Cúc Bất Tử (Cúc Bất Huyệt)

Danh pháp

Tên khoa học

Xerochrysum bracteatum Vent (Họ Cúc – AsteraceaeĐ

Helichrysum bracteatum (Vent.) Willd

Tên khác

Cúc giống, Cúc bất tuyệt

Nguồn gốc

Cây Cúc bất tử (Xerochrysum bracteatum) là một loài hoa thuộc họ Cúc, có nguồn gốc từ Úc. Loài này được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1792 bởi nhà thực vật học người Anh James Edward Smith, khi ông nhận được một mẫu cây khô từ nhà thám hiểm người Pháp Antoine de la Roché. Cây Cúc bất tử có tên gọi như vậy vì hoa của nó có thể giữ được màu sắc và hình dạng trong thời gian dài, kể cả khi đã khô.

Cây thích hợp với các điều kiện khí hậu khô và nắng, và có thể trồng trong vườn hoặc chậu. Tại Việt Nam, cây Cúc bất tử được trồng nhiều ở Đà Lạt để cung cấp cho khách du lịch và làm quà lưu niệm. Cây cũng có ý nghĩa tượng trưng cho sự trường tồn và bất diệt.

Đặc điểm thực vật

Cây Cúc bất tử (Xerochrysum bracteatum) là một loài cây thân thảo lâu năm thuộc họ Cúc, có nguồn gốc từ Châu Úc. Cây có thân màu xanh đậm, mọc thẳng đứng, cao từ 0.7 đến 1.2 mét. Lá của cây dài, hình giáo, màu xanh nhạt, không có răng cưa ở viền. Hoa bất tử có nhiều màu sắc đa dạng, từ đỏ, cam, vàng, nâu, trắng, hồng cho đến tím. Đặc biệt, hoa của cây không bị héo khi khô mà vẫn giữ được nguyên sắc màu.

Thu hái – Chế biến

Để thu hái và chế biến dược liệu cúc bất tử, cần chọn những bông hoa chưa nở hoàn toàn, khi cánh hoa vừa mới hé ra. Cắt bỏ phần cuống hoa và để ráo nước. Sau đó, phơi hoa dưới ánh nắng mặt trời cho đến khi hoa cúc bất tử khô hoàn toàn. Nên lật hoa một lần mỗi ngày để đảm bảo hoa khô đều.

Thành phần hóa học

Cây cúc bất tử có chứa các chất hóa học như flavonoid, phenolic acid, diterpene và sesquiterpene lactone. Các chất này có khả năng chống oxy hóa, chống viêm, chống khuẩn và làm dịu da.

Tác dụng dược lý

Loài hoa này có nhiều tác dụng dược lý như sau:

Chữa cảm mạo, sốt, giảm căng thẳng và tăng cường hệ tiêu hóa: Có thể dùng cây cúc bất tử chữa bệnh dưới dạng thuốc sắc hoặc thuốc xông.

Điều trị thấp khớp, gai cột sống và đau nhức xương khớp: Cúc bất tử có chứa các chất kháng viêm mạnh và kháng khuẩn, giúp làm giảm sưng tấy và nhiễm trùng .

Lợi tiểu và ức chế vi nấm: Cúc bất tử có tác dụng tăng tiết mật, thúc đẩy chức năng thải trừ của gan và tiêu diệt các gốc tự do.

Làm đẹp da và tóc: Cúc bất tử có chứa nhiều vitamin và khoáng chất, giúp nuôi dưỡng da và tóc, chống lão hóa và làm sáng da.

Tính vị – Quy kinh

Vị ngọt, cay, vào 3 kinh phế, can, thận

Công năng – Chủ trị

Theo y học cổ truyền, cúc bất tử có nhiều công dụng chữa bệnh và bồi bổ sức khỏe. Một số công dụng của cúc bất tử là:

Giảm đau nhức xương khớp, viêm khớp, gout và thấp khớp: Cúc bất tử có chứa các chất chống viêm và giảm đau tự nhiên, có thể làm giảm các triệu chứng của các bệnh về xương khớp. Cách dùng là ngâm hoa cúc bất tử vào rượu hoặc nước sôi, để nguội rồi uống hàng ngày hoặc xoa lên vùng đau.

Hỗ trợ tiêu hóa, chống táo bón và đầy hơi: Cúc bất tử có tác dụng kích thích tiêu hóa, tăng cường chức năng gan mật và ruột, giúp loại bỏ độc tố và chất thải ra khỏi cơ thể. Cách dùng là phơi khô hoa cúc bất tử, sắc với nước sôi, uống trước hoặc sau khi ăn.

Làm đẹp da, chống lão hóa và nám da: Cúc bất tử có chứa nhiều vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa, có thể nuôi dưỡng da, làm mờ các vết thâm nám và ngăn ngừa các dấu hiệu lão hóa. Cách dùng là ngâm hoa cúc bất tử vào dầu dừa hoặc dầu oliu, để trong ánh nắng mặt trời khoảng 2 tuần, rồi thoa lên da mỗi ngày.

Tăng cường hệ miễn dịch, phòng ngừa cảm cúm và viêm họng: Cúc bất tử có khả năng kích hoạt các tế bào miễn dịch, giúp cơ thể chống lại các vi khuẩn và virus gây bệnh. Cách dùng là pha hoa cúc bất tử với mật ong hoặc đường phèn, uống khi cảm thấy khó chịu ở họng hoặc có triệu chứng cảm cúm.

Kiêng kỵ

Không sử dụng quá liều hoặc quá thường xuyên, vì có thể gây ra các tác dụng phụ như buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy hoặc phát ban.

Không sử dụng cùng với các thuốc khác mà không có sự tư vấn của bác sĩ hoặc thầy thuốc, vì có thể gây ra các tương tác không mong muốn.

Không sử dụng cho phụ nữ có thai hoặc cho con bú, trẻ em dưới 12 tuổi và người có tiền sử dị ứng với cúc bất tử hoặc các loại hoa khác.

Bảo quản

Sau khi hoa khô, có thể cất giữ hoa trong các hộp kín, túi nilon hoặc lọ thủy tinh. Nên thêm một ít chất hút ẩm vào hộp hoặc túi để ngăn ngừa mốc.

Một số bài thuốc

Nấu nước uống: Lấy 10-15g hoa cúc bất tử khô, rửa sạch, cho vào nồi với 500ml nước sôi, đun nhỏ lửa khoảng 15 phút, để nguội rồi uống thay nước trong ngày. Nước cúc bất tử có vị ngọt, dễ uống, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, làm đẹp da và tóc.

Làm trà: Lấy 3-5g hoa cúc bất tử khô, rửa sạch, cho vào ấm cùng với lá chè xanh hoặc trà ô long, đổ nước sôi vào, đậy nắp khoảng 10 phút, rồi chắt lấy nước uống. Trà cúc bất tử có mùi thơm dịu, có tác dụng giải khát, an thần, chống mệt mỏi và căng thẳng.

Làm thuốc: Lấy 5-10g hoa cúc bất tử khô, rửa sạch, sấy khô hoặc phơi nắng cho giòn, sau đó xay nhuyễn thành bột. Mỗi ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 1-2g bột cúc bất tử pha với nước ấm hoặc mật ong. Bột cúc bất tử có tác dụng chữa ho, viêm họng, viêm phế quản, viêm xoang và các bệnh về đường hô hấp.

Tài liệu tham khảo

Phạm Hoàng Hộ (1999), Cúc bất tử, Cây cỏ Việt Nam, NXB Trẻ, Hà Nội, tập 3, trang 268.
Sharman KV Sedgley M (1988) Floral Initiation and Development in Helipterum roseum (Hook.) Benth. And Helichrysum bracteatum (Vent.) Andrews (Asteraceae). Australian Journal of Botany 36, 575-587.
Russell, J. (2015). The story of “Xerochrysum bracteatum.” Journal, 18(3), 16–17. https://search.informit.org/doi/10.3316/informit.015469496560037