Isotretinoin
Biên soạn và Hiệu đính
Dược sĩ Xuân Hạo
Danh pháp
Tên chung quốc tế
Tên danh pháp theo IUPAC
(2Z,4E,6E,8E)-3,7-dimethyl-9-(2,6,6-trimethylcyclohexen-1-yl)nona-2,4,6,8-tetraenoic acid
Nhóm thuốc
Thuốc điều trị mụn trứng cá
Mã ATC
D — Thuốc trên da liễu
D10 — Các chế phẩm chống mụn
D10A — Chế phẩm chống mụn bên ngoài
D10AD — Retinoids để sử dụng tại chỗ trong mụn trứng cá
D10AD04 — Isotretinoin
Mã UNII
EH28UP18IF
Mã CAS
4759-48-2
Cấu trúc phân tử
Công thức phân tử
C 20 H 28 O 2
Phân tử lượng
300,4 g/mol
Cấu trúc phân tử
Isotretinoin là một axit retinoic là axit all-trans-retinoic trong đó liên kết đôi là alpha,beta- với nhóm carboxyl được đồng phân hóa thành cấu hình Z. Nó là một axit liên hợp của 13-cis-retinoate .
Các tính chất phân tử
Số liên kết hydro cho: 1
Số liên kết hydro nhận: 2
Số liên kết có thể xoay: 5
Diện tích bề mặt tôpô: 37,3 Ų
Số lượng nguyên tử nặng: 22
Các tính chất đặc trưng
Điểm nóng chảy: 174-175°C
Điểm sôi: 462.8oC
Độ hòa tan trong nước: 0,126 mg/L ở 25 °C (est)
LogP: 5.66
Áp suất hơi: 1,02X10-7 mm Hg ở 25 °C (est)
Hằng số phân ly: 5.15
Cảm quan
Axit cis-retinoic là một loại bột kết tinh màu vàng cam đến cam; chất rắn màu nâu cam. Tinh thể màu vàng hoặc tấm màu cam đỏ từ rượu isopropyl. Tan ít trong rượu, hầu như không tan trong nước.
Dạng bào chế
Viên nén Isotretinoin hàm lượng 10mg, 20mg
Độ ổn định và điều kiện bảo quản của Isotretinoin
Bảo quản Isotretinoin ở nơi khô mát, tránh ẩm. Để Isotretinoin ở nhiệt độ dưới 30°C. Tránh ánh sáng trực tiếp.
Nguồn gốc
Isotretinoin được FDA phê duyệt lần đầu tiên vào năm 1982 để điều trị mụn trứng cá, và từ đó đến nay, nó được coi là phương pháp điều trị hiệu quả nhất cho mụn trứng cá dạng nốt kháng trị.
Tuy nhiên, mặc dù isotretinoin đã chứng tỏ hiệu quả rất cao trong thực tiễn lâm sàng, nhưng số lượng thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng hỗ trợ việc sử dụng isotretinoin là rất ít, điều này đã được ghi nhận gần đây trong bản đánh giá Cochrane năm 2018.
Dược lý và cơ chế hoạt động
Isotretinoin thực hiện vai trò trong việc điều chỉnh chu trình tế bào, sự biệt hóa tế bào và phân hủy chu kỳ để tạo ra tác dụng điều trị. Các thay đổi này giúp giảm sản xuất bã nhờn, ngăn chặn tắc nghẽn lỗ chân lông và sự phát triển của vi khuẩn gây mụn. Isotretinoin và 4-oxo-isotretinoin đều giảm sản xuất bã nhờn một cách đáng kể. Isotretinoin không tương tác nhiều với các protein liên kết với retinol (RBP) và các thụ thể hạt nhân axit retinoic (RAR). Tretinoin và 4-oxo-tretinion tương tác với thụ thể RAR-γ, một phần trong tác dụng điều trị mụn của isotretinoin. Isotretinoin thúc đẩy phân hủy chu kỳ tế bào bã nhờn, giảm sản xuất bã nhờn và giảm sự hình thành nhân mụn. Cơ chế chính để làm giảm sừng hóa vẫn chưa rõ. Isotretinoin không tiêu diệt vi khuẩn trực tiếp, nhưng nó làm giảm kích thước của ống dẫn bã nhờn, tạo ra môi trường ít thân thiện hơn cho vi khuẩn gây mụn và cũng có thể thúc đẩy cơ chế miễn dịch để giảm viêm.
Có bằng chứng sơ bộ cho thấy isotretinoin có thể tương tác với FoxO1, điều này có thể giải thích cho các hành động chưa giải thích được của isotretinoin.
Ứng dụng trong y học của Isotretinoin
Isotretinoin được sử dụng chủ yếu cho mụn trứng cá nặng và mụn trứng cá không đáp ứng với các phương pháp điều trị khác. Nhiều bác sĩ da liễu cũng ủng hộ việc chỉ định sử dụng nó để điều trị mụn trứng cá ở mức độ nhẹ hơn, kháng lại các phương pháp điều trị khác hoặc để lại sẹo về thể chất hoặc tâm lý. Isotretinoin không được chỉ định để điều trị mụn trứng cá trước tuổi dậy thì và không nên dùng cho trẻ em dưới 12 tuổi.
Nó cũng có hiệu quả phần nào đối với bệnh viêm tuyến mồ hôi mủ và một số trường hợp bệnh hồng ban nặng . Nó cũng có thể được sử dụng để giúp điều trị bệnh vảy cá harlequin , bệnh vảy cá lamellar và được sử dụng trong các trường hợp xeroderma pigmentosum để làm giảm dày sừng . Isotretinoin đã được sử dụng để điều trị tình trạng cực kỳ hiếm gặp fibrodysplasia ossificans Progressiva . Isotretinoin cũng được sử dụng như một liệu pháp để điều trị u nguyên bào thần kinh.
Ngoài ra, liệu pháp isotretinoin đã được chứng minh là có hiệu quả chống lại mụn cóc sinh dục trong thực nghiệm, nhưng hiếm khi được sử dụng cho chỉ định này vì có nhiều phương pháp điều trị hiệu quả hơn. Isotretinoin có thể thay thế cho một hình thức trị liệu toàn thân thay thế hiệu quả và an toàn đối với condylomata acuminata (RCA) ở cổ tử cung. Ở hầu hết các quốc gia, liệu pháp này hiện không được chấp thuận và chỉ được sử dụng nếu các liệu pháp khác không thành công.
Hạn chế kê đơn
Ở hầu hết các quốc gia, isotretinoin chỉ có thể được kê đơn bởi bác sĩ da liễu hoặc bác sĩ chuyên khoa; một số quốc gia cũng cho phép kê đơn hạn chế bởi bác sĩ đa khoa và bác sĩ gia đình.
Tại Vương quốc Anh và Úc, isotretinoin chỉ có thể được kê đơn bởi hoặc dưới sự giám sát của bác sĩ da liễu tư vấn . Bởi vì mụn nang nghiêm trọng có khả năng gây ra sẹo vĩnh viễn trong một thời gian rất ngắn, do vậy, những hạn chế về tính khả dụng của Isotretinoin đang gặp rất nhiều tranh cãi.
Tại New Zealand, isotretinoin có thể được kê đơn bởi bất kỳ bác sĩ nào nhưng chỉ được trợ cấp khi được kê đơn bởi bác sĩ đa khoa, bác sĩ da liễu hoặc y tá đã đăng ký nghề nghiệp.
Dược động học
Hấp thụ
Isotretinoin được hấp thụ qua đường tiêu hóa, và dùng nó với thức ăn có thể làm tăng khả dụng sinh học của nó do độ hòa tan lipid cao.
Phân phối
Isotretinoin liên kết chặt chẽ với protein huyết thanh, chủ yếu là albumin (99,9%).
Khối lượng phân phối isotretinoin ở người chưa được xác định vì nó không có sẵn dưới dạng công thức tiêm tĩnh mạch. Có thông tin hạn chế về sự phân bố isotretinoin vào các mô.
Nồng độ isotretinoin trong da bằng một nửa so với huyết thanh.
Nồng độ isotretinoin trong huyết thanh cao hơn khoảng 1,7 lần so với máu toàn phần do sự xâm nhập kém vào các tế bào hồng cầu.
Chuyển hóa
Isotretinoin được chuyển hóa ở gan và cũng có thể xảy ra ở ruột non. Chất chuyển hóa chính của Isotretinoin được tìm thấy trong nước tiểu và máu là 4-oxo-isotretinoin. Các chất chuyển hóa khác bao gồm tretinoin và 4-oxo-tretinoin.
Bài tiết
Isotretinoin chủ yếu được bài tiết qua quá trình trao đổi chất ở gan và bài tiết mật. Isotretinoin bài tiết qua phân và nước tiểu với số lượng xấp xỉ giống nhau. Nửa đời thải trừ của isotretinoin là từ 10 đến 20 giờ.
Độc tính của Isotretinoin
Bệnh nhân bị quá liều có thể bị nôn mửa, đỏ bừng mặt, cheilosis, đau bụng, nhức đầu, chóng mặt và mất điều hòa. Những triệu chứng này có thể nhanh chóng giải quyết. Nói chung không cần điều trị cho những trường hợp quá liều này.
Liều thấp nhất đường uống gây độc (TDLO) cho trẻ em là 30mg/kg/21W, TDLO đường uống cho nam là 24mg/kg/4W, TDLO đường uống cho nữ là 56mg/kg/8W. LD 50 trong phúc mạc đối với chuột cống là 901 mg/kg, LD 50 đường uống đối với chuột nhắt là 3389 mg/kg, LD 50 đường miệng đối với chuột cống là >4000 mg/kg.
Isotretinoin có liên quan đến dị tật bẩm sinh lớn, sảy thai tự nhiên và sinh non. Không biết liệu isotretinoin có được thể hiện trong sữa mẹ hay không nhưng do các nguy cơ liên quan, nên đưa ra quyết định ngừng cho con bú hoặc ngừng dùng isotretinoin.
Trong các nghiên cứu trên động vật, isotretinoin có liên quan đến việc tăng nguy cơ u tế bào ưa crôm và tăng sản tủy thượng thận ở liều cao hơn liều khuyến cáo trong lâm sàng. Isotretinoin âm tính với xét nghiệm Ames về khả năng gây đột biến một lần và dương tính yếu lần thứ hai. Nó đã không được chứng minh là clastogen. Một nghiên cứu trên chó ghi nhận chứng teo tinh hoàn sau liều gấp 10-30 lần liều khuyến cáo lâm sàng trong 30 tuần. Trong các thử nghiệm với nam giới, không thấy có ảnh hưởng nào đối với số lượng tinh trùng, khả năng vận động, hình thái, thể tích xuất tinh và fructose huyết tương của tinh dịch.
Tương tác của Isotretinoin với thuốc khác
Tránh sử dụng isotretinoin và vitamin A cùng nhau vì nó có thể làm tăng các triệu chứng dư thừa vitamin A.
Một số trường hợp tăng áp lực nội sọ đã được báo cáo khi sử dụng kết hợp isotretinoin và tetracycline. Do đó, không sử dụng tetracycline trong khi điều trị isotretinoin.
Tác dụng progesterone liều thấp có thể giảm khi sử dụng đồng thời với isotretinoin. Do đó, không sử dụng các sản phẩm có chứa progesterone liều thấp trong khi điều trị isotretinoin.
Hãy thận trọng khi sử dụng phenytoin và isotretinoin đồng thời, vì nó có thể làm giảm hiệu quả của thuốc.
Sử dụng ketoconazole đồng thời có thể làm tăng nồng độ corticosteroid trong huyết thanh bằng cách giảm loại bỏ chúng. Điều chỉnh liều corticosteroid có thể cần thiết nếu sử dụng đồng thời.
Lưu ý khi dùng Isotretinoin
Lưu ý và thận trọng chung
Isotretinoin chỉ nên được sử dụng theo chỉ dẫn của một chuyên gia chăm sóc sức khỏe có kinh nghiệm, tốt nhất là bác sĩ da liễu, người hiểu những nguy cơ dị tật bẩm sinh nếu được sử dụng bởi phụ nữ mang thai.
Chức năng gan nên được kiểm tra trước khi điều trị, một tháng sau khi bắt đầu điều trị và thường xuyên ba tháng một lần sau đó.
Nồng độ lipid huyết thanh cũng nên được kiểm tra trước khi điều trị, một tháng sau khi bắt đầu điều trị và sau ba đến bốn tháng điều trị.
Đã có báo cáo về trầm cảm, rối loạn tâm thần, suy nghĩ tự tử và những nỗ lực liên quan đến điều trị isotretinoin. Mặc dù cơ chế không rõ ràng, cần đặc biệt cẩn thận với những bệnh nhân có tiền sử trầm cảm và các dấu hiệu của các tình trạng này cần được theo dõi ở tất cả các bệnh nhân để xác định phương pháp điều trị thích hợp.
Bệnh nhân nên đi khám bác sĩ nếu họ gặp vấn đề về thị lực hoặc khó chịu khi đeo kính áp tròng. Giảm thị lực bao gồm các triệu chứng như nhạy cảm với ánh sáng, khô mắt hoặc mờ mắt, có thể ảnh hưởng đến việc lái xe và vận hành máy móc.
Đánh giá cẩn thận về lợi ích và rủi ro tiềm ẩn cho bệnh nhân là cần thiết, và isotretinoin chỉ nên được sử dụng trong trường hợp bệnh nặng.
Mụn trứng cá là một bệnh liên quan đến hormone androgen, vì vậy nó không nên được sử dụng kết hợp với thuốc tránh thai có chứa androgen progesterone, chẳng hạn như tiền chất của 19-nortestosterone (norsteroid), đặc biệt là trong trường hợp rối loạn nội tiết.
Không lột da trong khi điều trị isotretinoin và trong 5-6 tháng sau khi ngừng thuốc vì nó có thể gây sẹo tăng.
Không sử dụng sáp tẩy lông trong khi điều trị isotretinoin và trong 5-6 tháng sau khi ngừng thuốc vì nó có thể gây viêm da.
Đối với các nhóm bệnh nhân đặc biệt: Theo dõi thường xuyên các giá trị xét nghiệm là cần thiết cho những bệnh nhân có nguy cơ cao (tiểu đường, béo phì, nghiện rượu hoặc rối loạn chuyển hóa lipid) đang được điều trị bằng isotretinoin.
Đường huyết nên được theo dõi thường xuyên ở bệnh nhân tiểu đường hoặc nghi ngờ mắc bệnh tiểu đường. Mặc dù mối quan hệ chưa được thiết lập, đã có báo cáo về sự gia tăng nhanh chóng lượng đường trong máu, nguy cơ viêm tụy, viêm ruột và ảnh hưởng đến tai, xương và một số trường hợp bệnh tiểu đường mới được chẩn đoán trong quá trình sử dụng isotretinoin.
Khô miệng có thể gây ra vấn đề với răng và làm trầm trọng thêm các vấn đề về răng miệng như sâu răng, bệnh nướu răng và nhiễm nấm. Để giảm các vấn đề về răng miệng, bệnh nhân có thể sử dụng nước súc miệng dưỡng ẩm hoặc nhai kẹo cao su để tăng sản xuất nước bọt.
Lưu ý cho người đang mang thai
Isotretinoin là chất gây quái thai ; có khoảng 20–35% nguy cơ dị tật bẩm sinh ở trẻ sơ sinh tiếp xúc với thuốc trong tử cung và khoảng 30–60% trẻ em tiếp xúc với isotretinoin trước khi sinh đã được báo cáo là có biểu hiện suy giảm nhận thức thần kinh. Vì nguy cơ này, có những biện pháp kiểm soát chặt chẽ khi kê đơn isotretinoin cho những phụ nữ có khả năng (hoặc) mang thai khi dùng isotretinoin và nhiều người khuyên nên chấm dứt thai kỳ vì nguy cơ 20-60%.
Lưu ý cho người đang cho con bú
Isotretinoin có tính chất ưa lipid, do đó dễ dàng bài xuất vào sữa mẹ. Không khuyến cáo dùng isotretinoin trong thời gian đang cho con bú vì có nguy cơ gây ra các tác dụng phụ cho trẻ nhỏ.
Lưu ý cho người vận hành máy móc hay lái xe
Bệnh nhân sử dụng isotretinoin cần thận trọng khi lái xe hay vận hành máy móc vì đã có báo cáo về các triệu chứng thị giác như hoa mắt, chóng mặt, buồn ngủ khi sử dụng.
Uống isotretinoin cần làm những xét nghiệm nào????
Isotretinoin là thuốc điều trị mụn hiệu quả nhất hiện nay, tuy nhiên do thời gian sử dụng dài ngày, nên việc uống isotretinoin có thể kèm thêm một số tác dụng phụ.- —
– Trước điều trị:
+ Nên test thử thai 2 lần, cách nhau 1 tháng
+ Đánh giá tình trạng men gan (AST, ALT) và mỡ máu (cholesterol, triglyceride, HDL, LDL)
– Test thử thai nên được test hàng tháng
– Nếu trước điều trị chưa test được men gan, mỡ máu thì thì cần test trong tháng đầu tiên khi bắt đầu uống isotretinoin
– Test lại men gan và mỡ máu sau 3 tháng uống isotretinoin
– Test lại men gan vã mỡ máu sau khi tăng liều thuốc hoặc sau khi giảm liều thuốc vì men gan và mỡ máu bị tăng trước đó.
– CẢNH BÁO: isotretinoin là thuốc chuyên khoa da liễu, chỉ bác sĩ DA LIỄU mới được phép kê toa và sử dụng loại thuốc này. Nếu sử dụng isotretinoin khi chưa đủ kiến thức có thể để lại nhiều hậu quả đáng tiếc.
Biện pháp mới giúp tăng cường an toàn khi dùng Isotretinoin theo Cơ quan quản lý Dược Phẩm Anh (MHRA)
Vào tháng 4/2023, cơ quan quản lý Dược Phẩm của Anh Quốc đã tiến hành phân tích và đánh giá các dữ liệu đang có từ cả người bệnh và gia đình người bệnh. Từ đó đúc rút ra các thông tin mới về ảnh hưởng của thuốc đến tâm thần cũng như chức năng tình dục có liên quan đến sử dụng Isotretinoin.
Tóm tắt biện pháp:
- Yêu cầu phải có sự đồng thuận đến từ 2 bác sĩ khác nhau khi dùng thuốc cho người dưới 18 tuổi.
- Tư vấn cho người bệnh về những phản ứng xấu có thể xuất hiện đối với chức năng tình dục và tâm thần.
- Nắm rõ được những vai trò và trách nhiệm của cán bộ, nhân viên y tế.
- Cần đánh giá và theo dõi cả trước và trong thời gian điều trị về chỉ số sức khỏe tâm thần và tình dục.
- Thường xuyên cập nhật những tài liệu về biện pháp giảm thiểu nguy cơ do thuốc.
Khuyến cáo cho các nhân viên y tế:
- Phải cho bệnh nhân biết đầy đủ các thông tin về lợi ích cũng như tác hại tiềm ẩn trước khi chỉ định Isotretinoin.
- Thuốc này có thể khiến thai nhi dị tật, các đối tượng ở giai đoạn sinh đẻ cần được áp dụng biện pháp tránh thai trong suốt thời gian điều trị.
- Đánh giá trạng thái và sức khỏe tinh thần người bệnh trước khi bắt đầu kê đơn Isotretinoin.
- Cho bệnh nhân có thời gian cân nhắc và thắc mắc, đặt câu hỏi trước khi quyết định dùng thuốc.
- Khai thác và thu thập những dấu hiệu, triệu chứng rối loạn chức năng tình dục trước khi điều trị với thuốc này.
- Người phụ trách kê đơn Isotretinoin cần phải có chuyên môn về retinoid điều trị trứng cá nặng. Nắm rõ các phản ứng có hại của thuốc này và có biện pháp theo dõi, giám sát bệnh nhân trong thời gian điều trị.
- Trước khi bắt đầu dùng thuốc này cho người dưới 18 tuổi, cần phải có sự đồng thuận từ 2 bác sĩ riêng biệt về tình trạng mụn đang mắc phải và xác định xem thuốc này có phải biện pháp phù hợp nhất hay không.
- Hẹn gặp bệnh nhân tái khám 1:1 sau 1 tháng trị liệu.
- Đánh giá các phản ứng không mong muốn về chức năng tình dục và sức khỏe tâm thần vào các lần tái khám.
Một vài nghiên cứu về Isotretinoin trong Y học
Isotretinoin và Thời điểm can thiệp theo thủ tục: Đánh giá có hệ thống với các khuyến nghị đồng thuận
Tầm quan trọng: Quan điểm cho rằng isotretinoin toàn thân được sử dụng trong vòng 6 đến 12 tháng sau phẫu thuật da góp phần tạo sẹo bất thường hoặc làm chậm quá trình lành vết thương được giảng dạy và thực hành rộng rãi; tuy nhiên, nó dựa trên 3 loạt vụ án nhỏ từ giữa những năm 1980.
Mục tiêu: Đánh giá toàn bộ tài liệu để đưa ra các khuyến nghị dựa trên bằng chứng về sự an toàn của các can thiệp thủ thuật được thực hiện đồng thời hoặc ngay sau khi ngừng điều trị bằng isotretinoin toàn thân.
Đánh giá bằng chứng: Một hội đồng gồm các chuyên gia quốc gia về da liễu nhi khoa, da liễu thủ thuật/thẩm mỹ, phẫu thuật thẩm mỹ, sẹo, chữa lành vết thương, mụn trứng cá và isotretinoin đã được triệu tập. Một đánh giá PubMed có hệ thống về các bài báo bằng tiếng Anh được xuất bản từ năm 1982 đến 2017 đã được thực hiện bằng cách sử dụng các cụm từ tìm kiếm sau: isotretinoin, 13-cis-retinoic acid, Accutane, retinoids, acitretin, surgery, surgery, laser, ablative laser, nonablative laser, laser triệt lông, lột da bằng hóa chất, mài da, chữa lành vết thương, an toàn, trị sẹo, sẹo phì đại và sẹo lồi. Bằng chứng đã được phân loại, và đã đạt được sự đồng thuận của chuyên gia.
Kết quả: Ba mươi hai ấn phẩm có liên quan đã báo cáo 1485 thủ tục. Không có đủ bằng chứng để hỗ trợ việc trì hoãn mài da thủ công, lột da bằng hóa chất bề mặt, phẫu thuật da, triệt lông bằng laser, và các thủ thuật laser xâm lấn và không xâm lấn phân đoạn cho những bệnh nhân hiện đang điều trị hoặc vừa mới hoàn thành liệu pháp isotretinoin. Dựa trên các tài liệu sẵn có, mài da cơ học và laser xâm lấn hoàn toàn không được khuyến cáo trong điều trị bằng isotretinoin toàn thân.
Kết luận và mức độ liên quan: Bác sĩ và bệnh nhân có thể thảo luận dựa trên bằng chứng về nguy cơ đã biết của các thủ thuật phẫu thuật da trong bối cảnh điều trị bằng isotretinoin toàn thân. Đối với một số bệnh nhân và một số tình trạng, một quyết định sáng suốt có thể dẫn đến các biện pháp can thiệp sớm hơn và có khả năng hiệu quả hơn.
Tài liệu tham khảo
- Drugbank, Isotretinoin ,truy cập ngày 08/04/2023.
- Pubchem, Isotretinoin, truy cập ngày 08/04/2023.
- Spring, L. K., Krakowski, A. C., Alam, M., Bhatia, A., Brauer, J., Cohen, J., … & Zaenglein, A. L. (2017). Isotretinoin and timing of procedural interventions: a systematic review with consensus recommendations. JAMA dermatology, 153(8), 802-809.
- https://doctorlaser.org/isotretinoin-co-tac-dung-dieu-tri-da-seo-ro-khong/
Xuất xứ: Việt Nam
Xuất xứ: Việt Nam
Xuất xứ: Việt Nam
Xuất xứ: Hàn Quốc
Xuất xứ: Việt Nam
Xuất xứ: Ấn Độ
Xuất xứ: Hàn Quốc
Xuất xứ: Việt Nam
Xuất xứ: Việt Nam
Xuất xứ: Việt Nam
Xuất xứ: Việt Nam
Xuất xứ: Việt Nam
Xuất xứ: Hàn Quốc
Xuất xứ: Hàn Quốc
Xuất xứ: Hàn Quốc
Xuất xứ: Switzerland
Xuất xứ: Việt Nam
Xuất xứ: Hàn Quốc
Xuất xứ: Việt Nam
Xuất xứ: Hàn Quốc
Xuất xứ: Hàn Quốc