Canhkina (Ô môi)

Ds. Đặng Mai Hương – Nhà thuốc Ngọc Anh – Dược liệu Canh kina
Nguồn: Sách Nhận thức cây thuốc và dược liệu 

Tên khoa hoc

Cinchona spp. họ Cà phê (Rubiaceae). Ở Việt Nam, có các loài sau được trồng:

Canhkina đỏ: Cinchona succỉrubra Pav.

Canhkina vàng: Cinchona calisaya Wedd.

Canhkina xám: Cinchona officinalis L.

Canhkina lá thon: Cinchona ỉedgerỉanac Moen.

Mô tả cây

Cây thân gỗ có thể cao tới 15-20 m (tùy theo loài), lá mọc đối, lá kèm thường rụng sớm. Phiến lá nguyên hình trứng hay thon dài. Hoa mọc thành chùm xim màu trắng hay hơi hồng. Ra hoa quanh năm. Quả có nhiều hạt rất nhỏ.

Phân bố, sinh thái

Cây có nguồn gốc ở Nam Mỹ. ở Việt Nam, Canh ki na được Yersin đưa vào trồng thử nghiệm ở Lâm Đồng,

Pleiku, Kon Turn, Nha Trang và Ba Vì. Cây phát triển tốt, cho hoạt chất cao tại Lâm Đồng (Di Linh, Đà Lạt).

Cây phát triển tốt ở độ cao trên 900 m. Trồng bằng hạt hoặc tái sinh bằng giâm cành.

Bộ phận dùng, thu bái và chế biến

Vỏ thân (Cortex Cinchonae), thu hoạch vỏ sau 7-10 năm trông, vỏ rê cùng được sử dụng.

Thành phần hóa học

Vỏ thân có nhiều alkaloid (có thể tới 7-10%, chủ yếu là quinin, quinidin, cinchonin cinchonidin), ngoài ra còn có tannin, saponin.

Tác dụng dược lý

Canh kina có tác dụng diệt đon bào (amib, ký sinh trùng sốt rét…) trong đó quinin tác dụng mạnh, cinchonin và cinchonidin tác dụng yếu hơn. Tác dụng lên trung tâm sinh nhiệt làm hạ nhiệt. Kích thích cơ trơn. Liều cao gây ù tai, chóng mặt, giảm thân nhiệt. Quinidin có tác dụng trị tim đập nhanh.

Vỏ Canh ki na, quinin còn được dùng làm thuốc bổ đắng, kiện vị giúp ăn ngon.

Công dụng và cách dùng

Vỏ thân (và rễ) được dùng làm thuốc hạ sốt, chữa sốt rét, chiết quinin và quinidin. Thuốc bổ cho phụ nữ sau khi sinh, rượu khai vị. Thường dùng dưới dạng rượu thuốc. Quinin được dùng làm thuốc trị sốt rét, quinidin được dùng làm thuốc chống loạn nhịp tim.

Dùng dưới dạng thuốc bột, thuốc sắc, rượu thuốc hay nước uống.

Chế phẩm

Quinin dưới dạng viên nén quinin sulfat hoặc thuốc tiêm quinin formiat.

Rượu bổ Canhkina…

Ghi chú: Dùng liều cao có thể gẫy ù tai, chóng mặt.