Sài Hồ Sơ Can Tán – Sơ can hành khí, hòa huyết chỉ thống

Bài viết Sài Hồ Sơ Can Tán – Sơ can hành khí, hòa huyết chỉ thống – Tác giả: Bác sĩ Trịnh Văn Cường

Cách nhớ

“Sài Hương Trần Chỉ

Hành khí sơ can

Xuyên khung Bạch Thảo

Dưỡng huyết nhu can”

Thảnh phần

Gồm 07 vị: Sài hồ, Hương phụ, Trần bì, Chỉ xác, Xuyên khung, Bạch thược, Cam thảo.

Cách dùng

Có thể làm thành thang sắc nước uống, hoặc tán bột hoặc có thể làm hoàn.

Công dụng

Sơ can hành khí, hòa huyết chỉ thống.

Chủ trị chứng can khí uất trệ biểu hiện bụng sườn đau, ngực sườn đầy trướng, lúc nóng lúc lạnh, dễ cáu gắt, dễ bực bội, rêu vàng mỏng, mạch huyền.

Phạm vi của bài Sài hồ sơ can tán chủ yếu tập trung hòa giải chứng can khí uất trệ. Các chứng can khí uất trệ nói chung chưa có biếu hiện huyết hư, tỳ nhược thì dùng bài này. Còn khi can uất có biểu hiện huyết hư, tỳ hư nhược thì dùng bài Tiêu dao tán. Nhìn chung về các phép hòa giải thiếu dương, hòa giải can tỳ thì có 3 bài là Tiếu sài hồ, Sài hô sơ can và Tiêu dao tán là đại diện tiêu biếu nhất Trong đó Sài hồ sơ can phạm vi hẹp nhất chủ yếu chứng can uất khí trệ; Tiêu dao tán chứng can uất khí trệ, huyết hư tỳ hư nhược; Tiểu sài hồ rộng nhất hòa giải thiếu dương, sơ can lý khí, hòa tỳ vị.

==>> Xem thêm: Tiểu Sài Hồ Thang – Bài thuốc cổ truyền Hòa giải thiểu dương

PHÂN TÍCH

Bài Sài hồ sơ can tán chính là biến hóa từ bài Tứ nghịch tán mà ra, tứ nghịch tán sơ can lý khí, hòa vinh tán uất, trị chứng dương khí nội uất do nhiệt nhập vào lý không thông đạt đến tứ chi gây nên chứng quyết nghịch (tứ nghịch). Nhiệt tà theo diễn biến truyền kinh hãm vào phần lý, làm cho dương khí uất lại bên trong không thấu đạt ra chân tay được nên gây ra chứng chân tay quyết lạnh, đặc điểm là chỉ có đầu ngón chân tay lạnh. Chứng thứ hai của bài Tứ nghịch tán là can tỳ mất điều hòa, khí trệ không hòa dẫn đến đau bụng, tiêu chảy, mót rặn. Tứ nghịch tán gồm có 4 vị Sài hô, Chỉ thực, Chích thảo, Thược dược gia thêm Xuyên khung, Trần bì, Hương phụ và thay Chỉ thực bằng Chỉ xác, tổng cộng 7 vị đế tạo thành bài Sài hồ sơ can tán (lưu ý có sách có Trần bì, có sách không có).

SÀI HỒ vẫn đóng vai trò là quân dược trong bài này với tác dụng sơ can giải uất, thăng dương khí. Như đã nói trong bài Tiểu sài hồ thang, các chứng can khí uất trệ, bệnh bán biểu bán lý thì Sài hồ là vị hay nhất để giải uất, theo cơ chế thăng tán ra ngoài. Chứng của bài Sài hồ sơ can tán thiên về can khí uất trệ, cho nên phải dùng các vị lý khí để hỗ trợ cho Sài hồ, khi can khí uất trệ gây nên đau bụng sườn, đày trướng.

Ba vị lý khí Hương phụ, Trần bì và Chỉ xác là những vị hỗ trợ đắc lực nhất cho Sài hồ trong trường hợp này. TRẦN BÌ vị cay đắng tính ôn hành khí hòa trung, táo thấp hóa đàm; là vị chuyên về lý khí ở trung tiêu, đảm bảo khí vùng trung tiêu được lợi. CHỈ XÁC vị cay đắng lý khí tiêu tích, trừ bĩ mãn; tác dụng lý khí rất mạnh nên làm cho uất trệ được tiêu trừ. HƯƠNG PHỤ vị cay đắng hương thơm sơ can lý khí, giải can uất mà trừ khí trệ ờ tam tiêu. Ba vị tràn bì, hương phụ, chỉ xác sơ can giải uất, lý khí chỉ thống; cả ba vị này có xu hướng giáng xuống đảm bảo khí ờ tam tiêu được thông suốt điều hòa, kết hợp với Sài hô thăng tán uất ra ngoài tạo thanh cặp thăng giáng nhịp nhàng mà làm cho uất trệ được trừ, tinh thần được thư thái, ngực sườn được hòa. Khí của can bị uất trệ sẽ làm đến hại can huyết, can huyết hư lại làm cho can khí trở nên vội vàng gấp gấp, tạo ra một vòng mẩt cân bằng giữa can khí và can huyết. Để đề phòng hiện tượng này hoặc khắc phục hiện tượng này phải nhờ đốn cặp đôi XUYÊN KHUNG và BẠCH THƯỢC. XUYÊN KHUNG là vị hoạt huyết hòa huyết, vào khí phận của huyết để hoạt huyết nôn chỉ được thống, giải được uẩt, trên thì thượng hành đau mục dưới thì sơ can giải uất. BẠCH THƯỢC là âm dược thiên về dưỡng huyết nhu can chỉ thống, nghĩa là làm cho can uất được mềm mạỉ mà chỉ được thống, đòng thời hoãn được sự gấp gáp của can khí. Cặp Xuyên khung và Bạch thược làm cho khí uất của can được giải, huyết được dường từ đó mà can khí sơ tiết điều hòa. CAM THẢO giúp Bạch thược nhu can chỉ thống, dưỡng huyết hoãn cấp chỉ thống, làm tăng tác dụng chi thống của bạch thược.

Như vây bài Sài hồ sơ can gôm chủ yếu các vị có tác dụng sơ can giải uất, trong đó sàỉ hồ chủ dược VỚI tác dụng mạnh nhất làm cho uất được tán ra ngoài, hương phụ chỉ xác tràn bì lấy lý khí để giải uất, cam thảo xuyôn khung bạch thược lấy nhu can dưỡng huyết đế giải uất. Cho nên phàm các chứng bệnh biến hóa từ can uất khí trệ mà ra đều có thể dùng bàỉ Sài hò sơ can tán. ứng dụng đáp ứng tốt VỚI bộnh lý viêm dạ dày cấp và mạn tính, viêm túi mật, thống kinh…

==>> Xem thêm: Thanh Vị Tán – Bài thuốc thanh vị lương huyết hiệu quả