hiện của bệnh lý viêm da tiết bã nhờn, vảy nến hoặc viêm da do tiếp xúc.

Nguyên nhân gây ra tình trạng gàu trên da đầu

Nguyên nhân gây ra gàu phổ biến là do da đầu bị khô kích ứng, sự tăng sinh của các chủng nấm men malassezia (loại vi khuẩn ăn chất dầu trên da người), hoặc do nhạy cảm với các sản phẩm chăm sóc tóc từ đó gây ra tình trạng viêm da do tiếp xúc.

Viêm da đầu

Viêm da đầu là tình trạng da đầu bị đỏ nên, kèm theo đó là những mảng vảy trắng, mỏng nằm rải rác ở vùng da tiếp nối giữa trán và đỉnh đầu.

Dấu hiệu cơ bản khi bị viêm da đầu là các tuyến bã nhờn hoạt động mạnh, đặc biệt là vùng chữ T trên mặt, vùng da sau tai, da đầu. Tại những vị trí bị viêm có thể xuất hiện những vệt mẩn đỏ, kéo dài và có những mảng vảy khô đi kèm. Tình trạng viêm da cũng có thể xuất hiện ở mặt, đặc trưng là những đám đỏ có ranh rới rõ rệt, phía bên trên xuất hiện vảy trắng, nhiều nhờn tập trung chủ yếu ở rùa cánh mũi và lông mày.

Do nấm men Malassezia gây ra

Malassezia là 1 loại nấm men sống kí sinh trên da người, loại nấm này thường tập trung ở các vùng da chứa nhiều tuyến tiết dầu. Chúng ăn dầu, bã nhờn trên da từ đó hình thành nên các Acid béo tự do, khi số lượng các Acid béo này quá nhiều sẽ gây ra tình trạng viêm da kích ứng. Hậu quả là các tế bào sừng trên da đầu bị tăng sinh một cách nhanh chóng tạo thành những mảng trắng rải rác khắp da đầu.

Theo nghiên cứu, những người da dầu sẽ có nguy cơ cao bị gàu ngứa và viêm da đầu hơn so với những người có làn da thường hoặc hỗn hợp thiên khô.

Do da quá khô

Không như người có làn da dầu dễ bị viêm da đầu do tiết quá nhiều dầu, người da khô thường không có đủ chất dầu để nuôi dưỡng, bảo vệ tóc, cũng như da đầu. Do đó khiến da ở vùng đầu dễ rơi vào tình trạng rối loạn, và dễ chịu ảnh hưởng tiêu cực từ tác động bên ngoài từ đó khiến dã dễ kích ứng, bong tróc, hình thành lên gàu.

Thường xuyên sử dụng hóa chất lên tóc

Các loại thuốc tẩy tóc, uốn tóc, Gel tạo kiểu,… thường chứa các thành phần tẩy mạnh, chất bảo quản không thân thiện với da đầu. Sử dụng các sản phẩm thường xuyên, đặc biệt là những người nhạy cảm có thể dễ gây ra tình trạng kích ứng, ảnh hưởng đến độ pH của da đầu, khiến da đầu dễ khô, bong tróc.

Gàu gây ra do bệnh lý

Một số bệnh lý có thể làm tăng nguy cơ gây gàu, dưới đây là một số bệnh lý phổ biến có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến da dầu của bạn:

• Người bị viêm da tiết bã nhờn, người bị chàm mạn tính hoặc vảy nến.
• Người bị Parkinson, bị các bệnh lý thần kinh sẽ dễ mắc viêm da tiết bã nhờn từ đó gây ra gàu ngứa.
• Bệnh nhân bị nhiễm HIV gây suy giảm miễn dịch, tạo điều kiện thuận lợi cho nấm men Malassezia phát triển và tăng sinh.
• Người mắc bệnh lý tim mạch, người vừa hồi phục sau nhồi máu cơ tim cũng là 1 trong những nhóm đối tượng dễ phát sinh gàu ngứa.

Tâm trạng

Tinh thần luôn nằm trong trạng thái căng thẳng không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể, mà còn là nguyên nhân khiến cho các bệnh lý về da tăng sinh, trong đó có cả tình trang viêm da tiết bã và gàu. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc Stress kéo dài có thể kích hoạt quá trình bong tróc các tế bào da chết diễn ra nhanh hơn, từ đó tăng nguy cơ gây gàu và có thể làm các bệnh lý hiện có trở nên trầm trọng hơn.

Do thừa hoặc thiếu một số nhóm chất

Bị gàu là thiếu Vitamin gì? Sự thiếu hụt nguyên tố Kẽm, chất béo, các Vitamin nhóm B có thể kiến sức đề kháng của da đầu bị suy giảm, mất cân bằng độ ẩm, từ đó tạo thành điều kiện thuận lợi cho gàu phát triển.

Tuy nhiên bổ sung quá nhiều các hoạt chất trên, cũng có thể làm tăng tiết dầu trên da, từ đó khiến cho các loại nấm men ký sinh phát triển và sinh ra gàu.

Ảnh hưởng bởi môi trường

Không khí quá khô, quá ẩm có thể kiến cho độ ẩm ở da đầu bị rối loạn, từ đó tạo điều kiện cho những mảng gàu xuất hiện trên da đầu.

Ảnh hưởng bởi giới tính

Hàm lượng Hormone Androgen ở nam giới thường cao hơn nhiều so với nữ giới, nó quyết định 1 số đặc điểm đặc trưng của nam giới, và có vai trò vô cùng quan trọng. Tuy nhiên, Hormone Androgen cũng là nhân tố kích thích sự hoạt động của tuyến bã nhờn, khiến da đầu tăng tiết dầu và dễ hình thành các phản ứng viêm. Do đó nam giới, đặc biệt là ở giai đoạn vị thành niên thường bị gàu hơn nữ giới cùng lứa tuổi.

Bị gàu có nên gội đầu nhiều hay không? có lẽ là thắc mắc của rất nhiều người. Việc lạm dụng dầu gội đầu, gội quá nhiều lần cũng có thể làm trôi đi mất lớp dầu bảo vệ tóc, làm xáo trộn sinh lý của da đầu, từ đó dễ hình thành gàu.

Ngược lại quá ít gội đầu có thể kiến các mảng da trên trên da đầu không được loại bỏ, kết hợp với bụi bẩn, vi sinh vật ký sinh có thể gây bít tắc lỗ chân lông, gàu và viêm da đầu.

Triệu chứng của bệnh

Gàu là 1 dạng của viêm da tiết bã thể nhẹ các dấu hiệu và triệu chứng bệnh điển hình là:

• Da đầu bong tróc thành những mảng trắng nằm rải trên da đầu, một số trường hợp còn có thể đi kèm cùng tình trạng những vảy trắng bong ra ở vùng lông mày, ria mép.
• Ngứa da đầu, đôi khi có kèm mẩn đỏ.
• Da đầu xuất hiện những lớp vảy cứng, những mảng vảy cứng nếu xuất hiện trên da đầu trẻ sơ sinh thì còn được gọi là “cứt trâu”.
• Các triệu chứng và biểu hiện của bệnh có xu hướng nghiêm trọng hơn nếu bạn bị căng thẳng, mệt mỏi.
• Gàu thường có xu hướng bùng phát vào mùa lạnh hanh, khô, những thời điểm mà độ ẩm trong không khí ở mức thấp.

Tại sao gội đầu xong vẫn có gàu?

Nguyên nhân chủ yếu gây ra gàu ngứa là do nấm men Malassezia, do da đầu quá khô hay quá nhiều dầu,… những yếu tố nguy cơ này không thể thay đổi được do đó mà sau khi gội đầu chúng ta vẫn thấy gàu xuất hiện lại.

Bị gàu có cần đi khám bác sĩ da liễu hay không?

Hầu hết những bệnh nhân bị gàu thường không cần đi thăm khám bác sĩ, mà có thể tự khỏi nếu có biện pháp chăm sóc tóc đúng cách. Gặp bác sĩ da nếu:

• Tình trạng gàu ngứa của bạn trở nặng, ảnh hưởng đến tính thẩm mĩ và gây ra tình trạng ngứa ngáy khó chịu.
• Tình trạng của bệnh không cải thiện kể cả khi đã sử dụng các loại dầu gội chuyên dụng có chứa các thành phần tân dược.

== > Bạn có thể xem thêm bài viết: RỐI LOẠN MÓNG (NAIL DISORDERS) – Bs. Trương Tấn Minh Vũ

Làm thế nào để điều trị gàu ngứa?

Cách trị gàu tại nhà là gì? Thông thường tình trạng gàu ngứa và bong tróc da đầu có thể kiểm soát tốt nếu điều trị đúng cách. Đối với tình trạng gàu nhẹ, bạn nên làm sạch da đầu thường xuyên bằng các loại dầu gội dịu nhẹ để giảm dầu thừa và các tế bào chết tích tụ. Với những tình trạng nặng hơn, thì cần sử dụng những sản phẩm trị gàu chuyên dụng hoặc dùng thuốc nếu cần thiết. Bác sĩ da liễu sẽ tiến hành thăm khám, đánh giá tình trạng của bệnh để cho ra được lời khuyên đúng đắn nhất.

Sử dụng các loại dầu gội đầu có chứa thành phần tân dược

Khi gàu ở thể nặng, bác sĩ sẽ kê đơn những loại dầu gội có chứa thành phần thuốc tân dược, sử dụng đều đặn với tần suất 2 đến 3 lần/1 tuần, hoặc theo hướng dẫn của bác sĩ. Khi tình trạng thuyên giảm có thể giảm tần suất sử dụng xuống còn 1 lần/tuần. Những người da khô có thể sẽ được cân nhắc giảm số lần gội, và tần suất gội, sử dụng phối hợp với những loại dầu xả dưỡng ẩm, mặt nạ ủ tóc.

Những sản phẩm chăm sóc chuyên dụng thường rất đa dạng về dạng bào chế cũng như thành phần. Do đó bạn có thể trải nghiệm nhiều sản phẩm để tìm ra cho mình một loại sản phẩm phù hợp nhất.

Trong trường hợp bị mẩn đỏ, châm chích hoặc kích ứng khi dùng cần dừng ngay việc sử dụng sản phẩm đó, nếu tình xảy ra tình trạng dị ứng nghiêm trọng cần đưa bệnh nhân đến ngay các cơ sở y tế gần nhất.

Một số thành phần thường có mặt trong các sản phẩm dầu gội trị gàu chuyên dụng là:

• Kẽm pyrithione (DermaZinc, Head & Shoulders,…): Hoạt chất có khả năng ức chế sự phát triển của các loại vi nấm. Kẽm có khả năng kháng khuẩn tại chỗ, giúp các vết thương hở nhanh lành, ngăn ngừa tác những tác động tiêu cực từ môi trường ngoài đến da đầu. Pyrithione là một ionophore, có khả năng tương tác không đặc hiệu với màng plasma nhằm đưa nguyên tố Đồng vào trong tế bào, tạo điều kiện để việc vận chuyển Đồng qua màng nội bào được diễn ra thuận lợi. Đồng khi được đưa vào tế bào có khả năng bất hoạt các Protein có chứa Sắt, Lưu huỳnh kéo theo đó là khả năng ức chế sự phát triển của vi nấm trên da nói chung và trân da đầu nói riêng.
• Chiết xuất từ nhựa than (Neutrogena T/Gel, Scalp 18 Coal Tar Shampoo,…): Các sản phẩm này có khả năng kìm hãm quá trình tạo thành những mảng da chết trên da đầu, đồng thời hạn chế tình trạng bong tróc. Tuy nhiên sử dụng nhiều dòng sản phẩm có chứa nhựa than có thể làm phai màu tóc nhuộm và làm da đầu bạn nhạy cảm hơn với ánh nắng mạnh.
• Axit salicylic: Hoạt chất thuộc nhóm kháng viêm không chứa steroid, thường được chỉ định để điều trị các bệnh lý da liễu. Axit salicylic có khả năng làm bong tróc da mạnh, giúp loại bỏ những mảng da chết trên da, từ đó giúp cho da thông thoáng, hạn chế các tình trạng viêm da tiết bã hoặc mụn. Khi có mặt trong các sản phẩm chăm sóc tóc chuyên dụng, Axit salicylic giúp lấy đi những mảng da chết trên da đầu, làm sạch sâu và loại bỏ bớt dầu thừa trên tóc – những nguyên nhân chính gây ra gàu ngứa.
• Selenium sulfide (Head & Shoulders Intensive, Selsun,…): Hoạt chất có tác dụng chống hạn chế sự tăng sinh của các tế bào biểu bì cũng như nang lông. Từ đó giảm thiểu sự tích tụ của bã nhờn, bụi bẩn và giảm sự hình thành các tế bào sừng. Hoạt chất cũng có khả năng chống nấm và kháng khuẩn mạnh hiệu quả trên một số loại nấm trong đó có cả Pityrosporum orbiculare – vi nấm gây bệnh lang ben. Khi dùng tại chỗ Selenium sulfide sẽ hấp thu vào mô biểu bì sau đó chuyển hóa thành 2 ion Selen và Sulfid. Ion selen ức chế hoạt động của hệ thống enzym liên quan đến sự phát triển mô biểu bì. Selen sulfide thường có trong các chế phẩm bôi tại chỗ để giảm kích ứng, kháng nấm và chống tiết bã nhờn. Các loại dầu gội chứa Selenium sulfide cần phải được gội thật sạch, để tránh thay đổi màu tóc và sinh lý của da đầu.
• Ketoconazole: Hoạt chất Ketoconazole có khả năng làm giảm sự tổng hợp ergosterol – thành phần quan trọng của màng tế bào nấm. Từ đó ức chế sự sản sinh và phát triển của các vi nấm đặc biệt là vi nấm ký sinh trên da đầu.
• Fluocinolone: Đây là hoạt chất thuộc nhóm Corticosteroid có thời gian tác dụng ngắn. Fluocinolone giúp kiểm soát tình trạng ngứa, kích ứng gây ra do gàu. Tuy nhiên những loại dầu gội chứa thành phần này cần phải dùng khi có chỉ định từ bác sĩ.

== > Bạn có thể xem thêm bài viết: Thuốc hay dùng và xét nghiệm cho các bệnh da thường gặp

Sử dụng những loại thuốc bôi tại chỗ hoặc uống

Khi tình trạng gàu khó kiểm soát bác sĩ có thể chỉ định thêm thuốc bôi hoặc uống tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Trong trường hợp thuốc bôi tại chỗ không đem lại hiệu quả điều trị mong muốn, người bệnh thường sẽ được chỉ định phối hợp cả thuốc uống và thuốc bôi.

Tiến hành xét nghiệm máu

Trong 1 số trường hợp đặc biệt, gàu ngứa có thể là dấu hiệu của việc thiếu hụt Vitamin, khoáng chất hoặc do vấn đề ở hệ thống miễn dịch. Đôi khi biểu hiện bệnh cũng có thể liên quan đến bệnh vẩy nến. Do đó việc xét nghiệm máu là cần thiết để tìm ra được chính xác nguyên nhân gây bệnh.

Những biện pháp để kiểm soát tình trạng gàu ngứa

Để cải thiện được tình trạng gàu ngứa bệnh nhân có thể bắt đầu bằng việc loại bỏ một số yếu tố nguy cơ:

• Thả lỏng tâm trạng, hạn chế tình trạng căng thẳng bằng việc đi bộ, tập luyện thể dục thể thao.
• Duy trì chế độ ăn uống khoa học, bổ sung nhiều thực phẩm giàu Vitamin B, chất béo nhằm hạn chế hình thành gàu ngứa, đồng thời giúp nang tóc khỏe hơn.
• Hạn chế đường tinh luyện, cần tránh những thực phẩm chế biến sẵn chứa hàm lượng đường và chất béo cao.
• Trong trường hợp độ ẩm trong không khí ở mức thấp, bạn có thể sử dụng các loại mặt nạ cho tóc như mặt nạ tóc từ dầu Oliu để làm giảm tình trạng khô da đầu.
• Tùy vào chất tóc, cơ địa mà mỗi người có biện pháp chăm sóc tóc khác nhau, tránh việc gội đầu quá thường xuyên hoặc gội đầu quá ít. Khi gội đầu, bạn nên massage nhẹ nhàng để những mảng gàu bong ra, tránh tình trạng chà sát mạng gây xước da đầu.
• Chải đầu đúng cách, thường xuyên massage da đầu để kích thích sự lưu thông máu, từ đó làm giảm sự thoái hóa của nang tóc và da đầu.
• Những người có da khô có thể giảm tần suất gội đầu.
• Hạn chế sử dụng những sản phẩm tạo kiểu tóc, đặc biệt là những sản phẩm có dạng bào chế là sáp mỡ. Do nếu những sản phẩm này không được loại bỏ sạch sẽ dễ gây ra tình trạng bít tắc lỗ chân lông khiến cho tình trạng gàu trở lên trầm trọng hơn.
• Trong trường hợp bạn đã sử dụng những sản phẩm trị gàu chuyên dụng trong một thời gian nhưng đột nhiên bị mất tác dụng thì cần tiến hành xen kẽ kết hợp giữa hai loại dầu gội. Nếu tình trạng bệnh đã được kiểm soát thì có thể giảm tần suất sử dụng trong tuần.
• Mỗi loại dầu gội, sản phẩm chăm sóc tóc đều đi kèm hướng dẫn sử dụng cụ thể, do đó bạn cần đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng.

Trên đây là 1 số nguyên nhân gây ra gàu và những biện pháp cải thiện đơn giản. Trong những trường hợp nặng khi đã áp dụng những biện pháp trên mà không thấy cải thiện thì bạn nên đến gặp bác sĩ da liễu để được tư vấn kỹ hơn.

Tài liệu tham khảo

1. Dandruff, tác giả chuyên gia Drug.com, nguồn Drug.com, truy cập ngày 7/3/2022.
2. Aveeno Nourish + Dandruff Control (Pyrithione Zinc Liquid), tác giả chuyên gia Drug.com, nguồn Drug.com, truy cập ngày 7/3/2022.