Độc Hoạt Tang Ký Sinh Thang – khu phong thấp, chỉ tý thống, ích can thận, bổ huyết

Bài viết: Độc Hoạt Tang Ký Sinh Thang – khu phong thấp, chỉ tý thống, ích can thận, bổ huyết – Trích trong sách 60 phương tễ dùng nhiều bậc nhất trong Y học Cổ truyền.

Tác giả: Bác sĩ Trịnh Văn Cường

Cách nhớ

1. “Độc, Phòng, Tang ký sinh thang

Tứ quân mà lại chẳng mang Truật đầu

Tứ vật, Tế, Đỗ Giao nhau

Ngưu rồi lại Quế chữa đau như thần

2.”Độc Phòng Trọng Quế- Tất Tế Tần Tang

Tứ quân bỏ truật – Tứ vật còn nguyên”

“Độc Hoạt, Ký, Sinh, Giao, Phòng, Tân

Khung, Quy, Địa, Thược, Quế, Linh quân

Đỗ trọng Ngưu tất, Nhân sâm, Thảo

Lãnh phong ngoan tý khuất năng thân

Nhược khứ Ký sinh gia Kỳ, Tục

Thang danh Tam Tý cổ phương chân”

Thành phần

Bài Độc hoạt tang ký sinh gồm có 15 vị Độc hoạt, Phòng phong, Tế tân, Tần giao, Tang ký sinh, Đỗ trọng, Ngưu tất, Quế tâm, Xuyên khung, Đương quy, Bạch thược, Thục địa, Đẳng sâm, Phục linh, Cam thảo.

Cách dùng

Sắc nước uống.

Công dụng

Khu phong thấp, chỉ tý thống, ích can thận, bổ huyết

Chủ trị Tý chứng lâu ngày, can thận lưỡng hư, khí huyết bất túc, lưng gối đau nhức, khớp co duỗi khó khăn hoặc tê dại khó chịu, sợ lạnh thích ấm, tim rung, đoản khí, lưỡi nhạt rêu trắng, mạch tế nhược. Thành phần hai bài thuốc này giống nhau đến 80 – 90% chỉ khác nhau ở vài vị thuốc. Độc hoạt tang ký sinh có 15 vị thì Tam tý thang có 16 vị. Bài Độc hoạt tang ký sinh chí cần bỏ vị Tang ký sinh rồi thêm vào Hoàng kỳ và Tục đoạn là thành bài Tam tý thang. Công dụng của bài thuốc là khu phong thấp, chỉ tý thống, ích can thận, bổ huyết – với chứng CAN THẬN HƯ – PHONG HÀN XÂM NHẬP

Đầu tiên hãy tìm hiểu cơ chế tác dụng của bài Độc hoạt tang ký sinh trước rồi sau đó sè nói về bài Tam tý thang. Bài Độc hoạt tang ký sinh gồm 15 vị thuốc sẽ chia làm thành 4 nhóm chính.

==>> Xem thêm: Chân Vũ Thang – Chủ tri Tỳ thận dương hư, thủy khí đình ở trong

PHÂN TÍCH

NHÓM 1 ĐỘC HOẠT – PHÒNG PHONG – TẾ TÂN – TẦN GIAO: ĐỘC HOẠT là một trong những vị thuốc rất mạnh để trừ khử phong hàn thấp, đặc biệt vùng chi dưới (khác với Khương hoạt xu hướng chi trên). Để mà nói về trừ khử phong hàn thấp (hỗn hợp cả phong cả hàn và cả thấp) vùng chỉ dưới thì Độc hoạt là đầu vị. Cho nên vị Độc hoạt chính là quân dược, tuy nhiên độc hoạt vị rất đắng nên khi kê lưu ý liều lượng. TẾ TÂN thì xu hướng phát tán phong hàn, chỉ thống giảm đau. PHÒNG PHONG thì trừ khử phong. TẦN GIAO thì trừ phong thấp kiêm thư cân. Cả ba vị tế tân, phòng phòng và tần giao đều có tác dụng hỗ trợ Độc hoạt. Nhóm này là nhóm tiêu diệt nguyên nhân gây bệnh, với chủ lực là Độc hoạt

NHÓM 2 TANG KÝ SINH – ĐỖ TRỌNG – NGƯU TẤT – QUẾ TÂM: TANG KÝ SINH là vị thuốc rất hay ở điểm vừa bồi bổ can thận đồng thời khu phong trừ thấp. Nghĩa là bổ bên trong và tả bên ngoài; bên trong bồi bổ can thận củng cố cái gốc, song song với đó ở bên ngoài lại kiêm thêm tiêu diệt phong thấp (xu hướng chỉ tác động vào phong và thấp, không tác động vào hàn). Là một vị thuốc hai công năng, hai tác dụng. ĐỖ TRỌNG bổ can thận dưỡng cân cốt, hỗ trợ thêm tác dụng bổ bên trong của tang ký sinh. QUẾ TÂM ôn thông kinh mạch tán được hàn tà nên bổ trợ được cho tang ký sinh. NGƯU TẤT bổ can thận, đuổi phong thấp kiêm hoạt huyết, tuy nhiên dùng ngưu tất trong trường hợp này không phải đơn thuần với tác dụng như vậy, mà mục đích là dẫn thuốc dẫn hỏa đi xuống; làm tăng tác dụng của bài thuốc dồn xuống vùng chỉ dưới.

NHÓM 3 XUYÊN KHUNG – ĐƯƠNG QUY – THỤC ĐỊA – BẠCH THƯỢC: 4 vị thuốc này chính là bài tứ vật giữ nguyên không thêm bát vị nào. Tác dụng dụng tứ vật trong bài này để bố huyết, bổ huyết ở đây là bổ toàn cơ thể. Theo nguyên lý bổ huyết hoạt huyết, vì huyết hành phong tự diệt. Ý nghĩa khác khỉ dùng tứ vật để bổ huyết trong trường hợp này là e sợ các thuốc trừ phong hàn thấp sẽ làm hao âm huyết.

NHÓM 4 NHÂN SÂM – BẠCH LINH – CAM THẢO: Dùng 3 vị này với tác dụng bổ khí ích khí vì đế huyết lưu thông tốt cần có khí dẫn đường. BẠCH LINH có tác dụng khơi thông đường, dẫn quyết về Can làm cho khí và huyết tương hợp, từ đó mà khí huyết song hành. Dùng NHÂN SÂM VỚI dụng ý bổ huyết cần phải bổ khí vì khí huyết nương tựa nhau, khí hành huyết hành. CAM THẢO điều hòa các vị thuốc. (Khi học các vị thuốc để dễ nhớ thường hay học mẹo là tứ quân bỏ truật, tứ vật để nguyên)

Từ cơ chế tác dụng của bài thuốc chúng ta có thể nhận thấy bài này chữa hay nhất các chứng “can thận hư khí huyết dưỡng cân cốt không đầy đủ từ đó mà phong hàn thấp thừa cơ xâm nhập gây bệnh”. Còn các chứng như tà khí quá mạnh thừa cơ xâm nhập trong khỉ cân cốt vẫn được nuôi dưỡng đầy đủ thì dùng bài này tác dụng chậm. Thứ hai là vì đánh một phát cả 3 loại tà khí là phong, hàn và thấp nên tác dụng phân giải hơn; trường hợp bị nhiễm bệnh chỉ do mỗi phong thấp thì không hay bằng Phòng phong thang; hoặc mỗi hàn thấp thì không hay bằng ô đâu thang. Chung quy lại trường hợp mà không phân biệt được rõ phong hàn thấp xu hướng tà khí nào trội hơn thl bài này là hay nhất TAM TÝ THANG là từ Độc hoạt tang ký sinh bỏ Tang ký sinh gia thêm Hoàng kỳ và Tục đoạn. Như đã nói ở trên tang ký sinh một vị| thuốc hai công năng vừa bổ can thận vừa trừ phong hàn thấp nên tác dụng cũng giàn trải hơn bời vì không chuyên về tác dụng nào. Bỏ tang ký sinh thay vào đó là TỤC ĐOẠN, thì tục đoạn tác dụng chuyên biệt hơn chỉ có một tác dụng duy nhất là bổ can thận để dưỡng cân cốt. Lý do thứ hai bỏ tang ký sinh dùng tục đoạn là bời vì tục đoạn kết hợp VỚI đỗ trọng là cặp bài trùng để bổ can thận dưỡng cân cốt, là cặp số 1 về chức năng này. Dùng thêm HOÀNG KỲ trong trường hợp này để tăng sức lưu thông khí huyết, có hoàng kỳ dẫn đường thì khí huyết lưu thông khắp kể cả ngoài biểu vệ, da lông, khoảng gân cốt lẫn cả bên trong tạng phủ (vì hoàng kỳ chủ biếu vệ, vệ khí mà nhân sâm không có được). Từ đó mà Tam tý thang vãn lấy nền tảng của Độc hoạt tang ký sinh nhưng cơ thể có khí hư, khí trệ, bệnh lâu ngày dùng độc hoạt không hiệu quả thì lúc đó Tam tý thang phát huy hiệu quả.

Đây là một bài thuốc rất hay, dùng rất phổ biến bởi vì phổ tác dụng của nó rất rộng, gần như bao toàn bộ các nguyên nhân gây bệnh, vừa tấn công đánh đuổi tà khí ờ bên ngoài, lại củng cố bồi bố ờ bên trong. Nếu chưa có kinh nghiệm phân biệt rõ phong, hàn và thấp cái nào trội hơn thì dùng bàn này rất yên tâm, không bao giờ lo đánh trượt tà khí, kiểu gì nó cũng trúng, chỉ là trúng mạnh hay nhẹ mà thôi. Ngoài ra bài này có thế phát triển thành bài thuốc dự phòng, để dùng phòng ngừa, dùng kéo dài cũng rất hợp lý.ứng dụng dùng điều trị đau dây thần kinh toạ, lao tổn mạn tính của tứ chỉ hoặc sống lưng, đau khớp, viêm khớp xương, viêm khớp dạng thấp,….

==>> Xem thêm: Bài thuốc Lý Trung Hoàn – Ôn trung khu hàn, bổ khí kiện tỳ