Danh pháp

Tên khoa học

Collocalia sp

Tên khác

Yến sào, tổ yến

Nguồn gốc

Tổ yến là một dạng chất tiết từ nước bọt của động vật là loại yến thuộc họ Vũ Yến Apodidae, thường thấy nhiều nhất là yến đảo yến lưng màu tro, yến một màu, yến đảo Hải Nam, yến sào tại các nước thuộc khu vực Đông Nam Á như Việt Nam, Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Trung Quốc.

Việc sử dụng tổ yến được biến đến từ khoảng hơn 1500 năm về trước tại Trung Quốc nhằm cung cấp dinh dưỡng, cải thiện sức khỏe.

Đặc điểm động vật

Hải yến là thực vật có vẻ bề ngoài khá giống với loại én nhưng bộ lông của chung không đẹp bằng, hải yến hót cũng không hay và có thân mình khá nhỏ, cánh dài với bộ lông ở vùng lưng, bụng màu xám. Tại cùng đuôi và cánh thì lông có màu đen huyền.

Thông thường, hải yến có thân hình nhỏ dài chỉ tầm 9 đến 10cm và nặng vào khoảng 7 đến 10 g cho mỗi con. Đầu yến khá nhỏ, chân có màng dễ dàng lướt và bơi lội trên mặt nước.

Tổ yến là chất dinh dưỡng được dùng bổ sức khỏe với hình dạng bán nguyệt, mặt bám vào hang thường khá bằng phẳng, nhưng mặt hướng ra ngoài thì có chút vồng lên, mặt trong thì lõm. Kích thước thông thường mỗi tổ với chiều dài là 6 đến 10cm và rộng khoảng 3 đến 5cm. Bên ngoài tổ thường dính khá nhiều lông yến, màu hơi tro trắng với các sợi xơ chằng chịt, ngổn ngang, sần sùi như xơ mướp. Chất tổ yến khá cứng nhưng dòn, dễ dàng gãy.

Tổ yến được phân với 3 loại là mao yến, bạch yến và huyết yến. Với mao yến thỉ tổ hơi có màu hơi tro trắng, bạch yến màu tổ trắng tinh, nứ trong suốt và huyết yến thì có sự xuất hiện của các sợi xơ màu đỏ nâu. Ngoài ra còn có yến thiên với màu vàng, yến địa màu trắng và yến vài là một loại tổ yến đang được làm dở.

Phân bố – Sinh thái

Yến sống chủ yếu tại các vùng hải đảo thuộc khu vực Đông Nam Á.

Tại Việt Nam, chim yến được thấy cư trú nhiều tại các vùng ven biển trải từ Quảng Bình đến Hà Tiên.

Bộ phận dùng

Nước bọt

Thu hoạch – Chế biến

Tổ yến được thu hoạch vào thời gian vào khoảng tháng 4, tháng 8 đến khoảng tháng 12 là tối ưu nhất. Do tháng 4 là thời điểm yến làm xong tổ, tháng 8 đến tháng 12, yến con đã trưởng thành và đi chỗ khác.

Thống kê vào năm 1976 tại tỉnh Nghĩa Bình đã thu hoạch được 150kg yến sào trong đợt khai thác đầu của năm.

Tổ yến trước khi sử dụng được tiến hành ngân, rửa, làm sạch một cách vô cùng tỉ mỉ với việc loại bỏ các hạt cát, mảnh nhỏ lông vũ bằng việc sử dụng nhíp.

Tính vị – Quy kinh

Trong một số tài liệu cổ, người ta thấy được, yến sào có tính bình, vị khá ngọt và được điều vào các kinh phế và vị.

Thành phần hóa học

Thành phần có trong mỗi tổ yến là khoảng 50% protit, 30,55% gluxit và 6,19% tro.

Nghiên cứu phân tích cũng chỉ ra được thành phần có trong protit chứa các hoạt chất histidin, arginin, cystin, tryptophan, tyrosin.

Cùng đó là trong thành phần tro chứa các vi lượng như photpho, sắt, kali hay canxi.

Ngoài ra, người ta cũng phát hiện được các yếu tố đa vi lượng và vi chất như carbohydrate, glycoprotein, các acid amin cần thiết cho việc tăng cường sức khỏe.

Tác dụng dược lý

Tăng cường hệ thống miễn dịch, sức khỏe

Tổ yến được sử dụng trong bài thuốc y học cổ truyền Trung Quốc với các bài thuốc điều trị lao, hen suyễn và cải thiện tình trạng bệnh về dạ dày. Trong một số các nghiên cứu trên ống nghiệm cũng thấy được tác dụng trong việc cải thiện tình trạng ham muốn tình dục, hỗ trợ nâng cao hệ miễn dịch, thúc đẩy tuần hoàn trên người sử dụng.

Trong một số các nghiên cứu, người ta cũng thấy được thành phần có hoạt tính sinh học trong việc ngăn cản sự tác động của các virus cúm, ngăn cản sự xuất hiện của các tế bào ung thư.

Tăng sức khỏe trên xương khớp

Cùng với đó là thành phần canxi có trong tổ yến hỗ trợ cho việc cung cấp dưỡng chất vi lượng, hỗ trợ xương trở nên chắc khỏe hơn, cải thiện trong điều trị bệnh lý về viêm xương khớp.

Một nghiên cứu nhỏ được thử nghiệm trên động vật đã thấy được tác dụng của việc sử dụng các chiết xuất từ yến sào mỗi ngày có khả năng cải thiện sức khỏe trên xương khớp.

Ngăn ngừa oxy hóa, tăng cường trí nhớ

Việc thực hiện nghiên cứu trên động vật đã được tiến hành với kết quả cải thiện tốt khả năng nhận thức thông qua việc chống viêm và ngăn ngừa oxy hóa.

Ngoài ra, một nghiên cứu khác cũng cho thấy tác dụng của việc sử dụng tổ yến trên động vật với hiệu quả trong việc tăng cường đặc tính trong bảo vệ hệ thống não bộ.

Kiểm soát lượng đường trong máu

Việc thực hiện nghiên cứu trên chuột và trong ống nghiệm đã thấy được tổ yến cho hiệu quả trong việc bảo vệ mạch máu trên người đang mắc bệnh lý tiểu đường, ngăn ngừa các biến chứng của bệnh trên hệ thống tim mạch.

Tạo hàng rào bảo vệ da, ngăn ngừa oxy hóa

Không chỉ trong y học, tổ yến còn có tác dụng trong việc hỗ trợ làm đẹp, thúc đẩy việc dưỡng ẩm trên da, tăng cường làm trắng và bảo vệ da khỏi các tác động oxy hóa của môi trường.

Một số nghiên cứu đã thấy được, trong tổ yến có thành phần gồm protein hiệu quả trong việc bảo vệ da, tạo hàng rào bảo vệ và hỗ trợ ngăn ngừa sự lão hóa, giảm xuất hiện các nếp nhăn trên da.

Công năng – Chủ trị

Trong Y học cổ truyền, tổ yến có công năng nuôi phế âm, hỗ trợ tiêu đờm giảm ho và được sử dụng trong việc chữa các bệnh lý về ho lao, hư yếu, người bị sốt theo từng cơn, hen suyễn và ho ra máu.

Liều dùng

Khuyến cáo sử dụng mỗi ngày 6 đến 12g yến sào.

Kiêng kỵ

Trong một số các tài liệu từ xa xưa, người có vấn đề về biểu tà, vị có hư hàn không nên sử dụng yến sào.

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Tất Lợi (2006), Yến, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 960.
2. Obaidullah Mahaq, Mohd Adha P Rameli và cộng sự (Đăng 4/7/2020), The effects of dietary edible bird nest supplementation on learning and memory functions of multigenerational mice, Pubmed. Truy cập 30/12/2024.
3. Su-Peng Loh, Shi-Hui Cheng và cộng sự (Đăng 6/5/2022), Edible Bird’s Nest as a Potential Cognitive Enhancer, Pubmed. Truy cập 30/12/2024.