Tên khoa học

Hạt chín khô của loài Vaccaria segetalis (Neck.) Garcke, họ Mạch lam thái Cẩm chướng (Caryophyllaceae)

Nguồn gốc

Hạt chín khô của loài Vaccaria segetalis (Neck.) Garcke, họ Mạch lam thái Cẩm

chướng (Caryophyllaceae)

Vùng sản xuất

Chủ yếu ở Hà Bắc, Chiết Giang, Hà Nam và Sơn Tây

Thu hái và chế biến

Thu hoạch vào mùa Hè quả chín, trước khi vỏ quả mở. Cây được phơi khô và tách hạt bằng cách đập cả cành, thu lấy hạt, loại bỏ tạp và phơi khô

Tính vị, quy kinh

Vị đắng tính bình quy kinh Can thận

Tác dụng

Hoạt huyết thông kinh hạ nhũ, lợi niệu thông lâm

Vương bất lưu hành nghĩa là vị thuốc dành cho vương gia, cấm lưu hành ra ngoài, tuy nhiên ngày nay thì kể cả người dân bình thường cũng có thể dùng được.

Vương bất lưu hành có đặc tính là khai thông sơ tiết mạnh, nghĩa là tính chỉ đi, chạy mà không giữ lại. Bên trên thì thông nhũ, bên dưới thì thông kinh huyết và lợi bàng quang. Từ đó mà có các tác dụng hoạt huyết thông kinh hạ nhũ, lợi niệu thông lâm.

Vương bất lưu hành trên đi vào vùng ngực đặc biệt vùng nhũ (vú), bởi vì tính khai thông mạnh nên các vấn đề ở vùng nhũ như: tắc tia sữa, u nang u xơ tuyến vú,…đều có thể dùng được. Tắc tia sữa là vì một nguyên nhân nào đó làm cho ống dẫn sữa bị tắc lại dẫn đến sữa không lưu thông, có thể kèm theo các triệu chứng như sưng nóng đỏ,… Với trường hợp này có các vị thuốc như Xuyên sơn giáp, Tạo giác thích rất đặc trị cho vấn đề này. Vương bất lưu hành cũng có tác dụng trị tắc tia sữa, nhưng không đặc trưng bằng xuyên sơn giáp và tạo giác thích. Vương bất lưu hành được nhớ đến nhiều nhất với các trường hợp u nang, u xơ tuyến vú. Đây là tính năng được ứng dụng nhiều nhất hiện nay của vương bất lưu hành. Bản chất nang vú được hình thành khi xuất hiện sự sai lệch trong quá trình phát triển tự nhiên của vú, khi có một hay nhiều túi vú chứa dịch. Khi các tổ chức xung quanh nang tăng sinh các tế bào xơ làm cho nang vú xơ cứng thì được gọi là xơ nang vú. Đặc tính khai thông sơ tiết hoạt huyết thông kinh của vương bất lưu hành giúp khoan phá các tổ chức năng xơ từ đó mà giảm được kích thước nang sau cùng là tiêu xơ. Phạm vi của vương bất lưu hành không chỉ ứng dụng với các nang xơ ở vú mà còn có thể dùng cho các vùng tuyến giáp, buồng trứng, sinh dục: khối u ở đường sinh dục ở cả nam và nữ (u xơ tuyến vú, u xơ tử cung, u xơ tiền liệt tuyến, u nang buồng trứng). Và thông thường vương bất lưu hành rất hay cặp với trinh nừ hoàng cung. Đây là cặp đôi chuyên điều trị nang xơ, mặc dù không phải kiểu nang xơ nào cũng dùng được, không phải là thuốc tiên trị mọi ca nang xơ. Nhưng thật sự tác dụng của cặp đôi này rất tuyệt vời.

Ngoài tác dụng như trên thì vương bất lưu hành đi phía dưới có tác dụng lợi niệu thông lâm chữa các chứng đái buốt, đái rắt, tiểu không thông lợỉ. Có được tác dụng này là do vương bất lưu hành hoạt huyết vùng hạ tiêu, động thời có tính khai thông nên thông được lâm.

Vương bất lưu hành còn có tên là trâu cổ, là vị thuốc nam, dùng hạt để làm thuốc. Mọc nhiều ở Việt Nam, khá dễ kiếm, giá cũng rẻ. Cách bào chế chế chỉ cần lấy hạt làm sạch, cho vào nồi dùng lửa nhỏ sao, sao cho đến khi nổ hoa trắng là được. Sau đó để cho nguội rồi bảo quản dùng dần.
Đặc điểm dược liệu
Hình cầu, đường kính khoảng 2mm. Bên ngoài màu vàng đen, đôi khi màu nâu đỏ; hơi bóng. Thể chất: cứng, nội nhũ trắng, cây mầm cong dạng vòng; hai lá mầm rõ. Mùi: không rõ. Vị: hơi hăng, đắng

Yêu cầu chất lượng

Theo kinh nghiệm dân gian, dược liệu thượng hạng là loại còn nguyên có màu đen