Xuyên Khung (Khung Cùng)

Tên khoa học

Ligusticum chuanxiong Hort. (Xuyên khung), họ Cần (Apiaceae).

Nguồn gốc

Thân rễ khô của loài Ligusticum chuanxiong Hort. (Xuyên khung), họ Cần (Apiaceae).

Vùng sản xuất

Chủ yếu ở Tứ Xuyên, Hồ Bắc, Hồ Nam và Giang Tây. Đa phần có nguồn gốc từ trồng trọt.

Thu hái và chế biến

Thu hái vào mùa Hè, khi các nốt trên thân nổi rõ và bắt đầu chuyển sang màu tím. Loại bỏ đất cát và phần trên mặt đất, phơi trong bóng râm đến khô se. Tiếp tục được phơi đến khô và sàng bỏ rễ con.

Tính vị quy kinh

Vị cay thơm tính ấm vào kinh Can, đởm, tâm bào

Tác dụng

Hoạt huyết lý khí, khu phong chỉ thống.

Xuyên khung vị cay tính ấm có khả năng hoạt huyết rất rộng, toàn bộ phạm vi cơ thể từ đầu đến chân, từ trong ra ngoài, từ tạng phủ kinh lạc đến cơ biểu cân cốt, không chỗ nào là không đến. Xuyên khung hành khí ở trong huyết nên vừa có tác dụng hoạt huyết vừa có tác dụng lý khí. Khi chưa xác định được chính xác vị trí huyết ứ, biểu hiện ứ huyết khá mơ hồ, mà cần tìm một vị thuốc hành khí hoạt huyết tác dụng rộng thì Xuyên khung được ưu tiên sử dụng. Tuy nhiên chính bởi vì phạm vi tác dụng rất rộng như vậy nên tác dụng hoạt huyết của Xuyên khung không đặc hiệu cho vùng nào cả, vì phải dàn trải ra quá nhiều vùng. Đây là một trong những vị hàng đầu về hành khí hoạt huyết cần phải nhớ, vì rất dễ ứng dụng trên lâm sàng.

Ngoài ra tác dụng thứ hai của Xuyên khung là khu phong chỉ thống, đây là một trong những tác dụng chuyên biệt của Xuyên khung. Phạm vi khu phong chỉ thống của Xuyên khung chủ yếu tập trung vùng đầu mặt cổ, các trường hợp do phong tà hoặc nội phong gây chứng thống vùng đầu mặt cổ (nổi bật nhất chính là chứng thiên đầu thống]. Tuy nhiên với tác dụng này thường dùng Xuyên khung phối hợp với Bạch chỉ, Cảo bản hoặc Tế tân với tác dụng hoạt huyết khu phong chỉ thống vùng phía trên đầu mặt cổ gặp trong các bệnh lý như thiên đầu thống, đau cổ vai gáy, thiểu năng tuần hoàn não,… Ngoài ra khi dùng với tác dụng này cần lưu ý các trường hợp đau đầu do âm hư hỏa vượng nên thận trọng, vì tính của Xuyên khung thiên về ôn. Khi dùng nên phối ngũ hoặc chú ý liều lượng.

LƯU Ý: Về cơ bản hiện nay Xuyên khung vẫn phải nhập từ Trung Quốc. Một số vùng có di thực Xuyên khung về trồng như SaPa, Tam đảo,… nhưng chất lượng Xuyên khung vẫn không bằng được của Trung Quốc, đặc biệt vùng Tứ Xuyên có chất lượng Xuyên khung hàng đầu thế giới.

Đặc điểm dược liệu

Hình nắm tay, có nút thắt đều đặn. Bề mặt màu nâu vàng. Thể chất: cứng chắc, khó bẻ. Mùi: thơm tinh dầu. Vị: đắng, cay, tê nhẹ đầu lưỡi, hậu vị hơi ngọt.