CÁC ĐIỂM CHÍNH
Thuật ngữ
Từ đồng nghĩa: Loạn sản xương sọ-mặt, loại I (Craniofacial dysostosis, type I)
Hình ảnh
- Hình dạng hộp sọ bất thường với nhiều khớp sọ dính sớm ở các mức độ khác nhau
- Mắt lồi đáng kể do hốc mắt nông, lõm giữa mặt, sống mũi lồi, lồi hàm dưới
- Tay chân bình thường
Chẩn đoán phân biệt hàng đầu
Các hội chứng khác kèm theo dính khớp sọ sớm (craniosynostosis)
- Hội chứng Pfeiffer (FGFR2)
- Hội chứng Apert (FGFR2)
- Hội chứng Muenke (FGFR3)
Bệnh học
Do thay đổi bệnh lý ở yếu tố tăng trưởng nguyên bào sợi (fibroblast growth factor) 2 (FGFR2)
- Thay đổi gen tăng chức năng (Gain-of-function change) làm tăng tốc độ biệt hóa các tạo cốt bào
- Di truyền trội trên NST thường; ~ 50% de novo
Các vấn đề lâm sàng
- Dính khớp sọ sớm ở các mức độ khác nhau
- Hai mắt xa nhau, mắt lồi, trán phẳng, lồi hàm dưới
- Tắc nghẽn đường thở, teo/hẹp lỗ mũi sau
- Chiari 1, não úng thủy, dính đốt sống C2-C3
- Vấn đề điều trị
- Phẫu thuật điều trị trạng kém phát triển vùng giữa mặt và hốc mắt, các bất thường vòm sọ
- Phẫu thuật sớm có thể giảm thiểu tác động lên nhận thức
Bảng kiểm chẩn đoán
Siêu âm 3D đánh giá các đặc điểm hộp sọ, cần chú ý loại trừ các bất thường tay và chân
Bàn tay và bàn chân bình thường giúp phân biệt với hội chứng Apert và Pfeiffer
(Trái) Mặt cắt ngang đầu thai nhi ở quý 2 cho thấy hình dạng hộp sọ bất thường. Các hốc mắt nông và ở phía trước, dẫn đến mắt lồi đáng kể. Cũng lưu ý, hai mắt xa nhau (hypertelorism). Lác mắt và bất thường về thị lực thường gặp ở trẻ em bị ảnh hưởng. (Phải)Hình ảnh 3D của cùng một thai nhi mắc hội chứng Crouzon trong quý 3 cho thấy mắt lồi đáng kể và lõm giữa mặt. Các chi đều bình thường, một đặc điểm quan trọng giúp phân biệt Crouzon với các hội dính khớp sọ sớm khác.
(Trái) Mặt cắt dọc đầu thai nhi ở quý 2 với hình dạng hộp sọ bất thường do dính khớp trán và dính khớp vành hai bên sớm. Lưu ý, xương trán thẳng đứng với sự chuyển tiếp rõ rệt sang xương đỉnh ở góc gần 90° với da phía trên dày. Dính sớm nhiều khớp sọ làm hình dạng hộp sọ thay đổi như trong hội chứng Crouzon. (Phải) CT dựng hình của một đứa trẻ sau nhiều phẫu thuật vì hội chứng Crouzon cho thấy vẫn còn mắt lồi đáng kể do hốc mắt nông cũng như tình trạng lõm giữa mặt và lồi hàm dưới tương đối.
Hội chứng Crouzon (CROUZON SYNDROME)
Thuật ngữ
Từ đồng nghĩa
- Loạn sản xương sọ-mặt, loại I
- Crouzon với bệnh gai đen (acanthosis nigricans) rất rõ ràng
Định nghĩa
Loạn sản xương sọ-mặt đặc trưng bởi dính khớp sọ sớm ở các mức độ khác nhau với bàn tay và bàn chân bình thường
Hình ảnh
Đặc điểm chung
Manh mối chẩn đoán tốt nhất. Hình dạng hộp sọ bất thường phù hợp với dính khớp sọ sớm; bàn tay và bàn chân bình thường; mắt lồi, “mũi khoằm (beaked nose)” và thiểu sản vùng giữa mặt
Dấu hiệu trên siêu âm
- Dính khớp sọ sớm ở hầu hết những người bị ảnh hưởng
- Dính nhiều đường khớp sọ sớm từ hình dạng đầu bình thường cho đến hộp sọ hình có ba lá (cloverleaf skull)
- Các đặc điểm có thể nhẹ/bình thường khi mới sinh và phát triển trong vài năm đầu đời
- Dấu hiệu sọ-mặt
- Mắt lồi đáng kể do hốc mắt nông
- Lõm giữa mặt
- Sống mũi lồi, (“mũi khoằm”), lồi hàm dưới
- Bàn tay và bàn chân bình thường
- Bất thường hệ thần kinh trung ương (~ 30%). Chiari 1, não úng thủy tiến triển
Khuyến nghị về hình ảnh
Công cụ chẩn đoán hình ảnh tốt nhất
- Siêu âm trong quý 2 đến quý 3, cần chú ý đến các khớp sọ/dính khớp sọ sớm và các đặc điểm sọ-mặt
- Siêu âm 3D/4D có thể cho thấy rõ các đặc điểm sọ-mặt, hỗ trợ trong việc tư vấn
Chẩn đoán phân biệt
Hội chứng Pfeiffer (FGFR2/FGFR1)
- Có sự trùng lặp đáng kể về kiểu hình với hội chứng Crouzon
- Dính nhiều đường khớp sọ sớm, một số có hình cỏ ba lá; lõm giữa mặt, điếc
- Ngón tay cái và ngón chân cái rộng và vẹo hướng vào trong; ngón tay/chân ngắn (brachydactyly)
Hội chứng Apert (FGFR2)
- Dính nhiều đường khớp sọ sớm, thường có đầu cao, ngắn (turribrachycephaly)
- Thiểu sản vùng giữa mặt, hai mắt xa nhau
- Dính mô mềm các ngón diện rộng (dính ngón dạng “găng tay đấu quyền anh”) ở cả bàn tay và bàn chân
Hội chứng Muenke (FGFR3)
Dính nhiều đường khớp sọ sớm, thường dính đường khớp vành hai bên, lồi vùng thái dương, hai mắt xa nhau; ngón chân cái và ngón tay cái rộng
Dính khớp sọ sớm không liên quan đến hội chứng
Dính đường khớp vành một bên hoặc hai bên, đầu ngắn bất đối xứng và hai mắt xa
nhau; trí tuệ bình thường
Bệnh học
Đặc điểm chung
Nguyên nhân
- Thay đổi gen tăng chức năng ở yếu tố tăng trưởng nguyên bào sợi 2 (FGFR2) dẫn đến tăng tốc độ biệt hóa tạo cốt bào
- Sự thay đổi gây bệnh ở FGFR3 dẫn đến hội chứng Crouzon với bệnh gai đen (acanthosis nigricans)
- Di truyền trội trên NST thường; 50% là những thay đổi gen gây bệnh de novo
Các vấn đề lâm sàng
Biểu hiện kiểu hình
- So-mặt: Hình dạng hộp sọ phụ thuộc vào các đường khớp liên quan và thời điểm hợp nhất, từ bình thường đến hình cỏ ba lá
- Thường gặp: Đầu ngắn, hai mắt xa nhau, trán phẳng, mắt lồi, mũi khoằm, lác mắt và thiểu sản vùng giữa mặt
- Ít gặp hơn: Sứt môi/hở hàm ếch, điếc
- Bàn tay và bàn chân bình thường có thể giúp phân biệt với Apert và hội chứng Pfeiffer
- Hô hấp: Ảnh hưởng ở các mức độ khác nhau. Hẹp lỗ mũi sau và tắc nghẽn đường thở do lưỡi
- Hệ thần kinh trung ương: Dị tật Chiari 1, não úng thủy (~30%)
- Hợp nhất đốt sống C2-C3 (~ 25%)
- Hầu hết có trí tuệ bình thường
- Bệnh gai đen (acanthosis nigricans) ở vùng nếp gấp da trong thời kỳ sơ sinh gợi ý Crouzon kèm bệnh gai đen (acanthosis nigricans). Tương tự nhau nhưng khác biệt về nguyên nhân (FGFR3)
Dịch tễ học
- Liên quan với tuổi bố
- 1/60.000 trẻ sơ sinh
Điều trị
Phẫu thuật sớm bởi nhóm bác sĩ sọ-mặt nhằm điều chỉnh sự kém phát triển vùng giữa mặt và hốc mắt, các bất thường vòm sọ. Phẫu thuật sớm (< 1 tuổi) có thể giảm thiểu thiểu năng trí tuệ, tắc nghẽn đường thở và bất thường thị lực
Bảng kiểm chẩn đoán
Các điểm cần lưu ý
- Chẩn đoán trước sinh cần chú ý đến xương sọ bất thường, các đặc điểm sọ-mặt, bàn tay và bàn chân bình thường
- Siêu âm 3D nhằm đánh giá các đặc điểm sọ-mặt đặc hiệu và đảm bảo bàn tay và bàn chân bình thường
Tài liệu tham khảo
- Conrady CD et al: StatPearls [Internet]. Crouzon syndrome. Updated: August 10, 2020. Accessed January 30, 2021. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK518998/
- Harada A et al: Prenatal sonographic findings and prognosis of craniosynostosis diagnosed during the fetal and neonatal periods. Congenit Anom (Kyoto). 59(4):132- 41, 2019
- Gothwal S et al: Crouzon syndrome with bony upper airway obstruction: case report and review literature. Fetal Pediatr Pathol. 33(4):199-201, 2014
- Wenger T et al: GeneReviews® [Internet]. FGFR craniosynostosis syndromes overview. Published October 20, 1998. Revised April 30, 2020. Accessed January 30, 2021. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1455/
