Danh pháp

Tên khoa học

Ardisia silvestris (họ Đơn nem Myrsinaceae.)

Tên khác

Cây khôi tía, Cây khôi nhung, Cây khôi, Đơn tướng quân, Cây xăng sê, Khôi.

Nguồn gốc

Cây khôi là cây gì? Cây khôi, thuộc vào chi thực vật nhỏ, với chiều cao trung bình dao động từ 1,5 đến 2 mét. Cây mọc thẳng đứng, có thân ngoài màu xanh và bên trong rỗng xốp, ít phân nhánh hoặc không phân nhánh. Nó thường rất thích ứng với môi trường có bóng râm, thích hợp với điều kiện sống trong rừng rậm hoặc dưới tán lá của các cây lớn hơn.

Cây khôi mọc ở đâu? Cây khôi thích ứng tốt với môi trường rừng rậm ẩm ướt và nhiệt đới. Thường được tìm thấy ở khu vực núi rừng và các vùng đất giàu dinh dưỡng, đất ẩm và có khả năng thoát nước tốt. Cây có thể mọc dưới bóng râm của các cây lớn khác và phát triển tốt trong điều kiện ánh sáng yếu. Cây khôi thường mọc hoang dã trong các khu vực núi rừng, thường được tìm thấy dọc theo các con suối, trong các thung lũng sâu và những khu vực có độ ẩm cao.

Tại Việt Nam, cây khôi phân bố chủ yếu ở các khu rừng rậm miền thượng du ở nhiều tỉnh thành như Ninh Bình, Lạng Sơn, Vĩnh Phúc, Lào Cai, Nghệ An, Thanh Hoá, Quảng Trị, và nhiều nơi khác.

Ngoài việc mọc hoang dã, cây khôi cũng thường được trồng làm cây cảnh trong các khu vườn hoặc làm cây che mát cho sân vườn do tính chất lá xanh mát và dáng cây đẹp. Đối với người dân địa phương, cây khôi không chỉ mang giá trị mỹ thuật mà còn được sử dụng trong y học dân gian để chữa một số bệnh như viêm nhiễm, đau nhức, và một số tình trạng sức khỏe khác.

Đặc điểm thực vật

Cây Khôi là một loại cây nhỏ, thân mọc thẳng đứng và rỗng xốp, thường không có nhiều nhánh phụ.

Cây khôi được chia thành hai loại chính là khôi tía (hay còn gọi là khôi nhung) và khôi trắng, với cả hai loại này đều có công dụng dược lý trong việc điều trị bệnh viêm dạ dày rất hiệu quả. Điểm khác biệt giữa chúng là lá khôi tía thường có màu tím và mặt dưới có lông nhỏ mịn, trong khi mặt trên thường là màu xanh. Trong khi đó, lá khôi trắng thì đều có màu xanh ở cả hai mặt và không có lông.

Lá khôi là lá gì? Các lá của cây mọc tập trung ở đầu ngọn hoặc các nhánh bên, có kiểu mọc so le. Phiến lá của cây có hình dạng nguyên, mép lá có răng cưa nhỏ và mịn. Chúng thường dài khoảng từ 25 đến 40cm và rộng từ 6 đến 10cm. Mặt trên của lá có màu xanh mịn, trong khi mặt dưới thường có màu tím. Cả hai mặt đều có lớp lông mịn như nhung. Gân lá nổi lên hình mạng lưới, có loại lá mà cả hai mặt đều có màu xanh.

Hoa của cây khôi có kích thước khá nhỏ, thường mọc thành chùm với độ dài từ 10 đến 15cm. Quả của cây là loại quả mọng, chuyển sang màu đỏ khi chín. Thời gian đơm hoa của cây khôi thường vào khoảng từ tháng 5 đến tháng 7, sau đó kết quả vào khoảng từ tháng 7 đến tháng 9.

Bộ phận dùng – Thu hái – Chế biến

Thu hái và chế biến lá khôi thường được thực hiện vào mùa hạ, khi cây đã đơm trái. Quá trình này bắt đầu bằng việc lựa chọn những lá lành lặn, to khỏe và không bị sâu bệnh. Sau khi thu hoạch, lá được rửa sạch và sau đó được phơi nắng cho đến khi khô, mềm lại. Tiếp theo, lá được ủ trong bóng râm để giữ cho tính chất dược lý được bảo quản.

Ngoài ra, một phương pháp chế biến khác là đem lá sao lên khi sử dụng. Điều này cũng giúp giữ nguyên được các hoạt chất trong lá khôi.

Để đảm bảo tính chất dược lý của lá khôi được bảo quản tốt, nó nên được bảo quản ở nơi sạch sẽ, thoáng mát và khô ráo. Quá trình thu hái và chế biến cẩn thận sẽ giữ được chất lượng của lá khôi, giúp cho việc sử dụng trong y học dân gian hoặc các mục đích khác đạt được hiệu quả mong muốn.

Thành phần hóa học

Chưa có nhiều nghiên cứu cụ thể nhưng theo một số tài liệu cho rằng lá khôi chứa glycoside và tannin.

Tác dụng dược lý

Lá khôi có tác dụng gì? Tác dụng dược lý của lá khôi là rất đa dạng và đã được ghi nhận trong cả y học dân gian và nghiên cứu dược lý hiện đại:

• Giảm đau dạ dày: Lá khôi được sử dụng rộng rãi trong điều trị các vấn đề liên quan đến đau dạ dày. Các hoạt chất trong lá khôi giúp làm dịu viêm và giảm cảm giác đau.
• Cải thiện triệu chứng viêm họng: Lá khôi có tính kháng viêm và kháng khuẩn, giúp làm giảm viêm và kháng lại các vi khuẩn gây bệnh trong niêm mạc họng.
• Giảm axit dạ dày: Nghiên cứu dược lý đã chỉ ra rằng lá khôi có khả năng giảm lượng axit trong dạ dày, giúp giảm triệu chứng của viêm loét dạ dày và tránh được các vấn đề liên quan đến tăng axit dạ dày.
• Làm mát cơ thể và thanh nhiệt: Lá khôi có tính mát, giúp làm mát cơ thể và giảm cảm giác nóng rát, đặc biệt là trong mùa hè.
• Chống dị ứng và giảm triệu chứng dị ứng: Các hoạt chất trong lá khôi có thể giúp giảm triệu chứng của dị ứng, như nổi mề đay, ngứa, và viêm nang lông.
• Hỗ trợ điều trị các bệnh về da: Lá khôi cũng được sử dụng trong việc điều trị các bệnh như ghẻ, viêm loét, và các vấn đề về da liên quan đến vi khuẩn và viêm nhiễm.

Tóm lại, lá khôi không chỉ là một nguyên liệu dân dụng phổ biến trong y học dân gian mà còn được nghiên cứu và xác nhận có nhiều tác dụng dược lý quan trọng và hiệu quả trong điều trị các bệnh lý khác nhau.

Tính vị – Quy kinh

Đang cập nhật

Công năng – Chủ trị

Lá khôi chữa bệnh gì? Lá khôi không chỉ được sử dụng trong y học dân gian mà còn được nghiên cứu trong y học hiện đại với nhiều công năng quan trọng. Đặc biệt, lá khôi có thể cải thiện chức năng tiêu hóa, giảm các triệu chứng không thoải mái của bệnh dạ dày như đau và viêm loét, giảm căng thẳng và lo lắng, cũng như chống lại vi khuẩn HP gây ra các vấn đề về dạ dày. Với những ứng dụng này, lá khôi đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện sức khỏe và hỗ trợ điều trị nhiều vấn đề sức khỏe phổ biến.

Việc sử dụng lá Khôi trong điều trị đau dạ dày được truyền miệng trong dân gian, và có nguồn gốc từ kinh nghiệm của một số vùng dân tộc, nhưng chưa có nghiên cứu cụ thể nào về hiệu quả và an toàn của việc này. Một số người đã ghi nhận hiệu quả tích cực khi sử dụng lá Khôi kết hợp với các vị thuốc khác như Bồ công anh và Khổ sâm trong điều trị đau dạ dày.

Tuy nhiên, kết quả vẫn chưa nhất quán và có người dùng lá Khôi sau đó cảm thấy mệt mỏi, đầy bụng khó chịu. Điều này cho thấy cần phải có nhiều nghiên cứu cụ thể hơn để đánh giá về tác dụng và an toàn của việc sử dụng lá Khôi trong điều trị đau dạ dày.

Liều dùng – Cách dùng

Liều lượng sử dụng hàng ngày thường dao động từ 40 đến 80g lá khôi sắc uống, thường kết hợp với các vị thuốc khác. Tuy nhiên, trước khi sử dụng bất kỳ liệu pháp nào, nên tham khảo ý kiến của các chuyên gia y tế để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Lưu ý

Để đảm bảo hiệu quả và tránh tác dụng phụ không mong muốn, bệnh nhân khi sử dụng lá khôi cần tuân thủ liều lượng phù hợp.

Theo những ghi chú trong tài liệu nghiên cứu Đông y, người bệnh nên dùng lá khôi với liều lượng từ 100g trở xuống để giảm triệu chứng viêm dạ dày một cách hiệu quả, đồng thời cải thiện tình trạng ăn ngon và ngủ tốt. Việc sử dụng với liều lượng cao hơn, khoảng 250g/ngày, có thể gây ra các triệu chứng không mong muốn như da xanh tái, cơ thể uể oải, mệt mỏi. Do đó, sự cẩn trọng trong việc chọn lựa liều lượng là rất quan trọng.

Bảo quản

Khi bảo quản lá khôi, bạn cần tuân thủ các quy tắc sau để đảm bảo giữ được chất lượng và độ tươi mới của nó:

Bảo quản trong điều kiện khô ráo và thoáng mát: Lá khôi cần được bảo quản ở nơi thoáng mát và khô ráo để ngăn ngừa việc hấp thụ độ ẩm từ môi trường.

Tránh ánh nắng trực tiếp: Để ngăn lá khôi bị phai màu và mất đi các hoạt chất quý giá, tránh để chúng tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời.

Đóng gói kín đáo: Bảo quản lá khôi trong các bao bì kín đáo để bảo vệ khỏi bụi bẩn và côn trùng.

Sử dụng nhanh chóng: Lá khôi có thể mất đi hiệu quả của nó nếu được bảo quản quá lâu, vì vậy hãy sử dụng chúng trong thời gian ngắn sau khi mua.

Tách riêng từ các loại thảo dược khác: Tránh bảo quản lá khôi cùng với các loại thảo dược khác để ngăn ngừa việc trộn lẫn và giữ được độ tinh khiết của chúng.

Tuân thủ các nguyên tắc bảo quản này sẽ giúp lá khôi giữ được chất lượng tốt nhất và bảo tồn được các thành phần dược lý quý giá trong đó.

Một số bài thuốc

Dưới đây là cách chi tiết để chuẩn bị mỗi bài thuốc từ các loại dược liệu:

Bài thuốc chữa bệnh viêm loét dạ dày tá tràng với triệu chứng ợ hơi, ợ chua, bụng đầy trướng

– Bài thuốc 1: Khổ sâm 16g, uất kim 8g, hương phụ 8g, lá khôi tía 20g, hậu phác 8g, bồ công anh 20g, cam thảo nam 16g.

– Bài thuốc 2: Bồ công anh 12g, lá khổ sâm 12g, nhân trần 12g, chút chít 10g, lá khôi tía 10g.

Bài thuốc trị bệnh đau dạ dày, đau cả khi đói hoặc no

– Thảo quyết minh 20g, mẫu lệ 20g, ô tặc cốt 15g, lá khôi tía 25g.

Bài thuốc chữa đau dạ dày có thể trạng sút kém, mệt mỏi, đau vùng thượng vị lan ra hai bên sườn

– Cam thảo 10g, lá khổ sâm 12g, lá bồ công anh 40g, lá khôi 80g.

Bài thuốc chữa mẩn ngứa, mề đay và dị ứng

– Bài thuốc 1: Tầm phỏng 100g, lá khôi 100g.

– Bài thuốc 2: Lá khôi tía 10g.

Bài thuốc trị chứng mề đay mẩn ngứa do huyết trệ

– Đương quy vĩ 10g, xích thược 10g, đan bì 10g, thổ phục linh 10g, cỏ nhọ nồi 10g, sài đất 10g, kim ngân hoa 12g, lá khôi tía 15g.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh thấp khớp

– Lá thông 8g, ké đầu ngựa 16g, dây kim ngân 10g, lá khôi tía 12g, lá bạc thau 12g, rễ gối hạc 16g, lá đơn mặt trời 12g.

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Tất Lợi (2006), Lá khôi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 95