Hoàng Liên

Nhà thuốc Ngọc Anh – Dược liệu Hoàng Liên

Nguồn: Sách Nhận thức cây thuốc và dược liệu 

Tên khác

Hoàng liên chân gà, Xuyên liên

Tên khoa học: Hoàng liên là tên gọi chung của 1 số loài Coptis, Ranunculaceae (họ Hoàng liên) dùng làm thuốc như: Coptis chinensỉs Franch., Coptis quinquesecta Wang, Coptis teeta Wall.

Nguồn gốc

Rễ khô của loài Coptis chinensis Franch. (Hoàng liên chân gà), họ Hoàng liên (Ranunculaceae). Thường gọi là Vị liên.

Mô tả cây

Coptis chinensis: Cây thảo, sống lâu năm, cao tới 40 cm. Thân rễ phình thành củ, đôi khi phân nhánh, có đốt ngắn. Lá mọc thẳng từ thân rễ, kép chân vịt gồm 3-5 lá chét. Lá chét giữa có cuống dài hơn; mỗi lá chét chia nhiều thùy, mép có răng cưa to. Trục hoa dài chừng 10 cm.

Hoa nhỏ màu vàng lục. Quả đại.

Phân bố, sinh thái

Hoàng liên có nhiều ở Trung Quốc. Ở Việt Nam, cây mọc hoang hay được trồng ở các vùng núi cao 1.500-2.000 m tại Hà Giang, Lào Cai (Sapa). Cây có trong Sách đỏ, hiện có nguy cơ tuyệt chủng.

Bệ phận dùng, thu háỉ và chế biến

Thân rễ Hoàng liên (Rhizoma Coptidis) đào về rửa sạch đất cát, cắt bỏ rễ và gốc thân phơi hay sấy khô. Thu hoạch vào mùa đông (tháng 10 hoặc tháng 12). Dược liệu là những đoạn thân rễ bị gãy hoặc chặt nhỏ; hình dạng thay đổi; mặt ngoài màu vàng xám đến xám, vết gãy có màu vàng sáng.

Thành phần hóa học

Alkaloid (chủ yếu là berberin, palmatin, jatrorrhizin, coptisin…).

Tính vị, công năng

Vị đắng, tính hàn. Thanh nhiệt táo thấp, tả hỏa giải độc.

Đặc điểm dược liệu

Rễ nằm thành cụm, thường cong, hình dạng tương tự chân gà. Bề mặt vàng xám hoặc nâu vàng, sần sùi. Thể chất: cứng, bề mặt gãy không phảng. Mùi: nhạt. Vị: rất đắng.

Yêu cầu chất lượng

Theo kinh nghiệm dân gian, dược liệu thượng hạng phải dày, chắc, bề mặt màu vàng đỏ, không còn vết tích của cành hoặc rễ con, có đặc điểm “qua cầu” đặc trưng.

Tác dụng dược lý

Kháng khuẩn, kháng virus. Ngoài ra còn có tác dụng kháng ung thư, hạ huyết áp, chống loét đường tiêu hóa, hạ cholesterol huyết, lợi mật.

Công dụng và cách dùng

Hoàng liên làm thuốc bổ đắng, chữa tiêu hóa kém, viêm loét dạ dày, tiêu chảy, nôn mửa.

Dịch chiết từ Hoàng liên được dùng rửa mắt, nhỏ mắt chữa viêm màng kết mạc.

Ngoài ra, còn chữa ho gà, lao, lỵ trực trùng và lỵ amip.

Dùng dưới dạng thuốc sắc.

Phân biệt với các vị thuốc như Thổ hoàng liên (Thalictrum foliolosum DC.) Ịj Hoàng Liên — (Ranunculaceae), hay Hoàng liên gai (Berberis wallichiana DC.) và Hoàng liên ô rô (Mahonia nepalensis DC., Mahonia bealei Carr.) cùng họ Hoàng liên g_a (Berberidaceae) có thành phần alkaloid chính gần tương tự, dùng thay thế Hoàng liên.

Các đặc điểm chính phân biệt dược liệu 3 loài Hoàng liên