Quế Chi Thược Dược Tri Mẫu Thang – Thông dương hành tý, khu phong trục thấp

Bài viết Quế Chi Thược Dược Tri Mẫu Thang – Thông dương hành tý, khu phong trục thấp – Trích trong sách 60 phương tễ dùng nhiều bậc nhất trong Y học Cổ truyền.

Tác giả: Bác sĩ Trịnh Văn Cường

Cách nhớ

1. “Ma Quế Phòng phong Sinh Phụ tử Bạch thược Thảo cam Bạch Mẫu trị”

2. “Ma hoàng thang gia Truật bỏ Nhân Phòng phong Tri mẫu Bạch Phụ Sinh”

Thành phần

Gồm có 9 vị Quế chi, Ma hoàng, Phụ tử, Phòng phong, Bạch truật, Bạch thược, Tri mẫu, Chích thảo, Sinh khương 3 lát.

Cách dùng

Sắc nước uống, cách dùng có thể sắc thang uống hoặc có thể bỏ Sinh khương các vị còn lại tán bột uống, ngày uống 2 lần sáng và tối, mỗi lần 12g.

Công dụng

Thông dương hành tý, khu phong trục thấp.

Chủ trị phong hàn thấp tý gây nên táo, toàn thân và tay chân các khớp đau nhức, sưng nóng đỏ đau, toàn thân không sốt rõ rệt. Ứng dụng điều trị thấp khớp, đau thần kinh tọa, đau lưng.

==>> Xem thêm: Chân Vũ Thang – Chủ tri Tỳ thận dương hư, thủy khí đình ở trong

PHÂN TÍCH

Phong hàn thấp xâm nhập vào hệ kinh lạc cân cơ xương khớp lâu ngày không khỏi, dẫn đến uất lại phát táo mà sinh ra nhiệt. Rõ ràng tà khí là phong hàn thấp mà lại có các biểu hiện nhiệt chứng như các khớp đau nhức, sưng nóng toàn thân,… Đây cũng là một trong những tình trạng bệnh lý gặp rất nhiều trên lâm sàng. Nhìn thoáng qua rất khó để phân biệt bệnh nhân đau nhức thuộc hàn hay nhiệt. Chưa kể trên lâm sàng nhóm bệnh nhân âm hư nội nhiệt cũng gặp rất phổ biến, dẫn đến biểu hiện triệu chứng trên bệnh nhân lẫn lộn giữa hàn với nhiệt, tạo thành một ma trận mà không biết phải biện chứng như thế nào. Trên cơ sở đó xây dựng nên bài Quế chi thược dược tri mẫu thang với tác dụng KHU PHONG THẤP, THANH NHIỆT CHỈ THỐNG trị phong hàn thấp tý nhưng phát táo có triệu chứng nhiệt do uất sinh. Dùng với nguyên nhân PHONG HÀN THẤP – TÁO NHIỆT hoặc có thể dùng với trường hợp PHONG THẤP NHIỆT.

QUẾ CHI ôn thông huyết mạch, vị cay cay ngọt ngọt bên ngoài thì tán được phong hàn, bên trong thì ôn thông huyết mạch, là vị thuốc đi trong dinh huyết, ôn kinh thông dương, tán hàn giải cơ. MA HOÀNG vị cay tính nóng bên ngoài thì tán phong hàn, bên trong thì dẹp yên họ hen suyễn, bên dưới thì thông đường thủy đạo (tiểu tiện), là vị thuốc đi ở vệ khí, và số 1 về tán hàn ở phần vệ khí. PHÒNG PHONG phòng là phòng chống, phòng phong nghĩa là phòng chống gió; vị cay ngọt tính ôn chữa các chứng phong, bất kể là ngoại phong hay nội phong. Phòng phong đi lục kinh, khắp hệ kinh lạc, từ trên xuống dưới, từ ngoài vào trong lùng sục phong, gặp phong ở đâu tiêu diệt ở đấy, không cho phong cơ hội nào gây bệnh. Cho nên nói phòng phong là vị hàng đầu tác động vào phong. Phong là khí đúng đầu lục khí, sở dĩ phong đứng đầu bởi vì tính của phong thích chạy, thích di chuyển (tính hành thiện) xu hướng hay đi lên trên và ra ngoài. Ngoài tác động vào phong thì phòng phong còn có một tác dụng thứ hai nữa là trừ phong thấp. PHỤ TỬ vị rất cay tính rất nóng, b hỏa trợ dương, tán hàn chỉ thống, hồi dương cứu nghịch. Phụ tử đi vào 12 đường kinh, ở thượng tiêu thì trợ tâm dương, ở trung tiêu thì ôn tỳ dương, ở hạ tiêu thì ôn thận dương, có thể đi từ ngoài vào trong, từ trong ra ngoài, từ biểu vào lý, từ lý ra biểu. Nhìn chung phụ tử là vị thuốc ôn thông được dương khí toàn thân, cho nên phàm các chứng hàn tà không thể không dùng phụ tử. BẠCH TRUẬT kiện tỳ táo thấp, tăng cường chức năng vận hóa của tỳ để kiểm soát nội thấp.

Tri mẫu chính là điểm chấm phá tạo nên chất riêng của bài thuốc, các vị trên đều tác động vào phong hàn thấp, trong đó tập trung rất nhiều vào hàn tà như ma hoàng, quế chi, phụ tử. Vì vô hàn bất thành chứng tý (nhắc đến chứng tý là nhắc đến hàn), nên kiểm soát được hàn tà thì coi như bước đầu kiểm soát được chứng tý. Trong bài thuốc xuất hiện vị TRI MẪU là vị nhiều chất dịch mà nhuận, thanh được nhiệt ở thượng tiêu, trung tiêu và hạ tiêu đồng thời tư âm mà nhuận táo. Tri mẫu cùng với BẠCH THƯỢC giúp bảo hộ được âm dịch. Tri mẫu và Bạch thược kết hợp với các vị trừ phong hàn thấp tạo thành cặp thuốc hàn dược và nhiệt dược, âm dược và dương được cùng dùng; đây là điểm độc đáo của bài thuốc. Song song với đó dùng CAM THẢO để điều hòa vị thuốc, SINH KHƯƠNG để hòa trung tiêu. Cả bài thuốc có tác dụng khu phong thấp, thanh nhiệt mà chỉ thống, âm dược và dương dược dùng

==>> Xem thêm: Độc Hoạt Tang Ký Sinh Thang – khu phong thấp, chỉ tý thống, ích can thận, bổ huyết