Mật Gấu
Danh pháp
Tên khoa học
Fel Ursi (Họ Gấu – Ursidae)
Tên khác
Hùng đởm
Nguồn gốc
Mật gấu, hay còn gọi là Fel Ursi, là sản phẩm từ túi mật phơi hoặc sấy khô của nhiều loài gấu Ursus sp. Loài gấu này phân bố rộng rãi ở nhiều quốc gia như Nepal, Myanmar, Thái Lan, Trung Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, Triều Tiên, Lào, và Campuchia. Tại Việt Nam, chúng tồn tại ở các tỉnh Tây Bắc, Việt Bắc, miền Trung và Tây Nguyên.
Gấu thường sinh sống ở những khu vực miền núi cao có rừng cây rậm. Chúng chủ yếu hoạt động trên mặt đất, chỉ leo lên cây khi cần kiếm mồi. Ban đêm, chúng ra ngoài tìm kiếm thức ăn và ban ngày, chúng thường nằm ngủ trong hang. Thực phẩm chủ yếu của gấu bao gồm quả, chồi cây, măng, củ, trứng chim, cá, và đặc biệt là mật ong. Gấu thường sống đơn độc và chỉ ghép đôi trong mùa động dục.
Loài gấu luôn là mục tiêu săn bắn như các loài thú hoang khác. Trong quá khứ, chúng thậm chí được nuôi dạy để tham gia vào các biểu diễn xiếc hoặc làm cảnh tại các vườn thú. Gần đây, việc nuôi gấu để lấy mật làm thuốc đã trở nên phổ biến. Theo kinh nghiệm của cộng đồng người dân tại Quỳnh Lưu, Nam Đàn (Nghệ An), sau 3 năm nuôi gấu, có thể bắt đầu khai thác mật. Mỗi năm, một con gấu có thể cung cấp trung bình từ 50 đến 70ml mật, mang lại kết quả rất tích cực.
Đặc điểm
Gấu, loài thú lớn với thân dài có thể đạt đến chiều dài 1,5m, nổi bật với dáng cục mịch. Chúng có đầu to, mõm dài, miệng rộng, mắt nhỏ, tai tròn, và đuôi ngắn. Chân của gấu được hình thành thành vòng kiềng có những móng to và sắc nhọn. Bộ lông của chúng đậm màu đen, rậm và dài, đặc biệt ở khu vực ngực có một khoang trắng lớn, tạo nên hình chữ V ở gấu ngựa và hình chữ U ở gấu chó.
Tại Việt Nam, có hai loài gấu chính là Gấu ngựa (Ursus thibetanus G.Cuvier hoặc Selenarctos thibetanus G.Cuvier) và gấu chó (Ursus malayanus Raffles hoặc Helarctos malayanus Raffles). Trong số này, gấu ngựa được coi là loài lớn nhất, có thể nặng lên đến 150-200kg.
Bộ phận dùng – Thu hái – Chế biến
Mật gấu, thường được biết đến với tên gọi “hùng đởm” trong y học, đóng vai trò quan trọng trong ngành dược. Mật gấu ngựa đặc biệt được ưa chuộng vì tính phổ biến của nó. Quá trình thu hái mật gấu đòi hỏi sự chăm chỉ và kiên nhẫn, và nó phụ thuộc vào kích thước của túi mật, phù hợp với loài gấu cụ thể.
Mùa lấy mật cũng ảnh hưởng đến chất lượng của sản phẩm. Theo kinh nghiệm của người dân, việc thu hái mật vào mùa đông thường mang lại lượng mật nhiều hơn, trong khi mật thu hoạch vào mùa xuân lại có phẩm chất tốt hơn. Quá trình chế biến mật gấu đòi hỏi sự tận tâm và kỹ thuật.
Khi bắt gấu, người ta cắt ngay lấy túi mật và buộc chặt miệng túi để ngăn nước mật rơi mất. Sau đó, họ loại bỏ phần mỡ bám ngoài túi và treo túi mật trên giàn bếp để khô, hoặc sử dụng hai bản gỗ mỏng kẹp túi để làm phẳng, treo ở nơi thoáng gió và râm mát. Túi mật sau đó được bảo quản trong hộp kín, với vôi cục ở đáy hộp để hút ẩm. Quan trọng nhất là không nên phơi túi mật ra nắng hoặc sấy khô trực tiếp.
Mật ong pha với mật gấu có tác dụng gì? Nếu nước mật được lấy ra từ túi (dạng mật gấu tươi), nó cần được đông khô hoặc trộn vào rượu hoặc mật ong để bảo quản, không nên để quá lâu vài tuần.
Cách thu hái mật gấu trong quá trình nuôi tại Nghệ An hiện đại hơn một chút. Người ta sử dụng siêu âm để soi và định vị túi mật, sau đó sử dụng xi lanh để chọc qua da hút nước mật mà không cần mổ. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng lấy mật khi gấu vừa ăn xong không phải là lựa chọn tốt, vì lúc này, lượng dịch mật ít và hàm lượng muối mật tauro-desoxycholate cũng giảm nhiều.
Thành phần hóa học
Trong thành phần hóa học, mật gấu được biết đến với sự đa dạng và độc đáo của các chất như mật bilirubin, cholesterol, muối mật, protein, glucid, acid deoxycholic, và đặc biệt là chất acid ursodeoxycholic, một thành phần độc quyền chỉ có trong mật gấu. Acid này tồn tại dưới dạng tinh thể màu trắng, hoà tan trong nước và rượu, tạo thành dung dịch trong suốt và không màu.
Một phần lớn của acid ursodeoxycholic trong mật gấu liên kết để tạo thành muối mật tauro-ursodeoxycholate, mang lại cho chất mật sự sáng bóng và óng ánh. Muối mật tauro-ursodeoxycholate không chỉ là một yếu tố làm cho mật gấu trở nên rạng ngời, mà còn là tiêu chuẩn quan trọng để đánh giá chất lượng của mật gấu và phân biệt giữa mật thật và mật giả.
Đặc biệt, mật gấu ngựa được biết đến với hàm lượng muối mật tauro-ursodeoxycholate cao nhất. Sự khác biệt về hàm lượng này giữa gấu trưởng thành và gấu con nhỏ cũng là một điểm đặc biệt, với hàm lượng cao hơn ở gấu trưởng thành. Điều này làm nổi bật sự độc đáo và giá trị của mật gấu, đồng thời làm nổi bật sự quan trọng của muối mật tauro-ursodeoxycholate trong đánh giá chất lượng mật gấu.
Tác dụng dược lý
Đang cập nhật
Tính vị – Quy kinh
Mật gấu mùi gì? Mật gấu, là một trong những loại mật động vật cao cấp, có vị đắng ngọt và mát, kèm theo mùi thơm dịu và có tính hàn. Hơn nữa, mật gấu không độc, quy vào hai kinh tâm và can.
Công năng – Chủ trị
Mật gấu có tác dụng chữa bệnh gì? Mật gấu không chỉ là một nguồn tài nguyên quý giá từ thế giới động vật mà còn có những tác động chữa bệnh đặc biệt. Với khả năng giảm đau, tán ứ, kích thích sự hoạt huyết, kháng vi khuẩn và tác động tiêu viêm, mật gấu là một phương pháp chữa trị có hiệu quả. Đặc biệt, chất acid ursodesoxycholic trong mật gấu đóng vai trò quan trọng trong việc giảm sưng đau một cách nhanh chóng và hiệu quả.
Giá trị chữa bệnh của mật gấu đã được biết đến từ thời kỳ cổ đại, với lịch sử lâu dài hơn 1000 năm tại phương Đông. Nhiều quốc gia châu Á như Ấn Độ và Trung Quốc đã sử dụng lượng lớn mật gấu để sản xuất thuốc. Ở Nhật Bản, hàng năm họ nhập về khoảng 8000 túi mật gấu.
Tại Việt Nam, mật gấu đã được sử dụng trong y học dân gian từ xa xưa. Tuệ Tĩnh đã sử dụng mật gấu để chữa trị trĩ lâu ngày. Theo truyền thống dân gian, mật gấu được sử dụng phổ biến trong việc chữa trị viêm tấy, đau nhức, tụ máu bầm tím do chấn thương, hoàng đản, mụn nhọt, lở loét.
Đối với các vấn đề liên quan đến mắt như đau sưng đỏ, mắt có màng mộng, mật gấu cũng có ứng dụng. Việc lấy 1-2g mật gấu khô, mài nhuyễn và pha với nước đun sôi, sau đó để nguội, lọc và dùng nhỏ mắt hàng ngày, có thể đạt tỷ lệ khỏi 76%. Dung dịch nước cất chứa 2-3% mật gấu cũng có khả năng tan máu nhanh chóng trong 2-3 ngày đối với các trường hợp xuất huyết dưới kết mạc, do chấn thương hoặc là do biến chứng của bệnh sởi, cúm, ho gà.
Liều dùng
1cc mật gấu ngâm với bao nhiêu rượu? Liều lượng thông thường là 0,5 g mật gấu khô hòa vào nước ấm để uống, thực hiện từ 3 đến 4 lần mỗi ngày. Hoặc có thể hòa 0,5-1g vào 10ml rượu 45 độ để sử dụng trong quá trình xoa bóp.
Kiêng kỵ
Ai không nên uống mật gấu? Không nên sử dụng mật gấu trong trường hợp phụ nữ đang mang thai hoặc đang cho con bú, để đảm bảo an toàn cho sức khỏe của thai nhi và em bé.
Người có vấn đề về hàn hư hoặc nghẽn ống mật nên tránh sử dụng mật gấu, vì có thể gây ra các tác động không mong muốn đối với hệ thống tiêu hóa.
Tránh sử dụng mật gấu trực tiếp vào vết thương đang chảy máu. Chỉ nên bôi mật gấu khi máu đã ngừng chảy, và việc này càng được khuyến khích thực hiện càng sớm để đảm bảo hiệu quả và ngăn chặn tình trạng chảy máu.
Lưu ý
Quan trọng khi sử dụng các dạng bào chế mật gấu dùng nhỏ mắt là đảm bảo vệ sinh và khuẩn mạch. Việc này đặt ra yêu cầu cao về quá trình tiệt trùng để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong quá trình điều trị. Đối với các dạng pha chế đơn giản, nên chỉ sử dụng trong khoảng thời gian ngắn, khoảng từ 5 đến 7 ngày.
Bảo quản
Cách bảo quản mật gấu tươi: Mật gấu tươi nên được lưu trữ ở nhiệt độ thấp, thường là dưới 0 độ C (32 độ F) để giữ cho nó không bị biến đổi hóa học nhanh chóng.
Để bảo quản lâu dài và giữ cho mật gấu luôn duy trì chất lượng, việc đóng gói mật gấu trong ống như thuốc tiêm là một phương pháp hiệu quả. Điều này không chỉ giúp bảo vệ khỏi tác động của môi trường bên ngoài mà còn tạo điều kiện lý tưởng cho việc lưu trữ và sử dụng, đồng thời giúp người sử dụng dễ dàng kiểm soát liều lượng và đảm bảo tính chính xác trong quá trình điều trị.
Một số bài thuốc
Cách sử dụng mật gấu chữa mắt sưng đỏ:
- Lấy một lượng mật gấu tương đương với hạt gạo và mài nhuyễn.
- Trộn với nước đun sôi và đợi cho hỗn hợp nguội.
- Sử dụng hỗn hợp này để nhỏ vào mắt nhằm giảm sưng và đỏ.
Cách sử dụng mật gấu để xoa bóp:
- Lấy 5g mật gấu và hoà tan trong 100ml rượu 35°.
- Sử dụng hỗn hợp này để xoa bóp nhẹ nhàng lên vùng da sưng đau.