Danh pháp

Tên chung quốc tế

Rifaximin

Tên danh pháp theo IUPAC

[(7S,9E,11S,12R,13S,14R,15R,16R,17S,18S,19E,21Z)-2,15,17,36-tetrahydroxy-11-methoxy-3,7,12,14,16,18,22,30-octamethyl-6,23-dioxo-8,37-dioxa-24,27,33-triazahexacyclo[23.10.1.14,7.05,35.026,34.027,32]heptatriaconta-1(35),2,4,9,19,21,25(36),26(34),28,30,32-undecaen-13-yl] acetate

Nhóm thuốc

Rifaximin thuộc nhóm nào?

Mã ATC

D – Da liễu

D06 – Kháng sinh và hóa trị liệu dùng trong da liễu

D06A – Kháng sinh bôi ngoài da

D06AX – Kháng sinh khác dùng ngoài da

D06AX11 – Rifaximin

A – Đường tiêu hóa và trao đổi chất

A07 – Thuốc chống tiêu chảy, chống viêm/kháng khuẩn đường ruột

A07A – Thuốc chống nhiễm khuẩn đường ruột

A07AA – Kháng sinh

A07AA11 – Rifaximin

Mã UNII

L36O5T016N

Mã CAS

80621-81-4

Cấu trúc phân tử

Công thức phân tử

C43H51N3O11

Phân tử lượng

785.9 g/mol

Cấu trúc phân tử

Các tính chất phân tử

Số liên kết hydro cho: 5

Số liên kết hydro nhận: 12

Số liên kết có thể xoay: 3

Diện tích bề mặt cực tôpô:198

Số lượng nguyên tử nặng: 57

Số lượng nguyên tử trung tâm xác định được: 9

Liên kết cộng hóa trị: 1

Dạng bào chế

Rifaximin được dùng bằng đường uống và thường có sẵn ở dạng viên. Vì nó được hấp thu kém trong hệ thống tiêu hóa, nên có nồng độ trong máu rất thấp. Phần lớn thuốc đi qua đường tiêu hóa và thải trừ qua phân. Các chế độ liều khác nhau tùy thuộc vào quá trình bệnh mà bệnh nhân đang được điều trị.

Viên nang: Thuốc rifaximin 500mg

Viên nén: Rifaximin 200mg, Rifaximin 550mg

Nguồn gốc

Tại Hoa Kỳ, Salix Pharmaceuticals nắm giữ Bằng sáng chế Hoa Kỳ về rifaximin và tiếp thị loại thuốc này với tên Xifaxan. Ngoài việc được FDA chấp thuận cho bệnh tiêu chảy và bệnh não gan, rifaximin đã được FDA chấp thuận cho IBS vào tháng 5 năm 2015.Không có công thức chung nào có sẵn ở Hoa Kỳ. Nếu rifaximin nhận được sự chấp thuận đầy đủ của FDA đối với bệnh não gan, có khả năng Salix sẽ duy trì độc quyền tiếp thị và được bảo vệ khỏi các công thức chung cho đến ngày 24 tháng 3 năm 2017. Năm 2018, tranh chấp bằng sáng chế với Tevađã được giải quyết khiến một loại thuốc generic bị trì hoãn ở Hoa Kỳ, với bằng sáng chế sẽ hết hạn vào năm 2029.

Rifaximin được phê duyệt ở 33 quốc gia để điều trị rối loạn đường tiêu hóa. Vào ngày 13 tháng 8 năm 2013, Bộ Y tế Canada đã ban hành Thông báo Tuân thủ cho Salix Pharmaceuticals Inc. đối với sản phẩm thuốc Zaxine. Ở Ấn Độ, nó có sẵn dưới tên thương hiệu Ciboz và Xifapill. Tại Nga và Ukraina thuốc được bán dưới tên Alfa Normix (Альфа Нормикс), do Alfa Wassermann SpA (Ý) sản xuất. Vào năm 2018, FDA đã phê duyệt một loại thuốc tương tự của Cosmos Pharmaceuticals có tên là Aemcolo để điều trị bệnh tiêu chảy của người du lịch.

Dược lý và cơ chế hoạt động

Rifaximin là một loại kháng sinh được sử dụng để điều trị hội chứng ruột kích thích kèm theo tiêu chảy, giảm nguy cơ tái phát bệnh não gan ở người lớn và điều trị tiêu chảy do các chủng Escherichia coli không xâm lấn gây ra. Rifaximin có phổ hoạt động rộng chống lại cả vi khuẩn kỵ khí và hiếu khí gram âm và gram dương. Loại kháng sinh này được sử dụng chủ yếu trong các bệnh vì nó đặc hiệu cho đường tiêu hóa do đặc tính không thể hấp thụ của nó. Hoạt động này sẽ xem xét các chỉ định, cơ chế tác dụng, cách dùng, hồ sơ an toàn và chống chỉ định của rifaximin.

Rifaximin là một chất chống vi trùng tổng hợp có nguồn gốc từ hợp chất mẹ, rifamycin. Nó có hoạt tính diệt khuẩn phổ rộng chống lại cả vi khuẩn hiếu khí và kỵ khí gram dương và gram âm. Rifaximin cũng đã chứng minh tác dụng đối với hoạt động của động vật nguyên sinh trong ruột ở bệnh nhân HIV bị nhiễm trùng đường ruột do Cryptosporidium parvum và Blastocystitis hominis. Thuốc tác động và ức chế khả năng tổng hợp protein của vi khuẩn. Thuốc thực hiện điều này bằng cách liên kết không thể đảo ngược với RNA polymerase phụ thuộc DNA của vi khuẩn được gọi là rpoB.

Vì rifaximin không thể hấp thu nên nó đạt nồng độ cao trong lòng đường tiêu hóa, cho phép thuốc có tác dụng hiệu quả đối với các bệnh đường tiêu hóa khác nhau mà không có tác dụng toàn thân. Tỷ lệ đột biến vi khuẩn và kháng thuốc rifaximin ở vi khuẩn ngoài đường ruột là rất thấp. Tuy nhiên, sử dụng rifaximin lâu dài có thể dẫn đến đột biến vi khuẩn kháng thuốc trong hệ thống đường ruột.

Dược động học

Hấp thu

Theo thông tin của nhà sản xuất, thời gian trung bình để đạt nồng độ đỉnh trong huyết tương của rifaximin ở những đối tượng khỏe mạnh là khoảng 1 giờ. Cmax trung bình nằm trong khoảng từ 2,4 đến 4 ng/mL sau khi dùng một lần và nhiều liều rifaximin. Phơi nhiễm rifaximin trung bình (AUC) ở bệnh nhân mắc bệnh não gan cao hơn khoảng 12 lần. Một bữa ăn nhiều chất béo được tiêu thụ 30 phút trước khi dùng rifaximin ở những đối tượng khỏe mạnh làm chậm thời gian đạt nồng độ đỉnh trong huyết tương (Tmax) từ 0,75 đến 1,5 giờ, làm tăng mức tiếp xúc toàn thân (AUC) lên gấp 2 lần nhưng không ảnh hưởng đáng kể đến Cmax.

Chuyển hóa

Kháng sinh rifaximin được chuyển hóa chủ yếu bởi CYP3A4. Ngoài ra, Rifaximin chiếm 18% hoạt tính phóng xạ trong huyết tương, điều này cho thấy rifaximin được hấp thu trải qua quá trình chuyển hóa rộng rãi.

Phân bố

Rifaximin thuốc biệt dược có khả năng gắn kết trung bình với protein là 67,5% ở người khỏe mạnh và 62% ở bệnh nhân suy gan.

Thải trừ

Thời gian bán hủy của rifaximin ở những người khỏe mạnh ở nồng độ huyết tương ở trạng thái ổn định là 5,6 giờ và là 6 giờ ở bệnh nhân IBS-D. Trong một nghiên cứu cân bằng khối lượng, khi 14C-rifaximin được sử dụng bằng đường uống cho những người tình nguyện khỏe mạnh, trong tổng số 96,94% thu hồi được, 96,62% hoạt tính phóng xạ được sử dụng được tìm thấy trong phân phần lớn dưới dạng thuốc không thay đổi, 0,32% được tìm thấy chủ yếu trong nước tiểu dưới dạng chất chuyển hóa với 0,03% là thuốc không đổi. Sự bài tiết qua mật của rifaximin đã được chỉ ra bởi một nghiên cứu sâu hơn trong đó rifaximin hiện diện trong mật ở những bệnh nhân có niêm mạc đường tiêu hóa nguyên vẹn sau khi cắt bỏ túi mật.

Ứng dụng trong y học

Rifaximin là thuốc gì?

Rifaximin là một loại kháng sinh đường uống không thể hấp thụ. Rifaximin có phổ hoạt động rộng chống lại cả vi khuẩn kỵ khí và hiếu khí gram âm và gram dương. Loại kháng sinh này được sử dụng chủ yếu cho các bệnh về đường tiêu hóa và gan vì nó đặc hiệu cho đường tiêu hóa do đặc tính không thể hấp thụ của nó. Rifaximin lần đầu tiên được phê duyệt ở Hoa Kỳ vào năm 2004 nhưng đã được sử dụng từ năm 1987, khi nó lần đầu tiên được phê duyệt ở Ý.

Tại Hoa Kỳ, rifaximin được FDA chấp thuận cho các chỉ định sau.

• Điều trị hội chứng ruột kích thích kèm theo tiêu chảy (IBS-D) ở người lớn.
• Giảm nguy cơ tái phát bệnh não gan (HE) ở người lớn.
• Điều trị tiêu chảy của khách du lịch (TD) do các chủng Escherichia coli không xâm lấn gây ra ở người lớn và bệnh nhi từ 12 tuổi trở lên.

Rifaximin được sử dụng cho các chỉ định không được FDA chấp thuận (ngoài hướng dẫn).

• Sự phát triển quá mức của vi khuẩn đường ruột (SIBO)
• Viêm túi thừa
• Bệnh viêm ruột, viêm túi
• Viêm phúc mạc do vi khuẩn tự phát
• Nhiễm trùng Clostridium difficile

Liều dùng

• Đối với Hội chứng ruột kích thích kèm theo tiêu chảy (IBS-D), liều rifaximin được đề xuất là 400 mg ba lần hoặc 550 mg hai lần mỗi ngày trong hai tuần. IBS-D có thể yêu cầu điều trị rifaximin ngắt quãng. Thông thường, 200 mg ba lần mỗi ngày được dùng trong ba ngày khi bị tiêu chảy khi đi du lịch. Liều khuyến cáo để ngăn ngừa bệnh tiêu chảy là rifaximin 200 mg hai lần mỗi ngày hoặc 600 mg mỗi ngày.
• Bệnh não gan cần dùng liều 550 mg hai lần hoặc ba lần mỗi ngày và thường được tiếp tục trong một thời gian dài để ngăn ngừa tái phát. Rifaximin thường được sử dụng kết hợp với lactulose để điều trị bệnh não gan. Đối với sự phát triển quá mức của vi khuẩn đường ruột, liều thông thường của rifaximin là 400 mg ba lần mỗi ngày trong hai tuần. Đối với bệnh nhân mắc bệnh não gan, cần phải điều trị định kỳ.
• Các nghiên cứu cho thấy rifaximin với liều 400 mg hai lần mỗi ngày trong bảy ngày mỗi tháng giúp cải thiện các triệu chứng bệnh túi thừa và ngăn ngừa tái phát. Bệnh nhân viêm túi có thể cần liều 400 đến thậm chí 800 mg hai lần mỗi ngày trong 12 tuần; họ có thể cần nhập thất định kỳ. Điều trị tái phát Clostridium difficile trong các nghiên cứu hồi cứu và loạt trường hợp là 400 mg hai lần mỗi ngày trong hai tuần. Dự phòng viêm phúc mạc do vi khuẩn tự phát nên sử dụng rifaximin ba lần mỗi ngày vô thời hạn.

Một số trường hợp đặc biệt:

• Suy gan: sau khi dùng rifaximin ở bệnh nhân mắc bệnh não gan, nồng độ toàn thân (tức là AUC) của rifaximin tăng tương ứng ở bệnh nhân suy gan nhẹ, trung bình và nặng. Nói chung không cần điều chỉnh liều đối với bệnh nhân suy gan nhẹ hoặc trung bình. Tuy nhiên, nên thận trọng khi dùng rifaximin cho bệnh nhân suy gan nặng
• Suy thận: dược động học của rifaximin ở bệnh nhân suy giảm chức năng thận chưa được nghiên cứu. Tuy nhiên, thường không cần điều chỉnh liều lượng vì rifaximin được hấp thu rất ít.

Tác dụng phụ

• Rifaximin an toàn do không hấp thu toàn thân. Các thử nghiệm lâm sàng đã chỉ ra rằng tác dụng phụ của rifaximin tương tự hoặc thậm chí tần suất thấp hơn so với giả dược, trimethoprim-sulfamethoxazole và ciprofloxacin. Các thử nghiệm lâm sàng không cho thấy bất kỳ tác dụng phụ nghiêm trọng nào khi sử dụng rifaximin. Không có trường hợp tử vong nào khi sử dụng rifaximin trong các thử nghiệm lâm sàng. Rifaximin không cần điều chỉnh liều đối với rối loạn chức năng gan.
• Bệnh nhân điều trị bằng rifaximin có thể xuất hiện các phản ứng có hại của thuốc, bao gồm buồn nôn, rối loạn tiêu hóa, mệt mỏi, phù ngoại vi, chóng mặt và co thắt cơ. Ngoài ra, sử dụng lâu dài có liên quan đến bội nhiễm nấm hoặc vi khuẩn. Có rất ít bằng chứng cho thấy rifaximin gây ra bệnh gan rõ ràng trên lâm sàng hoặc tăng men huyết thanh mặc dù được sử dụng rộng rãi. Điểm khả dĩ: E (không chắc là nguyên nhân gây ra tổn thương gan rõ ràng trên lâm sàng)

Chống chỉ định

• Bệnh nhân quá mẫn cảm với rifaximin, rifamycin hoặc tá dược nên tránh dùng thuốc này vì các phản ứng quá mẫn như viêm da tróc vảy, phù mạch thần kinh và sốc phản vệ đã được báo cáo.
• Sử dụng đồng thời các chất ức chế P-glycoprotein (P-gp) như cyclosporine với rifaximin có thể làm tăng đáng kể sự tiếp xúc toàn thân với rifaximin và có thể dẫn đến độc tính.
• Suy gan nặng: Có sự gia tăng tiếp xúc toàn thân với rifaximin ở bệnh nhân suy gan nặng. Các thử nghiệm lâm sàng chỉ được tiến hành trên những bệnh nhân có điểm MELD <25. Do đó, nên thận trọng khi dùng rifaximin cho bệnh nhân suy gan nặng (Child-Pugh Class C).

Độc tính ở người

• Vì rifaximin được hấp thu kém vào hệ thống máu toàn thân và đi qua đường tiêu hóa, không có bằng chứng nào cho thấy có thể có sự tích tụ mức độ độc hại trong cơ thể. Không có thuốc giải độc cho rifaximin. Không có thông tin cụ thể về việc điều trị quá liều rifaximin.
• Tuy nhiên, trong các nghiên cứu lâm sàng ở liều cao hơn liều khuyến cáo, các phản ứng bất lợi tương tự ở những đối tượng dùng liều cao hơn liều khuyến cáo. Tuy nhiên, giống như bất kỳ trường hợp quá liều nào, bác sĩ lâm sàng nên ngừng rifaximin, tiến hành các biện pháp hỗ trợ và điều trị triệu chứng.

Tính an toàn

• Cân nhắc khi mang thai: Không có dữ liệu về việc sử dụng rifaximin ở phụ nữ mang thai để thông báo nguy cơ liên quan đến thuốc. Tuy nhiên, tác dụng sinh quái thai đã được quan sát thấy trong các nghiên cứu tiền lâm sàng trên động vật sau khi dùng rifaximin cho chuột và thỏ mang thai. Ở thỏ, các dị tật hàm mặt, tim, mắt và cột sống đã được quan sát thấy. Ngoài ra, dị tật ở mắt đã được báo cáo ở cả chuột và thỏ. Do đó, bệnh nhân mang thai nên được thông báo về khả năng gây hại cho thai nhi.
• Cân nhắc khi cho con bú: bác sĩ nên đánh giá lợi ích phát triển và sức khỏe của việc cho con bú và nhu cầu lâm sàng của người mẹ đối với rifaximin, và bất kỳ tác dụng phụ nào đối với trẻ bú mẹ từ rifaximin. Rifaximin hấp thu qua đường uống kém; do đó, nó không có khả năng đến được sữa mẹ hoặc máu của trẻ sơ sinh và gây ra bất kỳ phản ứng bất lợi nào ở trẻ bú mẹ. Tuy nhiên, không có kinh nghiệm nào được công bố với rifaximin trong thời kỳ cho con bú; do đó, một loại thuốc thay thế có thể được ưu tiên hơn, đặc biệt là khi cho trẻ sơ sinh hoặc trẻ sinh non bú.

Tương tác với thuốc khác

• Vì rifaximin không được hấp thu đáng kể từ ruột, phần lớn các tương tác thuốc này không đáng kể ở những người có chức năng gan khỏe mạnh, vì vậy thường không lo lắng về tương tác thuốc trừ khi có suy gan. Nó có thể làm giảm hiệu quả của warfarin, một loại thuốc chống đông máu thường được kê đơn, ở những người có vấn đề về gan. Có những báo cáo trường hợp được công bố về rifaximin tương tác với warfarin, dẫn đến giảm mức INR.
• Các nghiên cứu in vivo trước đây đã chỉ ra rằng rifaximin có thể gây ra CYP3A4, ảnh hưởng đến sinh khả dụng của các chất nền CYP3A4. Mặc dù những nghiên cứu này đã chứng minh rằng rifaximin có thể ảnh hưởng đến hoạt động của enzym CYP3A4, nhưng điều này có thể sẽ không bao giờ xảy ra ở bệnh nhân do sự hấp thu toàn thân ở mức tối thiểu.

Lưu ý khi sử dụng

• Rifaximin cho thấy sự hấp thu kém vào máu toàn thân và chỉ một lượng nhỏ xuất hiện trong máu và nước tiểu sau khi dùng. Các nghiên cứu trước đây cho thấy có ít hơn 0,4% lượng thuốc có thể phát hiện được trong máu hoặc nước tiểu và mức độ không thể phát hiện được trong mật và sữa mẹ. Vì lý do này, việc theo dõi rifaximin là không cần thiết. Tuy nhiên, bác sĩ nên theo dõi sự tiến triển của bệnh (ví dụ, đáp ứng với điều trị bằng rifaximin có thể được theo dõi bằng xét nghiệm hơi thở lactulose ở bệnh nhân mắc IBS-D).
• Kháng rifaximin chủ yếu là do đột biến gen rpoB. Đột biến trên gen rpoB làm thay đổi vị trí gắn trên RNA polymerase phụ thuộc DNA và làm giảm ái lực gắn rifaximin. Kháng kháng sinh (AMR) là mối nguy hiểm đối với sức khỏe cộng đồng toàn cầu. Nó làm tăng tỷ lệ mắc bệnh và tử vong và dẫn đến sự phát triển của mầm bệnh đa kháng thuốc.
• Rifaximin không điều trị tất cả các dạng tiêu chảy do vi khuẩn.

Một vài nghiên cứu của Rifaximin trong Y học

Điều trị rifaximin cho từng triệu chứng và nhiều triệu chứng của hội chứng ruột kích thích kèm theo tiêu chảy: Một phân tích sử dụng các tiêu chí mới

Mục đích: Rifaximin được chỉ định điều trị hội chứng ruột kích thích kèm theo tiêu chảy (IBS-D) ở người lớn. Mục đích hiện tại là đánh giá hiệu quả của rifaximin đối với các triệu chứng IBS-D riêng lẻ và tổng hợp bằng cách sử dụng các định nghĩa chưa được kiểm tra trước đây.

Phương pháp: Các phân tích hậu kỳ giai đoạn III của hai thử nghiệm ngẫu nhiên, mù đôi, kiểm soát giả dược và giai đoạn nhãn mở của một thử nghiệm ngẫu nhiên, mù đôi, kiểm soát giả dược đã được tiến hành. Người lớn mắc IBS-D được điều trị bằng rifaximin 550 mg TID trong 2 tuần. Các phản ứng cá nhân và tổng hợp đối với đau bụng (có nghĩa là cải thiện hàng tuần so với mức ban đầu ≥30%, ≥40% hoặc ≥50%), đầy hơi (có nghĩa là cải thiện hàng tuần so với mức ban đầu ≥1 hoặc ≥2 điểm; hoặc ≥30%, ≥40 %, hoặc ≥50%), độ đặc của phân (có nghĩa là điểm số độ đặc của phân trung bình hàng tuần <3 hoặc <4) và độ khẩn cấp (cải thiện so với đường cơ sở là ≥30% hoặc ≥40% về tỷ lệ phần trăm số ngày có độ khẩn cấp) trong ≥2 lần 4 tuần đầu tiên sau khi điều trị, và hàng tuần trong 12 tuần, được đánh giá.

Kết quả: Nhìn chung, 1258 bệnh nhân từ các thử nghiệm mù đôi (rifaximin [n=624]; giả dược [n=634]) và 2438 bệnh nhân từ thử nghiệm nhãn mở đã được phân tích. Tỷ lệ người bị đầy bụng hoặc phản ứng khẩn cấp cao hơn đáng kể khi dùng rifaximin mù đôi so với giả dược (P ≤ 0,03). Một tỷ lệ phần trăm lớn hơn đáng kể của nhóm mù đôi là đau bụng tổng hợp và phản ứng đầy hơi so với giả dược cho tất cả các ngưỡng được phân tích (P <0,05). Một tỷ lệ phần trăm lớn hơn đáng kể của nhóm mù đôi là những người đáp ứng điểm cuối kết hợp ba triệu chứng (đau bụng, đầy hơi và đi ngoài khẩn cấp) so với giả dược (P = 0,001). Một tỷ lệ phần trăm bệnh nhân đạt được đáp ứng cao hơn đáng kể (ngưỡng ba triệu chứng tổng hợp ≥30%) với rifaximin mù đôi so với giả dược ngay sau 1 tuần điều trị, với ý nghĩa duy trì qua ≥5 tuần sau khi điều trị. Kết quả nhãn mở phù hợp với kết quả của nghiên cứu mù đôi.

Ý nghĩa: Rifaximin cải thiện đáng kể nhiều triệu chứng IBS-D đồng thời, sử dụng các định nghĩa liên quan đến lâm sàng về đáp ứng điều trị. Sử dụng một tiêu chí kết hợp ba triệu chứng mới (nghĩa là đau bụng, đầy hơi, đi ngoài khẩn cấp), những người trưởng thành mắc IBS-D được điều trị bằng rifaximin trong 2 tuần có khả năng trở thành những người đáp ứng tiêu chí kết hợp cao hơn đáng kể so với những người dùng giả dược ( ngưỡng ≥30% hoặc ≥40%) đối với ba triệu chứng. Do đó, rifaximin không chỉ đáp ứng các ngưỡng tiêu chuẩn hiện tại được sử dụng để đánh giá những người đáp ứng trong các thử nghiệm lâm sàng mà còn đạt được các ngưỡng cao hơn đối với nhiều triệu chứng này, cho thấy tiềm năng cải thiện lâm sàng mạnh mẽ hơn nữa.

Tài liệu tham khảo

1. Thư viện y học quốc gia,Rifaximin, pubchem. Truy cập ngày 11/08/2023
2. Brian E Lacy, Lin Chang, Satish S C Rao, Zeev Heimanson, Gregory S Sayuk (2023) Rifaximin Treatment for Individual and Multiple Symptoms of Irritable Bowel Syndrome With Diarrhea: An Analysis Using New End Points ,pubmed.com. Truy cập ngày 11/08/2023
3. Kyle D. Robertson ; Shivaraj Nagalli .Rifaximin ,pubmed.com. Truy cập ngày 11/08/2023