Tên khoa học

Gnetum gnemon L. thuộc họ Gắm – Gnetaceae

Tên khác

Rau Rịa có tên khác là Lá Bép, Lá Nhíp, Rau Danh, Bét, Cắm

Nguồn gốc

• Rau Rịa được phân bố chủ yếu ở các nước Đông Nam Á, vùng phía Bắc tỉnh phía Nam từ Quảng Nam, Đà Nẵng tới Kontum, Đak Lak, Gia Lai, Khánh Hòa, Lâm Đồng, cho tới Côn Đảo. Rau Rịa còn phân bố ở Bắc Ấn Độ và Malaysia.
• Rau Rịa là loài cây ưa bóng và thích sống ở những nơi ít ánh sáng, cây thường mọc thành từng đám hay mọc rải rác ở dưới các tán rừng thường xanh cây lá rộng thứ sinh hay nguyên sinh. Độ cao phân bố khoảng 200 – 1.000m, Rau Rịa thích sống ở những nơi đất có tầng dày và ẩm,

Đặc điểm thực vật

• Rau Rịa là loại cây nhỏ mảnh và thân cây khác gốc thường xanh có chiều cao 2-3 m, màu xám đôi khi cây mọc trườn. Thân mang nhiều nhánh ngả xuống gốc.
• Lá Rau Rịa mọc đối, hình bầu dục, rộng 2,5-10cm và dai 7,5-20 cm, có mũi nhọn ở phía chóp. Thân lá thon hẹp dần ở phía gốc, gân phụ có 5-7 cặp dính nhau.
• Hoa Rau Rịa là hoa đơn và thường mọc ở phần nách lá có khi hoa mọc trên thân gỗ già có chiều dài 3-6 cm, hoa mọc thành vòng ở các mấu. Hoa cái 5-8.
• Quả Rau Rịa có hình bầu dục, dạng hạch, dài 1,3,5 cm và có mũi ngắn, lấm tấm lông như nhung. Lúc non quả có màu vàng khi chín chuyển sang màu đỏ tới tía, hạt 1.

Bộ phận dùng

Rau Rịa có thể dùng các bộ phận bao gồm lá, quả, hạt.

Thu hái, chế biến

Rau Rịa có thể thu hái quanh năm đặc biệt vào những mùa mưa có khí hậu ẩm ướt lúc đó Rau Rịa sẽ phát triển tốt nhất.

Tính vị, quy kinh

Hạt Rau Rịa khi rang lên có vị bùi như lạc.

Thành phần hóa học

• Trong 100g hạt có chứa : tro 1,7g, protein 11g, lipid 1,7g; nước 30g, carbohydrat 50g. Chiết xuất từ hạt chứa nhiều loại stilbenoid bao gồm gnemonoside D (GC-monoglucoside), gnemonoside A (GC-diglucoside), gnetin C (GC; resveratrol dimer), trans-resveratrol (3,5,40-trihydroxy-trans-stilbene), gnetin L (GCderivative),gnemonoside C ( GC-monoglucoside).
• Lá Rau Rịa có chứa chất khoáng và vitamin, protein như vitamin A và C. Trong 100g lá Rau Rịa non chứa phosphor 224mg; carbohydra 9,1g, lipid 1,2g; tro 1,3g; nước 75,1g; 6,6g protein, sắt 2,5mg; xơ 6,8g,calcium 151mg và vitamin A 10.899 IU. Các nghiên cứu gần đây còn chứng minh được rằng trong Lá Rau Rịa có tới 16 loại Amino acid, các khoáng chất bao gồm Mg và Mn, K, Zn, Mo, Fe, Cu. Hàm lượng đường trong Rau Rịa là 0,93%.

Tác dụng dược lý

Rau Rịa có tác dụng gì? 

• Amino acid trong Rau Rịa có tác dụng tham gia xây dựng Protein giúp duy trì chức năng xúc tác, vận chuyển, miễn dịch.
• Hàm lượng đường trong Rau Rịa giúp cung cấp năng lượng cho cơ thể.
• Chiết xuất hạt Rau Rịa rất giàu chất gnemonoside A, C, D, gnetin C có tác dụng làm giảm resveratrol trans-resveratrol và các dẫn xuất resveratrol khác nhờ đó làm cải thiện một số khía cạnh của hội chứng chuyển hóa. Ngoài ra trong chiết xuất hạt chứa nhiều polyphenol có tác dụng kiểm soát lượng đường trong máu ở bệnh nhân tiểu đường tuýp 2. Chiết xuất hạt Rau Rịa có thể làm giảm axit uric và tăng cường chuyển hóa lipid bằng cách tăng cholesterol HDL.
• Hạt Rau Rịa chứa khá nhiều chất dinh dưỡng tốt cho cơ thể, ngăn chặn sự tấn công của các tác nhân gây hại ảnh hưởng tới sức khỏe con người, nó giúp ngăn ngừa chứng tăng huyết áp, khắc phục tình trạng huyết áp cao, ngăn ngừa lão hóa sớm, khắc phục các dấu hiệu lão hóa xuất hiện trên cơ thể, ngăn ngừa ung thư, ngăn ngừa bệnh tim.
• Lợi ích của hạt Rau Rịa có thể ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn do nó có chứa hàm lượng các chất kháng khuẩn tự nhiên, cụ thể là axit amin, nuôi dưỡng mắt và ngăn ngừa hiện tượng đục thủy tinh thể, cận thị và viễn thị.
• Hàm lượng sắt trong Rau Rịa cũng rất hiệu quả trong việc ngăn ngừa bệnh thiếu máu, vì sắt có thể giúp cơ thể sản sinh ra nhiều hồng cầu hơn theo nhu cầu của cơ thể.
• Vỏ và hạt quả Rau Rịa chứa một lượng chất xơ đáng kể, có tác dụng khắc phục tình trạng khó đại tiện, cải thiện tiêu hóa để nhu động ruột vẫn trơn tru và không gây nhiễm trùng.
• Hạt Rau Rịa có đặc tính chống viêm có thể giúp giảm viêm trong cơ thể, có thể giúp kiểm soát bệnh viêm ruột, giảm các triệu chứng của tình trạng viêm như viêm khớp.
• Rau Rịa chứa các hợp chất giúp giảm mức cholesterol xấu trong máu, từ đó làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim. Hơn nữa hàm lượng kali trong Rau Rịa giúp duy trì mức huyết áp khỏe mạnh.
• Rau Rịa rất giàu vitamin C, một chất tăng cường miễn dịch mạnh mẽ giúp bảo vệ cơ thể chống lại nhiễm trùng và bệnh tật, tăng cường hệ thống miễn dịch.
• Hàm lượng chất xơ cao trong hạt Rau Rịa còn giúp giúp thúc đẩy cảm giác no, có thể hỗ trợ kiểm soát cân nặng, ngăn ngừa ăn quá nhiều.
• Chiết xuất protein từ hạt Rau Rịa có tiềm năng chống oxy hóa rất cao và có thể loại bỏ nhiều loại gốc tự do khác nhau. Quá trình thủy phân protein của hạt Rau Rịa có thể làm tăng khả năng chống oxy hóa và hoạt động bảo vệ tổn thương DNA do oxy hóa.
• Chiết xuất EtOH 50% của hạt Rau Rịa có chứa các stilbenoid thể hiện hoạt tính nhặt gốc tự do 1,1-diphenyl-2-picrylhydrazyl tương tự như hoạt tính của dl-alpha-tocopherol, axit ascorbic, nó cũng giúp ức chế lipase và alpha-amylase cũng như hoạt tính kháng khuẩn chống lại vi sinh vật và vi khuẩn đường ruột.

Công dụng

Lá non, cụm hoa, quả của Rau Rịa đều có thể dùng được như 1 loại thực phẩm, gia vị không chỉ ở nước ta mà còn ở nhiều nước khác trên thế giới. Ăn Rau Rịa không gây ảnh hưởng xấu tới cơ thể. Hạt Rau Rịa thời xưa còn được dùng để thúc đẩy quá trình chữa lành vết thương trên da, vết thương do bị trầy xước và bị cắt.

Một số bài thuốc có chứa Rau Rịa

• Thanh nhiệt, mát trong: lá Rau Rịa đem rửa sạch ( nên dùng lá non) sau đó đem rửa sạch, xắt nhỏ và cho vào nồi nước sôi cho thêm chút gia vị vừa ăn rồi dùng.
• Rau Rịa hỗ trợ thúc đẩy chữa lành vết thương ngoài da: Dùng hạt Rau Rịa đem giã rồi đắp trực tiếp vào vết thương ngoài da giúp hỗ trợ thúc đẩy lành nhanh vết thương.
• Giúp bồi bổ sức khỏe, trị đầy hơi, chướng bụng, tốt cho người mới sinh, có sức khỏe yếu, bé còi xương: Lá Bép (lá nhíp), ớt xiêm rừng, cá suối/ thịt động vật, đọt mây, cà đắng. Lá Rau Rịa đem rửa sạch. Đọt mây bóc tách vỏ và chỉ lấy phần đọt non. Cà dăng lấy các quả nhỏ để có độ ngọt cao hơn, Ớt xiêm xanh lấy quả nhỏ. Cho tất cả nguyên liệu trên cho vào ống ồ lô sau đó để nướng trên lửa than trong khoảng 30 phút để cá/thịt chín rồi cho thêm chút gia vị và dùng trực tiếp.

Tài liệu tham khảo

1. Tomoki Ikuta 1, Shinichiro Saito 1, Hiroko Tani 1, Tomoki Tatefuji 1, Ken Hashimoto (2015) Resveratrol derivative-rich melinjo (Gnetum gnemon L.) seed extract improves obesity and survival of C57BL/6 mice fed a high-fat diet, pubmed. Truy cập ngày 27/01/2024.
2. Eishin Kato 1, Yuji Tokunaga, Fujio Sakan (2009) Stilbenoids isolated from the seeds of Melinjo (Gnetum gnemon L.) and their biological activity, pubmed. Truy cập ngày 27/01/2024.
3. Tuyển tập 3033 Cây thuốc đông y, Rau Bép , trang 864. Truy cập ngày 27/01/2024.