Danh pháp

Tên khoa học

Rosa multiflora Thunb

Tên khác

Dã tường vi, hồng tầm xuân, hoa hồng đại

Nguồn gốc

Tầm xuân hay Dã tường vi thuộc họ Hoa Hồng (Rosaceae) được tìm thấy tại các vùng ôn đới ấm và dần dần phát triển tại đến các vùng khác như nhiệt đới và cận nhiệt đới.

Đặc điểm thực vật

Cây tầm xuân là cây gì? Tầm xuân là một dạng cây bụi cao vào khoảng 1 đến 2 mét và phân rất nhiều cành nhỏ. Cây có thân và càng khá nhẵn, vỏ cây có màu nâu hay xám nhạt với nhiều gai cong nhỏ. Lá tầm xuân là một dạng lá kép lông chim, mọc một cách so le. Cây cũng có khoảng 3 đến 5 lá chét nhỏ với hình dạng bầu dục hay mũi mác gắn tại gốc với mặt trên có màu sắc lục sẫm, mặt dưới khá nhạt và có các răng cưa ở cạnh lá.

Hoa tầm xuân mọc theo cụm ở trên ngọn và phân nhánh nhỏ. Cạnh hoa có lá bắc khá nhỏ. Hoa có nhiều màu khác nhau với đỏ, trắng và hồng nhẹ.

Cây tầm xuân có quả giả nhỏ, hình dạng cầu và không chứa gai, tại thời điểm quả chín sẽ có màu vàng.

Phân bố – Sinh thái

Cây tầm xuân khá ưa ẩm, thích nơi có ánh sáng và hơi bóng nhẹ. Cây thường phát triển mạnh nhất vào các mùa có khí hậu mát và hơi ẩm. Sau thời gian khoảng 1 năm trồng thì cây phát triển nhanh và có thể cao 2 đến 3 mét. Cây thường được chặt, tỉa cành một cách cẩn thận để đảm bảo được cây chồi được phát triển.

Tại Việt Nam, cây tầm xuân được trồng làm cây cảnh tại các khu công viên, nhà cửa, thường thấy tại Đà Lạt.

Bộ phận dùng

Rễ vào mùa thu, hoa, lá và quả.

Thu hái – Chế biến

Cây được thu hoạch các bộ phận cần dùng thường vào mùa thu và đem đi phơi khô, sấy cẩn thận trước khi đưa vào sử dụng.

Tính vị – Quy kinh

Rễ của cây tầm xuân có vị khá đắng, chát, mát.

Quả tầm xuân có vị chua, tính bình.

Hoa tầm xuân có vị đắng, chát, tính hàn.

Thành phần hóa học

Trong rễ của cây tầm xuân chứa thành phần bao gồm tanin, multiflora A, multiflorin B và các thành phần dầu béo khác.

Lá của tầm xuân chứa thành phần là vitamin C, hoa chứa hoạt chất astragalin.

Cành tầm xuân chứa stigmastan, scoparone.

Tác dụng dược lý

• Ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh tiêu chảy

Nghiên cứu trên lâm sàng trên chuột nhắt trắng theo đường uống thấy được hiệu quả trong việc điều trị bệnh lý trên tiêu chảy.

• Hỗ trợ hạ lipid – huyết

Một công dụng khác của tầm xuân là việc hỗ trợ giảm nhanh nồng độ lipid trong máu. Tác dụng này đã được thấy khi sử dụng dược liệu trên chuột đang có chế độ ăn nhiều lipid.

• Ngăn ngừa bệnh về xơ vữa động mạch

Thí nghiệm trên động vật là chuột với dịch chiết từ rễ tầm xuân đã thấy được hiệu quả trong việc ngăn ngừa được sự tăng cholesterol trong máu, giảm nguy cơ mắc bệnh lý về xơ vữa động mạch.

• Cải thiện tình trạng xuất hiện các cục máu đông

Hoạt chất còn có thể hỗ trợ ngăn ngừa sự ngưng tập tiểu cầu, ngăn ngừa nguy cơ tạo thành các cục huyết khối trong mạch máu.

• Tăng cường chống viêm, giảm đau

Thử nghiệm trên lâm sàng đã thấy được tác dụng trong việc giảm đau, chống viêm hiệu quả khi sử dụng chiết xuất từ tầm xuân.

Một nghiên cứu khác trên lâm sàng với sự kết hợp của Rosae Multiflorae Fructus và Lonicerae Japonicae Flos đã thấy hiệu quả rõ rệt trong việc cải thiện tình trạng viêm khớp do sự suy giảm collagen và ức chế tín hiệu TLR4 trên động vật chuột thử nghiệm.

Công năng – Chủ trị

Rễ tầm xuân có tác dụng thanh nhiệt, hỗ trợ lợi thấp, khu phong, tăng cường giải độc, hỗ trợ hoạt lạc. Rễ cây được sử dụng trong việc hỗ trợ điều trị đái tháo đường, ngăn ngừa tình trạng đái dầm ở trẻ em và đái nhiều ở người cao tuổi.

Quả tầm xuân hỗ trợ thanh nhiệt, hoạt huyết, tăng cường giải độc cho tác dụng nhuận tràng, hỗ trợ lợi tiểu và giảm đau nhức trên xương khớp, giảm cơn đau do kinh nguyệt.

Hoa tầm xuân có tác dụng thanh nhiệt, thuận khí và hòa vị dùng trong điều trị cơn ho, nóng ngực, miệng bị khát.

Lá của tầm xuân được sử dụng ngoài da để điều trị bệnh về đau, sưng hay mụn nhọt.

Liều dùng

Tùy vào từng bài thuốc mà liều dùng dược liệu này là khác nhau.

Kiêng kỵ

Không sử dụng với người bị mẫn cảm hay dị ứng với các dịch chiết từ cây tầm xuân.

Một số bài thuốc

Dưới đây là một số bài thuốc trong Y học cổ truyền dùng trong điều trị các bệnh lý với thành phần kết hợp từ tầm xuân và các dược liệu khác:

Điều trị tình trạng đái nhiều, trẻ hay tè dầm: rễ cây tầm xuân sắc đặc để uống với liều vào khoảng 20 đến 30g.

Điều trị tiêu chảy: có sự kết hợp rễ tầm xuân, vỏ quả lựu, rễ tầm xoong, vỏ quả chuối hột với liều dùng cho mỗi loại là 20g, tiến hành sắc uống trong khoảng 2 lần mỗi ngày và sử dụng liên tục 3 đến 5 ngày.

Hỗ trợ giảm đau trên xương khớp, teo trên cơ và đau mỏi vùng lưng gối: rễ cây tầm xuân với lượng là 12g cùng các dược liệu khác khúc khắc, rễ gấc, tầm xoong mỗi loại 10g, tiến hành sắc 2 lần mỗi ngày để sử dụng.

Tài liệu tham khảo

Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam tập 1, Tầm xuân, Nhà xuất bản khoa học và kỹ thuật. Truy cập 2/1/2025.

Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, Giáo sư – Tiến sĩ Đỗ Tất Lợi. Truy cập 2/1/2025.

Kyoung Kon Kim, Hye Rim Lee và cộng sự (Đăng 21/3/2024), Effects of Rosa multiflora root extract on adipogenesis and lipogenesis in 3T3-L1 adipocytes and SD rat models, nih.gov. Truy cập 2/1/2025.