Tên khoa học

Hành Tây có tên khoa học là Allium cepa L. thuộc họ Hành (Alliaceae)

Nguồn gốc

• Hành Tây có nguồn gốc từ vùng Trung Á và được trồng rất lâu về trước từ thời Thượng Cổ. Khả năng chịu lạnh của Hành Tây giỏi có thể < 10 độ. Hành Tây và hành hoa là những loại hành khác nhau nhưng có cùng nguồn gốc. Hành Tây hiện nay được trồng và mọc hoang. Có giả thuyết nói rằng Hành Tây đã có mặt từ sớm tại Afghanistan và Tadzhikistan, Iran. Vào khoảng 2700 năm trước công nguyên Hành Tây đã được phát hiện ở Ai Cập. Vào 300 năm sau Hành Tây đã được di thực tới Bắc Âu và Tây Âu sau đó được di thực sang Colombia và Mỹ. Sau đó Hành Tây dần dần được đưa đến khắp thế giới từ vĩ độ 5 đến vĩ độ 60 ở cả 2 bán cầu. Hành Tây là một trong những loại rau quan trọng ở các nước châu Mỹ, Âu và châu Á.
• Tại các nước Đông Nam Á, Hành Tây được sản xuất nhiều tại Thái Lan, Philippine và Indonesia. Tại Việt Nam, Hành Tây mới được trồng vào khoảng thời gian cách đây những năm 100-200 năm.Các giống Hành Tây được trồng chủ yếu tại các tỉnh phía Nam như Đồng Nai, Ninh Thuận, Đồng Nai,.. chúng đều là những cây có 1 củ và thích nghi được với cường độ ánh sáng cao, nhiệt độ 20-30 độ. Hành Tây phát triển tốt vào mùa khô, độ ẩm thấp và ít mưa khác với Hành Tây ở Tây Nam Á, Châu Âu. Hành Tây được trồng tại Việt Nam cho hoa và có nhiều quả, hạt của cây thì được dùng để gieo trồng. Thời gian thu hoạch của Hành Tây là 40-150 ngày sau khi gieo hạt tùy theo từng loại hành và vùng trồng khác nhau.

Đặc điểm thực vật

Hành Tây là cây thân thảo, sống dài và nhẵn do hành phình to ở phần dưới mà người ta gọi là củ hành. Củ Hành Tây có kích thước thay đổi khác nhau tùy vào số lượng vẩy thịt nhiều hay ít. Củ Hành Tây có hình cầu đều hoặc hình bầu dục dài, hình bầu dục dẹp, thường có màu tím, vàng hoặc màu trắng. Thân Hành Tây nằm ở phía dưới, mang nhiều rễ. Lá Hành Tây nhọn, có hình trụ, rỗng ở giữa, màu xanh. Hoa Hành Tây chụm lại thành tán giả nằm ở đầu 1 cán hoa hình ống tròn và ở phần giữa phình ra. Hoa Hành Tây có cuống dài, màu trắng. Quả Hành Tây là quả có hạch, có màng, 3 góc với 3 ngăn, bên trên núm có nhụy và hạt của Hành Tây có màu đen nhạt, cành dày, ráp.

Bộ phận dùng

Củ Hành Tây là bộ phận được sử dụng của Hành Tây.

Thu hái, chế biến

Hành Tây có thể thu hái khi lá hành chuyển sang màu vàng. Nên chọn ngày nắng khô để nhổ và thu hoạch củ Hành Tây sau đó rũ sạch đất, tạp chất rồi vận chuyển nhẹ nhàng tránh tính trạng làm củ hành bị xây xát sau đó đem phơi trên giàn để thoáng mát, giúp bảo quản hành được lâu.

Tính vị, quy kinh

Hành Tây có mùi hăng, vị cay, ngọt, quy kinh tỳ, can, tâm.

Thành phần hóa học

Hành Tây trong thành phần có chứa nhiều đường, vitamin C,A.B và các muối khoáng, K, Na, Ca, P, I, Si, Fe, S, H3PO4, acid acetic, dầu bay hơi, disulfua allul, glucokinin, propyl, oxidase, disatese. Trong tinh dầu có chứa chủ yếu thành phần allyl propyl disulfit. Hoạt chất chính là glycollic acid. Các lớp vẩy của Hành Tây có chứa catechol và protocatechuic acid. Viện nghiên cứu kỹ thuật tại Việt Nam cho biết trong 100g Hành Tây có chứa 8,3 g glucid, 88g nước, 0,1 g chất xơ, 38mg calci, 0,8g tro, chất sắt 0,8mg, phospho 58mg, careten 0,03mg. vitamin B1,B2,PP và C lần lượt là 0,03 mg; 0,04mg; 0,02mg; 10mg.

Tác dụng dược lý

• Cao nước và dịch chiết ép củ Hành Tây có tác dụng ức chế sự phát triển của các chủng E.coli, streptococcus, lactobacillus odontolyticus, salmonella typhosa pseudomonas aeruginosa trên in vitro.
• Cao ether của Hành Tây giúp ức chế Clostridium paraputrificum và staphylococcus aureus. Tinh dầu Hành Tây có tác dụng ức chế 1 số loại nấm. Đã có nghiên cứu chứng minh Hành Tây có tác dụng hạ đường huyết. Các thành phần diphenylamin và allyl propyl disulfide trong Hành Tây có hoạt tính hạ đường huyết.
• Hành Tây trên in vitro và in vivo có tác dụng ức chế kết tập tiểu cầu do collagen, diphosphat, acid arachidonic, epinephrine.
• Thành phần dimethyl vad dimethyl thromboxan trong Hành Tây ức chế sự tổng hợp thromboxan.
• Cao chloroform của Hành Tây có khả năng ức chế sự tắc nghẽn tiểu cầu do thành phần eapay và thiosulfat.
• Trong Hành Tây có chứa flavonoid như kaen phenol và pectin giúp nó có hoạt tính chống viêm, chống dị ứng.
• Các thử nghiệm cho thấy cao nước Hành Tây 0,5% có tác dụng ức chế sự sinh sản của nguyên bào sợi sẹo lồi, nguyên bò sợi.
• Hành Tây có tác dụng chống tăng đường huyết.
• Đã có báo cáo về việc dùng Hành Tây gây phản ứng dị ứng như viêm da tiếp xúc, viêm mũi, viêm kết mạc.
• Ngoài ra phân đoạn saponin được phân lập từ dịch chiết methanol của Hành Tây có hoạt tính trên tim, ức chế carom mũi-họng.

Công năng chủ trị

• Hành Tây có công dụng dùng như thực phẩm chế biến thực phẩm hàng ngày, ngoài ra Hành Tây còn dùng để làm thuốc trị suy nhược, mệt mỏi, suy thần kinh, bí dịch, ứ tiểu, thừa ure huyết, thủy thũng, lên men ruột, tăng clorua huyết, đau ngực, đau sinh dục, mệt lả, cúm, mấy trương lực tiêu hóa, béo phì, mất cân bằng tuyển, đề phòng huyết khối, xơ cứng động mạch, mệt lả, đái đường, bất lực, viêm hạch, ký sinh đường ruột, tạng bạch huyết.
• Hành Tây dùng ngoài để điều trị chín mé, điều trị áp xe, nhọt, cước nứt nẻ, ong vò vẽ đốt, đau nửa đầu, sung huyết não, mụn cóc, đau dây thần kinh răng, loét, vết thương, trừ muỗi.

Liều dùng

Tùy vào đường dùng và mục đích dùng mà liều dùng Hành Tây có thể khác nhau.

Kiêng kỵ

Phụ nữ cho con bú, người dễ đổ mồ hôi người có thể trạng hỏa vượng âm hư không nên dùng Hành Tây.

Một số bài thuốc từ củ Hành Tây

Cách sử dụng hành tây để chế biến ác vị thuốc như sau:

• Hành Tây có công dụng chữa ho, làm ra mồ hôi, trừ đờm, điều trị cổ trướng do xơ gan gây ra.
  • Bài thuốc 1: dùng Hành Tây dưới dạng cồn thuốc (ép 1 phần củ Hành Tây tươi và 1 phần cồn 90%) uống ngày 14-40g.
  • Bài thuốc 2: Chế 200g Hành Tây đem ép lấy nước rồi thêm 100g mật ong + rượu nhẹ độ hoặc rượu vang 12-14 độ vừa đủ 1 lít sao đó uống 30-60g/lần x 2 lần/ngày.
• Nếu bệnh nhân bị đái không thông, khó thở thì uống 50g dưới dạng sắc.
• Dùng Hành Tây trị mụn nhọt bằng cách Hành Tây đã được nghiên/xay lên da.
• Bài thuốc giúp bồi bổ cơ thể cho người mới ốm dậy: hành tây sắc đặc đem chế với mật ong uống 1 thìa mỗi buổi sáng.
• Phục hồi chức năng vận động cho người bị liệt nửa người: Hành Tây + hạt đậu mỏ đem sắc đặc với nhau sau đó thêm mật ong chế rồi uống 1-2 thìa/lần x 2 lần/ngày.
• Giảm đường máu: Hành Tây ép lấy dịch nước rồi uống 1 thìa mỗi buổi sáng uống đều đặn trong 1 tháng sẽ thấy kết quả.
• Ngoài ra việc dùng Hành Tây ngâm trong nước nóng giúp trị cảm cúm, hoặc luộc hành tây đun sôi trong thời gian 10-15 phút giúp trị thấp khớp, ỉa chảy.
• Hành Tây ngâm trong rượu trắng 1 tuần giúp trị ký sinh vật đường ruột.
• Ngâm Hành Tây trong cồn 90% và làm rượu thuốc 20% dùng đắp ngoài da giúp trị thấp khớp, đau đầu, vết thương, áp xe, nứt nẻ, rệp đốt, thuốc xoa trị chín mé, tàn nhang.
• Chữa bệnh gút: 100g hành tây + 50g mỗi loại ớt cà, cà rốt, thịt ba chỉ đem xào lên và nêm gia vị vừa dùng rồi ăn trực tiếp.

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Huy Bích (2006), Hành Tây, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, tập 1, trang 903. Truy cập ngày 02/12/2023.
2. Tuyển tập 3033 Cây thuốc đông y, Hành Tây, trang 475. Truy cập ngày 02/12/2023.