Quy Bản (Mai Rùa/Quy Giáp)

Ds. Đặng Mai Hương – Nhà thuốc Ngọc Anh – Dược liệu Quy Bản
Nguồn: Sách Nhận thức cây thuốc và dược liệu
Tên khác: Quy, Kim quy

Tên khoa học: Chinemys reevesii (Gray), Testudinidae (họ Rùa).

Mô tả

Rùa là loài động vật thường sống dưới nước, 4 chân, đuôi ngắn. Thân được che chở bởi 1 hộp cứng gồm mai (phần trên) và yếm (phần dưới) khi gặp nguy hiểm có thể rụt cả đầu lẫn chân và đuôi vào trong mai (mu, lưng) và yếm (bụng).

Phân bố, sinh thái

Gặp khắp nơi ở nước ta, nhưng nhiều nhất tại các tỉnh có nhiều ao, hồ.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến

Mai và yếm rùa (Quy bản – Carapax et Plastrum Testudinis). Đập chết rùa, bóc lấy yếm, cạo hết thịt, rửa sạch, phơi khô (huyết bản) hoặc luộc chín rùa, bóc lấy yếm, lọc bỏ thịt phơi khô (thang bản). Quy bản đem nấu thành cao gọi là Cao quy bản.

Tính quy vị kinh

Vị ngọt, mặn tính lạnh vào kinh Tâm, Can, Tỳ

Tác dụng

Bổ thận, làm mạnh gân xương, tư âm tiềm dương

Quy bản vị mặn tính lạnh chủ yếu đi vào Can, Thận, sờ trường về tư bổ chân âm (thận âm) của can thận mà tiềm được dương (ghìm giữ chân dương) lui được hư nhiệt và vị thuốc chủ yếu chữa chứng âm hư dương bốc lên mạnh. Qui bản ở đây chỉ bổ được đến phần thận âm (chân âm, nguyên âm) mà thôi, không bố được đến thận tinh (tinh huyết) được. Tác dụng chủ yếu là bổ can thận âm vì thế mà đạt được hai chức năng: một là tư âm tiềm dương (bổ âm đế giữ dương lại không cho bốc), hai là ích thận kiện cốt.

Trong đó tác dụng tư âm tiềm dương được dùng nhiều nhất, đặc biệt để chữa các chứng can thận âm hư, can dương bốc lên gây chóng mặt; âm hư hỏa vượng, nóng âm ỉ trong xương (cốt chưng) thuộc dạng lao nhiệt. Tác dụng này gặp ở trong bài Đại bố âm hoàn dùng hay nhất đối với bệnh lao phổi mà đặc chứng lâm sàng là âm hư hỏa vượng.

Tác dụng thứ hai của Quy bản là ích thận cường cân cốt gặp trong bài Hổ tiềm hoàn (gồm có Hổ cốt tính đại nhiệt kết hợp với Quy bản tính lạnh – 1 âm 1 dương hỗ trợ lẫn nhau) là bài thuốc dưỡng cốt dùng rất tốt với các chứng can thận bất túc làm cho gân xương mềm nhũn, bắp chân gầy teo, đi lại kém sức, thắt lưng đau.

LƯU Ý: Quy bản (yếm rùa), rùa có đặc điểm là loại vật có mai ở trên (thuộc dương) và yếm ở dưới (thuộc âm), vì theo quan điểm cái gì phía trên thuộc dương, cái gì phía dưới thuộc âm, nên chỉ lấy yếm rùa làm thuốc mà không lấy mai. Quy bản là vị thuốc bổ âm mạnh, níu kéo giữ dương khí nên khi dùng nên sao với giấm để tăng tác dụng thu liễm (vì đang cần thu giữ phần dương lại). Cách dùng rất đơn giản chỉ cần tẩm với giấm sau đó sao phồng lên là được (sao đến khi nào cho vào cối giã vụn nát là được, còn nếu giã vẫn cứng là chưa đạt yêu cầu)

Thành phần hóa học

Chất béo, gelatin, acid amin, muối calci.

Công dụng và cách dùng

Theo y học dân gian, quy bản và cao quy bản là thuốc bổ âm, bổ thận, chữa ho lâu lịnh manh gân cốt, chữa nhức mỏi… còn dùng chữa lỵ kinh niên, sốt rét, cơ thể suy nhược.

Quy bản được dùng dưới dạng thuốc sắc, thuốc viên hay thuốc bột.

Ghi chú

Hiện nay, nhiều loài rùa đang có nguy cơ bị tuyệt chủng và có trong sách đỏ Việt Nam như Indotestudo elongata (Rùa núi vàng), Malayemys subtrijuga (Rùa ba gờ), Ịỉieremys annadaỉiỉ (Rùa răng), Clemmys grandis (Rùa đất lớn), Eretmochelys imbricata (Đồi mồi).