Tên khoa học

Xạ đen có tên khoa học là Celastrus hindsii Benth et Hook, là một loài thuộc họ Celastraceae (Dây gối).

Ngoài ra xạ đen còn có một số tên gọi khác như cây dây gối Ấn Độ, Thanh giang đằng, Xạ đen Châu Âu,…

Nguồn gốc

Cây mọc nhiều ở khu vực rừng núi với độ cao khoảng 1000 đến 1500m, đặc biệt là khu vực rừng núi phía Bắc nước ta. Phân bố nhiều ở Trung Quốc, Myanmar, Tại Việt Nam, xạ đen mọc nhiều ở các tỉnh Hoà Bình, Ninh Bình, Thanh Hoá, Hà nam, Quảng Ninh.

Đặc điểm

Xạ đen là thực vật dây leo, có thân gỗ, chiều dài từ 3 đến 10m, mọc thành từng bụi. Với cây non thường có màu xám nhạt và không có lông, trong khi cây trưởng thành thì có nhiều lông và màu xanh. Lá cây mọc so le nhau, phiến lá có hình bầu dục với đầu nhọn, rổng khoảng 3 đến 5 cm. Chiều dài khoảng 7 đến 12cm, nếp mép lá hình răng cưa. Chiều dài cuống lá tương đối ngắn chỉ từ 5 đến 7mm.

Xạ đen có hoa màu trắng, có khoảng 5 cánh, mọc thành từng chùm ở nách lá hoặc ngọn lá, chùm hoa dài từ 5 đến 10cm, còn cuống hoa dài khoảng 2 đến 4mm. Quả xạ đen có hình giống quả trứng, có chiều dài khoảng 1cm. Màu sắc quả thường là màu xanh, tách thành 3 mảnh, mùa ra hoa thường vào tháng 3 đến tháng 5 và ra quả từ giữa tháng 8 đến tháng 12.

Bộ phận dùng

Bộ phận dùng của cây chủ yếu là lá cây xạ đen, có thể thu hoạch vào bất kỳ mùa nào. Tuy nhiên để đạt được dược tính cao nhất, cần chọn những lá cây già, sau khi thu hái rửa sạch các phần của cây rồi cắt thành từng đoạn ngắn, đem đi phơi khô rồi cho vào túi nilon sạch dùng dần.

Tính vị quy kinh

Theo Đông y, Xạ đen có vị đắng chát, tính hàn, có tác dụng hữu hiệu trong việc điều trị mụn, thanh nhiệt, giải độc, cải thiện cao huyết áp, tăng cường sức đề kháng cho cơ thể.

Công năng

Xạ đen là dược liệu quý có nhiều công dụng đối với sức khỏe, giúp thanh nhiệt, giải độc. Sau đây là một số công dụng đáng chú ý của xạ đen.

Hỗ trợ phòng ngừa ung thư

Xạ đen là thảo dược quý được dân gian gọi với cái tên “cây ung thư”, nhờ vào tác dụng ức chế tế bào ung thư tuyệt vời của xạ đen.

Xạ đen có chứa hợp chất chính là các flavonoid, saponin và quinon, đây đều là các chất có tính dược lý, có tác dụng làm chậm sự phát triển của khối u, ngay cả khi mới hình thành. Nghiên cứu khoa học gần đây chỉ ra rằng các chất chống oxy hóa trong xạ đen giúp làm ngăn cản sự phát triển hoặc di căn của tế bào ung thư bằng cách hoá lỏng hoặc đào thải các tế bào này ra khỏi cơ thể, đặc biệt là các tế bào ung thư ác tính.

Hỗ trợ điều trị các bệnh về gan

Các hoạt chất có trong xạ đen có tác dụng chống lại hoạt động của nhiều loại virus gây viêm gan đồng thời ức chế hình thành lipid trong bệnh gan nhiễm mỡ. Bệnh nhân viêm gan mạn tính dùng xạ đen giúp làm giảm tiến triển bệnh chuyển thành xơ gan.

Hỗ trợ điều trị tiểu đường

Bệnh tiểu đường là căn bệnh rất nhiều mắc phải, đặc biệt là trong xã hội ngày nay. Nhiều người dùng xạ đen hãm nước để trị bệnh tiểu đường và cho hiệu quả tương đối khả quan.

Chống oxy hoá

Các thành phần như flavonoid, quinon, saponin trong xạ đen có tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ cơ thể trước tác hại của gốc tự do, bảo vệ tế bào trước tác nhân có hại từ môi trường.

Hỗ trợ trị chứng mất ngủ, suy nhược thần kinh

Nhờ công dụng thanh nhiệt, giải độc, xạ đen được nhiều người xem là liều thuốc quý chữa chứng mất ngủ và suy nhược thần kinh. Đối với chứng bệnh hoa mắt, chóng mặt, xạ đen giúp làm tăng cường vận chuyển máu đến não, phòng ngừa tai biến mạch máu não.

Liều dùng

Xạ đen khá lành tính và an toàn khi dùng để pha trà, uống nước hàng ngày. Xạ đen có thể được dùng theo kiểu cao cô đặc, khi dùng hãm với nước để sử dụng. Thời gian dùng tốt nhất là vào buổi sáng, sau khi ăn bữa sáng khoảng 30 phút.

Cách pha trà xạ đen rất đơn giản, bạn đọc thực hiện theo các bước sau:

• Bước 1: Lấy một lượng lá xạ đen khô vừa đủ khoảng 10g, sau đó thêm 150ml nước đun sôi để tráng trà.
• Bước 2: Sau bước tráng trà, tiếp tục thêm nước sôi vào trà theo tỷ lệ, sau đó đợi khoảng 5 đến 7 phút cho trà ngấm, sau đó dùng trà khi còn nóng.

Ngoài ra bạn cũng có thể thêm một số dược liệu khác cùng xạ đen để tăng thêm tăng cường tác dụng của các dược liệu này.

Một số lưu ý khi dùng xạ đen

• Thận trọng khi dùng xạ đen cho phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú, trẻ em dưới 5 tuổi và bệnh nhân huyết áp thấp.
• Nên kiêng một số món sau khi dùng xạ đen: không uống chung với đồ uống có cồn, tránh giá đỗ, rau muống hoặc một số loại rau có vị đắng chát, và không ăn thịt chó khi dùng xạ đen.
• Nước xạ đen hoặc trà xạ đen sau khi pha nên uống ngay, hoặc dùng trong ngày. Không nên để qua đêm vì có thể gây đau bụng, đi ngoài,…
• Cây xạ đen chỉ có tác dụng hỗ trợ trong giai đoạn đầu của bệnh ung thư, ở những bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối, không sử dụng xạ đen làm phương pháp điều trị chính. Bên cạnh sử dụng xạ đen làm phương pháp hỗ trợ cho người bệnh ung thư, cần tuân thủ các phương pháp điều trị xạ trị, hoá trị, phẫu thuật,… do bác sĩ chỉ định để tránh bỏ qua thời gian vàng trong điều trị ung thư.