Thuỷ Điệt (Con Đỉa)
Tên khoa học
Whitmania pigra Whitman (Đỉa), họ Đỉa có hàm (Hirudinidae).
Nguồn gốc
Toàn bộ xác khô của loài Whitmania pigra Whitman (Đỉa), họ Đỉa có hàm (Hirudinidae).
Vùng sản xuất
Ở khắp Trung Quốc.
Thu hái và chế biến
Đỉa được bắt vào mùa Hè và mùa thu; luộc sôi và sau đó phơi nắng hoặc sấy
khô ở nhiệt độ thấp.
Tính vị và công năng
Vị mặn đắng tính bình có độc vào kinh Can, bàng quang
Tác dụng
Phá huyết trục ứ thông kinh.
Thủy diệt là con đỉa phơi sấy khô. Đỉa là loài sống khỏe và sống rất dai thường thấy ở các ao hồ ruộng nước ngọt. Trước đây thì rất dễ bắt gặp nhưng hiện tại sử dụng thuốc sâu, thuốc bảo vệ thực vật nhiều thì đỉa ít gặp hơn. Tuy nhiên có một điều rất nổi tiếng ở con đỉa chính là khả năng sống vô cùng mãnh liệt, một con đỉa khi bị chặt làm đôi hoặc làm ba thì sẽ phát triển thành hai hoặc ba con đỉa tương ứng, cho nên nói: “sống dai như đỉa”. Điều thứ hai gặp ở đỉa đó là đỉa hút máu, hút máu động vật hoặc máu người do đó mà có thể nói đỉa vị là thuốc dành riêng cho huyết.
Thủy diệt có vị mặn đắng đi vào huyết có công dụng phá huyết ứ tiêu báng trệ, đặc biệt đây là một trong những vị phá huyết trục ứ rất mạnh, chủ chữa các chứng ứ huyết nặng. Có thể kể đến các trường hợp như trưng hà tích tụ, kinh bế, ứ huyết kết rắn, báng hòn bán cục bí tắc, chấn thương máu tụ sưng đau,… Nhìn chung các chứng ứ huyết nặng mà dùng các thuốc hoạt huyết khứ ứ không đáp ứng thì mới nghĩ đến dùng thủy điệt. Khi dùng các thuốc phá huyết như thủy diệt thì phải xác định chắc chắn huyết sẽ bị hư, gần như là con dao hai lưỡi, chỉ dùng khi không còn lựa chọn nào khác.
Thủy diệt như đã nói chính là con đỉa, ngày nay theo các nghiên cứu Y học hiện đại đã chỉ ra rất rõ trong thành phần của đỉa có hoạt chất chống đông máu do đó mà có tác dụng phá huyết. Đỉa có chất chống đông, khi châm vào con mồi đỉa tiết ra chất chống đông máu làm máu chảy liên tục. Vận dụng đặc tính này mà trong một SỐ trường hợp người ta dùng đỉa để hút ra các ổ máu tụ, máu bầm, áp xe mà không cần mổ. Ngoài ra khi sử dụng cũng cần phải lưu ý bởi vì đỉa sống rất dai nên khi bào chế không tốt, không làm đỉa chết hẳn, khi vào trong cơ thể đỉa sẽ lại sống ký sinh trong cơ thể rất nguy hiểm. Do đó cách bào chế tốt nhất là phải sao sấy giòn, sấy giòn đến mức cho vào cối giã cộp cộp vỡ vụn thành bột là tốt nhất. Dùng thủy diệt dưới dạng bột là tốt nhất, vừa dễ bảo quản lại vừa yên tâm đỉa không thể sống lại.
Đặc điểm dược liệu
Hình thoi phẳng, có nhiều ngấn vòng. Mặt sau có màu đen nâu sẫm hoặc đen nâu. Cả hai mặt bên có màu vàng nâu, đỉnh đầu hơi nhọn và đuôi cùn và tròn. Có giác hút ở cả hai đầu, giác hút ở đầu không rõ dưỡng khí ở sau tương đối lớn.
Thể chất: giòn, dễ gãy. Mùi: hơi tanh.
Yêu cầu chất lượng
Theo kinh nghiệm dân gian, dược liệu thượng hạng có thân nhỏ và các dải đểu nhau, màu nâu đen, nguyên vẹn.
Ghi chú
Dược điển Trung Quốc cũng quy định toàn xác khô của Hirudo nipponica Whitman và W. acranulata Whitman để sử dụng làm thuốc như thuỷ điệt.
Hướng thần kinh, Bổ thần kinh
Xuất xứ: Việt Nam