Thạch Quyết Minh (Cửu Khổng/ Vỏ Bào Ngư)

Tên khoa học

Haliotis hannai Ino (Bào ngư), họ Bào ngư (Haliotidae).

Nguồn gốc

Thạch quyết minh là vỏ phơi khô của nhiều loài bào ngư, vị thuốc giống đá lại có tính chất làm tan màng, sáng mắt nên có tên là thạch quyết minh. Cùng với trân châu mẫu đây là một trong những vị thuốc cực tốt cho mắt. Khác với trân châu là phải chọn dùng ngọc trai hoặc trân châu mẫu, với thạch quyết minh thì có thể dùng luôn cả vỏ con bào ngư để làm thuốc.

Vùng sản xuất

Chủ yếu ở Liêu Ninh và Sơn Đông.

Thu hái và chế biến

Thu hoạch vào mùa Hè và mùa Thu; bỏ phần thịt, vỏ rửa sạch và phơi nắng.

Tính vị, quy kinh

Vị mặn tính bình vào kinh Can, phế

Đặc điểm dược liệu

Hình bầu dục dài, mặt trong giống hình tai. Bên ngoài màu nâu xám, vỏ tương đối dày. Thể chất: cứng, khó nghiến. Mùi: không mùi. Vị: hơi mặn.

Tác dụng

Thạch quyết minh vị mặn tính bình có tác dụng thanh can tiềm dương tức phong. Dùng rất hiệu quả đối với các trường hợp can dương vượng sinh phong động (gọi là can phong nội động), gây ra các triệu chứng như đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, nặng thì bán thân bất toại,… Bài thuốc rất nổi tiếng sử dụng tác dụng này của thạch quyết minh chính là bài Thiên ma câu đằng ẩm. Bài này có tác dụng bình can tức phong, tư âm thanh nhiệt chuyên trị chứng can dương thượng cang, can phong nội động.

Thạch quyết minh cùng với trân châu mẫu đều có tác dụng thanh can làm sáng mắt, đây là hai vị hàng đầu về tác dụng này. Tuy nhiên tác dụng của thạch quyết minh mạnh hơn so với trân châu mẫu. Thạch quyết minh là vị thuốc nhân dân, được nhớ đến, nổi bật là tác dụng chữa thong manh, thị lực kém, làm tan màng, sáng mắt. Chính bởi vì tác dụng tuyệt vời này mà người ta đặt luôn tên là thạch quyết minh, một loại đá làm sáng mắt. Bào ngư sống ở vùng hải đảo hay ven biển có rạn đá ngầm, độ mặn của nước biển cao. Bào ngư có đặc điểm là chân bám chắc vào đá, một phần là nơi sinh sống, một phần để tự vệ nên màu sắc hoà cùng với màu đá nhìn thoáng qua rất khó phân biệt. Do đó mà mới gọi là thạch quyết minh. Bào ngư là hải sản quý, mùi vị thịt ngon nhiều chất dinh dưỡng, giá thành cao. Thịt thì để ăn, còn vỏ thì để làm thuốc, gần như không bỏ phí phần nào.

LƯU Ý: Bào ngư dùng vỏ làm thuốc, có khi dùng sống rửa sạch phơi khô tán nhỏ là có thể dùng. Hoặc có trường hợp có thể nung lên rồi tán nhỏ để dùng. Tuy nhiên dùng sống tốt hơn, lý do trong vỏ có các chất vô cơ và hữu cơ, khi nung lên xảy ra phản ứng hoá học chỉ còn mỗi chất vô cơ nên tác dụng kém hơn. Mặc dù bào ngư tươi cạy vỏ khó hơn nhưng nếu có điều kiện dùng tươi là tốt nhất. Khác với trân châu là dùng ngọc trai hoặc trân châu mẫu nên còn bào chế kỳ, với thạch quyết minh thì đơn giản hơn.

Yêu cầu chất lượng

Theo kinh nghiệm dân gian, dược liệu thượng hạng phải to, đểu, không bị vỡ vụn, vỏ dày, mặt trong có màu sáng bóng.

Những đặc điểm chính phân biệt sáu loại Thạch quyết minh

Dược liệu	*H. diversicolor*	*H. discus hannai*	*H. ovina*	*H. ruber*	H. asinina	*H. laevigata*
Hình dạng	Hình trứng dài	Bầu dục dài	Gần tròn	Hình trứng dẹt	Hình tai, hẹp và dài	Bầu dục
Thể chất	Tương đối dày, cứng	Tương đối mỏng	Hơi mỏng	Hơi dày	Mỏng, tương đối giòn	Dày, cứng
Bên ngoài	Đỏ đậm	Tròn, nâu xám	Nâng cao, màu xám lục nhẹ (nâu)	Gợn sóng, màu đỏ gạch	Mềm, lục lam, tím, nâu	Mềm, màu đỏ gạch
Chiều dài	7-9cm	8-12cm	4-8cm	13-17cm	5-8cm	11-14cm
Chiều rộng	5-6cm	6-8cm	2,5- 6,0cm	11-14cm	2,5-3,5cm	8,5-11cm
Số lỗ và bề mặt vỏ	6-9 phẳng	4-5 nhô lên	4-5 dạng củ	7-9 nhô lên	5-7 phẳng	9 phẳng
Chiều cao	Khoảng 2cm	2-3cm	0,8-2cm	3,5-6cm	Khoảng 1cm	3,0-6,5cm