Danh pháp

Tên khoa học

Morinda citrifolia L. (Họ Cà phê – Rubiaceae)

Tên khác

Nhàu núi, Cây ngao, Nhàu rừng

Nguồn gốc

Cây Nhàu (Morinda citrifolia) là một loại cây thân gỗ có nguồn gốc từ Đông Nam Á và châu Đại Dương. Cây Nhàu được phát hiện bởi các thổ dân Polynesia cách đây hàng nghìn năm. Họ sử dụng cây Nhàu như một vị thuốc quý, có thể chữa được nhiều bệnh tật khác nhau, từ viêm nhiễm, đau nhức, tiêu chảy cho đến ung thư.

Cây Nhàu cũng được coi là một loại thực phẩm bổ dưỡng, có chứa nhiều vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa. Cây Nhàu có thể ăn được mọi bộ phận, từ lá, hoa, quả cho đến rễ. Quả Nhàu có mùi hôi khó chịu, nhưng khi ép lấy nước uống sẽ mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Cây Nhàu hiện nay đã được trồng rộng rãi ở nhiều nơi trên thế giới, nhất là ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới.

Đặc điểm thực vật

Nhàu, còn được gọi là cây nhàu, là một loại cây gỗ nhỏ với thân cây thường cao từ 4 đến 8 mét. Thân và cành non của cây nhàu có hình dạng mập, có 4 cạnh rõ, và có thể có màu lục hoặc nâu nhạt. Cành non của cây thường có màu xanh, có tiết diện vuông và bề mặt nhẵn, trong khi cành già thường có tiết diện tròn và màu nâu xám.

Lá của cây nhàu thường mọc đối, có hình dạng bầu dục, dài từ 12 đến 30 cm và rộng từ 6 đến 15 cm. Lá có màu xanh bóng ở mặt trên và nhạt hơn ở mặt dưới, mép lá thường uốn lượn và bề mặt lá hơi gợn sóng. Gân lá có hình lông chim và nổi rõ ở mặt dưới, với 6-7 cặp gân phụ. Cuống lá thường dài từ 1 đến 2 cm. Lá kèm nằm giữa 2 lá mọc đối, có hình xoan và cao từ 1 đến 1,5 cm, màu xanh nhạt.

Cụm hoa của cây nhàu thường có hình tròn hoặc hơi bầu dục, nằm ở ngoài nách lá. Trục cụm hoa có hình trụ, màu xanh và nhẵn, có độ dài từ 1 đến 2 cm. Đáy cụm hoa thường có 3 phiến hẹp, dài từ 5 đến 8 mm. Hoa của cây nhàu là hoa đều và lưỡng tính, có 5 mẫu hoa. Đài hoa là một gờ tròn, cánh hoa 5, có ống tràng hình phễu màu xanh nhạt, cao từ 7 đến 12 mm. Bên trong ống tràng có nhiều lông trắng, và 5 thùy dài khoảng từ 5 đến 8 mm, màu trắng và hình bầu dục đầu nhọn, với đỉnh có phụ bộ nhỏ cong vào trong.

Khi hoa nở, các thùy thường cong xuống phía dưới, và tiền khai van. Nhị có 5 nhị, bằng nhau, rời biệt, gắn ở phần loe của ống tràng xen kẽ với các cánh hoa, chỉ nhị rất ngắn. Bao phấn thường có hình đầu tên, màu vàng nhạt, dài khoảng 4 mm, với 2 ô mở dọc và hướng vào trong và đính ở gốc. Hạt phấn thường rời biệt, có hình cầu và màu vàng nhạt.

Lá noãn thường có 2 ô, ở vị trí trước và sau, bầu dưới, với mỗi ô chứa 1 noãn, đính vào trung trụ. Cây nhàu thường ra hoa quanh năm, nhưng có sự tập trung nhiều nhất vào khoảng tháng 11-2 và cho quả vào khoảng tháng 3-5.

Quả của cây nhàu là quả hạch kép, hình dạng này được tạo thành do bầu noãn và một phần lá đài của các hoa trên cụm hoa dính vào nhau. Quả còn non thường có màu xanh nhạt, dài từ 5 đến 7 cm và rộng từ 3 đến 4 cm. Quả chín thường có màu ngà vàng, bề mặt nhẵn bóng và mang mùi khai, và trên quả thường còn vết tích của các đĩa mật.

Thịt quả hình trứng và bao gồm nhiều quả hạch dính vào nhau, khi chín thường có màu vàng và chứa cơm mềm có thể ăn được. Hạt của cây nhàu nhiều, có hình dạng bầu dục, một đầu nhọn và màu nâu đen.

Phân bố – Sinh thái

Cây nhàu, một loài cây tự nhiên, có phân bố rộng rãi tại các khu vực ở Tây Ấn, Đông Nam Á và Đông Polynesia. Tại Việt Nam, loài cây này thường mọc mạnh ở các tỉnh thuộc khu vực Nam Trung Bộ và Nam Bộ như Quảng Bình, Quảng Trị, An Giang và Bình Dương, tạo nên một phần quan trọng trong cảnh quan thiên nhiên của những vùng này.

Bộ phận dùng

Cây nhàu có nhiều bộ phận có giá trị sử dụng trong lĩnh vực y học và dinh dưỡng. Cả vỏ thân, lá, rễ và quả nhàu đều được sử dụng để làm thuốc. Ngoài ra, quả nhàu còn được sử dụng như một loại trái cây thông thường trong ẩm thực dân gian.

Thu hái – Chế biến

Các bộ phận của cây nhàu có thể thu hái quanh năm. Tuy nhiên, việc thu hái quả thường diễn ra theo mùa. Để bảo quản, hầu hết các bộ phận của cây nhàu được sử dụng dưới dạng tươi, riêng rễ thường được sấy hoặc phơi khô để có thể sử dụng dần.

Tính vị – Quy kinh

Quả nhàu thường có vị hăng, cay và nồng, đồng thời có tính mát. Rễ của cây nhàu có vị chát và tính bình. Theo y học cổ truyền, cây nhàu quy vào kinh Thận và Đại tràng.

Thành phần hóa học

Rễ, vỏ và quả của cây nhàu là kho báu chứa nhiều thành phần hóa học có giá trị. Trong đó, có sự hiện diện của các hợp chất như sterol, anthraquinonie, coumarin, alkaloids, proxeronine, và polysaccharide, đóng góp vào tính chất và tác động của cây nhàu.

Ngoài ra, quả của cây nhàu cung cấp một loạt các dưỡng chất quan trọng, bao gồm chất xơ, tinh bột, vitamin C, vitamin A, B1, B6, B12, và một số khoáng chất như Natri, Kali, Sắt và Canxi. Đây là một phần trong sự đa dạng hóa hóa học của cây nhàu, tạo ra lợi ích dinh dưỡng và y học đa dạng cho con người.

Tác dụng dược lý

Uống nước quả nhàu có tác dụng gì? Những nghiên cứu tiến hành từ năm 1990 đến nay đã sáng tỏ một loạt tác dụng dược lý của quả nhàu, tạo nên một phạm vi rộng rãi trong việc cải thiện sức khỏe và điều trị các bệnh lý:

Tác dụng quả nhàu: Quả nhàu đã được chứng minh có khả năng điều trị béo phì, cao huyết áp, tiểu đường, suy nhược, bệnh tim, và giảm đau nhức, mang lại lợi ích lớn cho sức khỏe của con người.

Nước ép từ quả nhàu không chỉ không chứa độc tố mà còn có tác dụng giảm đau từ các bệnh mãn tính như viêm khớp, bệnh tim và ung thư.

Hợp chất proxeronine có trong trái nhàu được tìm thấy có tác dụng thúc đẩy hệ thống miễn dịch, giúp cơ thể chống lại nhiễm trùng và giảm đau.

Cây nhàu có tác dụng hạ huyết áp, làm dịu hệ thần kinh giao cảm, tăng khả năng tiểu tiện và nhuận tràng.

Quả nhàu chứa các thành phần chống oxy hóa mạnh mẽ, giúp kích thích quá trình tiêu hóa và tăng sự hấp thu của khoáng chất và vitamin. Hơn nữa, chúng còn giúp loại bỏ các gốc tự do có hại.

Nước ép từ quả nhàu có khả năng sản xuất tế bào T, giúp cải thiện hệ thống miễn dịch của cơ thể.

Cây nhàu đã được chứng minh có tác dụng chống viêm trong trường hợp một số bệnh lý xương khớp như hội chứng ống cổ tay và bệnh viêm khớp mãn tính.

Quả nhàu cũng có khả năng giảm vết sưng do bỏng hoặc chấn thương.

Dịch chiết từ quả nhàu chứa Damnacanthal, có tác dụng ức chế sự phát triển của tế bào ác tính, giúp giảm kích thước và máu đến các khối u ác tính.

Ngoài ra, dịch chiết từ quả nhàu còn có tác dụng ức chế quá trình tiết dịch trong niêm mạc dạ dày và tá tràng, cho phép nó được sử dụng trong việc điều trị các vấn đề như trào ngược acid dạ dày và viêm dạ dày.

Công năng – Chủ trị

Lá nhàu không chỉ có tác dụng trị mụn nhọt mà còn được sử dụng như một loại thuốc bổ và hỗ trợ chữa chứng lỵ.

Quả nhàu có khả năng nhuận tràng, kích thích tiêu hóa và giúp giảm triệu chứng ho.

Rễ của cây nhàu được biết đến với tác dụng giảm đau và giúp làm giảm sưng đau ở các trường hợp đau nhức xương khớp, chỉ thống, kinh nguyệt không đều, cũng như làm tăng tuần hoàn máu. Ngoài ra, rễ nhàu còn được sử dụng trong việc nhuộm đỏ vải quần áo trong dân gian hàng ngày.

Liều dùng

Cách sử dụng quả nhàu? Các phần của cây nhàu như rễ, vỏ, lá và quả có thể được sử dụng dưới nhiều hình thức khác nhau, bao gồm đắp ngoài, sắc uống và ngâm trong rượu. Liều dùng tham khảo như sau:

• Lá tươi: Dùng từ 8 đến 20 gram mỗi ngày.
• Rễ khô: Dùng từ 20 đến 30 gram mỗi ngày.

Kiêng kỵ

Tránh sử dụng dược liệu này cho những người có huyết áp thấp.

Nếu bạn đang sử dụng thuốc để điều chỉnh huyết áp, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng cây nhàu.

Vì có tác dụng thông kinh và hoạt huyết, cây nhàu không nên được sử dụng cho phụ nữ đang mang thai.

Hãy hết sức thận trọng khi sử dụng bài thuốc và nước ép từ cây nhàu đối với bệnh nhân mắc bệnh viêm thận.

Một số bài thuốc

Bài thuốc từ trái nhàu trị đau khớp, đau lưng: Lấy một lượng quả nhàu non vừa đủ và thái mỏng, sau đó phơi khô. Sau khi đã có 300g dược liệu, ngâm chúng trong 2 lít rượu có độ cồn từ 30 đến 40 độ. Để ngâm trong vòng 2 tuần, sau đó mỗi lần dùng 30-40ml, sử dụng hai lần trong một ngày.

Bài thuốc chữa cao huyết áp Lấy 30-40g rễ nhàu sắc với nước, sau đó dùng nước sắc này thay thế cho nước chè. Thực hiện liên tục trong vòng 14 ngày để thấy huyết áp giảm đáng kể. Sau đó, nên giảm liều dần và duy trì trong 2-3 tháng.

Bài thuốc trị cảm sốt, tiêu chảy và lỵ: Rửa sạch 3-6 lá nhàu tươi và đun sôi với 500ml nước, để lại còn 200ml. Uống 100ml mỗi lần và dùng hai lần mỗi ngày, duy trì trong 2-5 ngày.

Bài thuốc hỗ trợ cho bệnh nhân cao huyết áp bằng cách sử dụng trái nhàu tươi: Sử dụng quả nhàu chín kèm với một chút muối, sau vài lần sẽ giúp đại tiện dễ dàng.

Bài thuốc chữa lỵ: Nướng quả nhàu cho đến khi chín, sau đó ăn trực tiếp.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị tiêu chảy, lỵ, giúp giảm sốt và bồi bổ sức khỏe: Đun 8-10g rễ nhàu với 500ml nước và chia thành 2 lần uống.

Bài thuốc trị mụn trứng cá trên da: Rửa sạch vài lá nhàu tươi, để ráo nước và giã nhỏ, sau đó đắp lên mụn trứng cá. Tiến hành đắp cho đến khi mụn vỡ và làn da hồi phục.

Bài thuốc chữa đau lưng do thận yếu: Sắc rau ngót, rễ ngà voi, tầm gửi cây dâu (tang ký sinh), cối xay, đậu săng, dây gùi và ngó bần mỗi loại 8g, cùng với ngũ trảo và rễ nhàu mỗi loại 12g với 500ml nước ở lửa nhỏ cho đến khi còn lại 250ml. Uống 125ml mỗi lần, hai lần mỗi ngày và nên uống khi thuốc còn nóng.

Bài thuốc chữa rối loạn kinh nguyệt ở bệnh nhân cao huyết áp: Rửa sạch ích mẫu 20g, hương phụ (củ gấu) tẩm giấm sao 12g, quả nhàu 20g, cam thảo dây 6g và sắc với nước, chia thành 2-3 lần uống trong ngày. Sắc mỗi ngày 1 thang cho đến khi bệnh giảm đi.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị cao huyết áp, suy nhược thần kinh và mất ngủ: Cho vào ấm thảo quyết minh (hạt muồng) sao thơm 12g, gừng củ 3 lát, rễ nhàu 24g, vỏ bưởi 6g, thổ phục linh 8g và rau má 8g, rồi đổ 500ml nước và sắc cho đến khi còn lại 250ml. Uống 125ml mỗi lần, hai lần mỗi ngày khi thuốc còn nóng.

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Huy Bích (2006), Cây nhàu, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, tập 2, trang 433.
2. Phạm Hoàng Hộ (1999), Cây nhàu, Cây cỏ Việt Nam, NXB Trẻ, Hà Nội, tập 3, trang 214.