Câu kỳ tử

Ds. Đặng Mai Hương – Nhà thuốc Ngọc Anh – Dược liệu Câu kỳ tử

Nguồn: Sách Nhận thức cây thuốc và dược liệu 

Tên khác:

Khủ khởi, Khởi tử

Tên khoa học: Lycium barharum L. và Lycoum chinense Mill., họ Cà (Solanaceae).

Mô tả cây

Cây nhỡ cao đến 1-2 m, thân có gai, cành cong và ngả xuống. Lá mọc so Je hay vòng 3-5, phiến hình xoan 2-6 cm. Hoa cô độc hay nhóm 3-5 ở nách lá, tràng màu tía có ống ngắn hom cánh hoa. Quả mọng hình trứng dài 2-3 cm màu vàng cam hay đỏ sấm Hạt nhiều nhỏ màu trắng, hình thận dẹt.

Loài Lycium barbarum có lá thuôn hơn, hoa tím, quả thuôn màu vàng- cam, hạt nhỏ màu vàng nâu (2 mm). Loài L. chinense lá bầu hơn, hoa tím nhạt, quả màu đỏ và hạt màu vàng, to hơn (2-3 mm).

Phân bố, sinh thái

Cây của vùng Tây Á , mọc hoang ở Nhật Bản,

Trung Quốc, Triều Tiên được nhập vào trồng ở Malaysia, Indonesia, Việt Nam. Thường được trồng làm cây cảnh.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến

Quả (Fructus Lyciĩ) thường gọi là Câu kỷ tử. Thu hái lúc chín, phơi trong râm, khi vỏ quả bắt đầu nhăn mới phơi hay sấy nhẹ đến khô. Dược liệu hình trứng thuôn hay xoan, màu vàng cam đến đỏ, mềm, bóng, thường nhăn nheo; vị ngọt hơi chua.

Re {Radix Lyciĩ) thường gọi là Địa cốt bì. Thu hái vào mùa thu, rửa sạch, tách lấy vỏ phơi hay sấy khô.

Lá {Folium Lycii).

Thành phần hóa học

Quả có chứa tinh dầu, carotenoid, betain, acid ascorbic, acid nicotinic. Hạt có nhiều sterol.

Vỏ rễ có betain, lyciumanid, acid malissic.

Cành lá chứa protein 3,5%, lipid 0,72%, glucid 2,25%, giàu vitamin A.

Tác dụng dược lý

Câu kỷ từ làm tăng hồng cầu, tăng tuần hoàn huyết, kích thích rụng trứng, kích thích sinh tinh, điều hòa huyết áp, tăng miễn dịch và đề kháng cơ thể.

Nước sắc của Địa cốt bì có tác dụng hạ sốt, hạ đường huyết, giảm cholesterol trên thỏ thực nghiệm; tác dụng hạ huyết áp trên chó, mèo gây mê; ức chế rõ rệt các vi khuẩn gây bệnh đường ruột, ức chế virus cúm; độc tính thấp.

Công dụng và cách dùng

Câu kỷ tử được dùng làm thuốc bổ, chữa cơ thể suy yếu, chuyên chữa bệnh về mắt do suy dinh dưỡng, làm hạ đường huyết. Thường dùng dạng thuốc sắc hay ngâm rượu.

Địa cốt bì dùng làm thuốc giải nhiệt, mát huyết, chữa ho, ho ra máu.

Lá dùng làm rau ăn có tác dụng bồi bổ tốt.

Ghi chú

Dược điển Trung Quốc dùng hai loài Câu kỷ Lycỉum chỉnense Mill, và Lycium barbarum L. Dược điển Việt Nam V chỉ ghi loài Lycỉum barbarum L.