Tên khoa học

Rau Má có tên khoa học là Centella asiatica (L.) Urban thuộc họ Hoa tán (Apiaceae)

Tên khác

Rau Má còn có tên khác là Liên tiền thảo, tích tuyết thảo

Nguồn gốc

• Tại Việt Nam, Rau Má được mọc hoang khá phổ biến, là loại cây quen thuộc, mọc tự nhiên khắp nơi ở cả vùng ven biển và vùng núi ở độ cao < 1800m, tại 1 số nơi thuộc vùng Đông Nam Á, Nam As, rau má có thể phân bố trên cả vùng cao 2500m. Rau Má là loại cây hơi chịu bóng, ưa ẩm, thường mọc thành đám ở bãi sông suối, vườn, nương rẫy, bờ ruộng và ven rừng.
• Rau Má được sinh trưởng mạnh nhất vào mùa mưa ẩm đến mùa đông ở miền Bắc hay mùa khô ở Miền Nam, mọc dưới dạng bán tàn lụi. Cây Rau Má ra hoa và quả và cuối hè hoặc đầu thu, cây tái sinh nhờ hạt. Nhánh cây khỏe nên cây thường tạo thành từng đám dày đặc lấn át các cây cỏ khác.
• Do nhu cầu dùng Rau Má ngày càng cao hiện nay nên việc trồng Rau Má ngày càng phổ biến, cây trồng vào đầu mùa mưa hoặc cuối mùa xuân, trồng 1 lần và có thể thu hoạch luôn, liên tục trong 2-3 năm, nguồn Rau Má ở Việt Nam rất dồi dào, chưa được dùng như hàng thương mại,c chỉ sử dụng tại chỗ.

Đặc điểm thực vật

• Rau Má là cây thảo nhỏ thân mảnh, mọc bò, hơi có lông khi non và bén rễ tại các mấu, cây cao 7-10 cm.
• Lá Rau Má mọc so le nhưng thường tụ thành 2-5 cái ở mấu, phiến lá ngắn, gần tròn hoặc hình thận, tại mép khía tai bèo, cuống là mảnh dài 3-8 cm.
• Hoa của Rau Má mọc thành cụm có những tán đơn mọc riêng, nồi tán mang 1-5 hoa và có màu trắng đôi khi hơi phớt đỏ, tổng bao có 2-3 mảnh hình trái xoan, lõm, dạng màng. Cánh hoa hình trái xoan hay hình tam giác nhị có chỉ nhị ngắn, bầu hình cầu và bao phấn hình mắt chim.
• Quả Rau Má màu nâu đen, đỉnh lõm, nhẵn hoặc có lông nhỏ, có cạnh 7-9 cạnh lồi, có vân mang.
• Mùa ra hoa, quả là tháng 4-6.

Bộ phận dùng

Rau Má có thể dùng toàn cây, phơi khô, sấy hay dùng tươi đều được.

Thu hái, chế biến

Rau Má có thể thu hoạch quanh năm.

Tính vị, quy kinh

Rau Má có vị đắng, hơi ngọt, tính mát.

Thành phần hóa học

Rau Má có chứa các hợp chất thuộc nhiều nhóm khác nhau như saponin, sstaticosid, irahmosid brahiminosid, thankunisid, isothankunisid, các acid triterpeme, triterpen ester glycosid, tinh dầu, các hợp chất polyacetylen, flavonoid, steroid, acid amin, dầu béo, ccs nhóm thành phần khác như tanon, oligosaccharid, carotenoid, vitamin C, alkaloid.

Tác dụng dược lý

• Hợp chất asiaticosid trong Rau Má có tác dụng hiệu quả trong điều trị bệnh phong do nó làm tan bao bằng chất giống sáp của trực khuẩn phong.
• Khi tiêm dịch thuốc Rau Má giúp các u nhỏ ở bệnh nhân bị phong bị vỡ ra, những thâm nhiễm bị mất đi và vết thương ở ngón tay, loét thủng được nhanh lành lại.
• Rau Má cũng có tác dụng chống phù nhờ thành phần kaolin trong chiết xuất tương tự aspirin. Thuốc mỡ từ Rau Má giúp kích thích tái tạo tế bào, làm lành nhanh vết bỏng và ngăn ngừa sẹo.
• Nước sắc Rau Má giúp kháng khuẩn với thụ cầu khuẩn vàng, khuẩn mủ xanh, kháng Entamoeba histolytica trong ống kính và cơ thể sống.
• Các hopwjc chất triterpen có tác dụng làm lành vết thương.
• Bệnh nhân bị bỏng hay viêm mô tế bào dùng Rau Má giúp kích thích sự tổng hợp collagen tuýp I nhờ đó làm lành nhanh vết thương.
• Hỗn hợp brahminosid, brahmosid trong Rau Má có hoạt tính hạ sốt, chống co thắt, ức chế thần kinh trung ương, hạ áp, an thần, giúp giảm đau trung ương, gây ngủ.
• Cao cồn ethylic của Rau Má có hoạt tính chống stress.
• Trong 1 số nghiên cứu ở Italy, bệnh nhân bị thiểu năng tĩnh mạch cấp dùng cao Rau Má với liều 60mg/ngày trong 4 tháng cho thấy có tác dụng chống các triệu chứng chủ quan.
• Một cao Rau Má có hoạt tính chống virus herpes II, đẩy nhanh tác dụng thúc đẩy nhanh sự hồi phục ở chuột lang bị lao.
• Nhiều nghiên cứu cho thấy cao Rau Má làm chậm sự phát triển của u và tăng thời gian sống cho chuột mang u.

Công năng chủ trị

• Rau Má được dùng để chữa độc, sốt, mụn nhọt, bệnh gan vàng dam chảy máu cam, thổ huyết, táo bón, tiểu tiện buốt, tả lỵ, khí hư bạch đới, mất sữa.
• Rau Má đem sắc với thân cây mào gà giúp chữa vàng da.
• Gần đây, Rau Má được nghiên cứu tác dụng chữa lao, phong. Tại Trung Quốc, Rau Má được dùng để chữa viêm amidan, đau đầu, cảm mạo, mặt đỏ, viêm gan siêu vi khuẩn, đau răng, đái khó, viêm đường tiết niệu, vết thương do đụng giập, ho gà, mẩn ngứa.
• Ở Ấn Độ, Rau Má là thuốc giúp tăng dinh dưỡng, lợi tiểu và thuốc bổ, nước hãm Rau Má được dùng để chữa bệnh phong, liều cao giúp gây mê, chóng váng. Ở Thái Lan, Rau Má giúp trị lỵ, Nepal dùng để làm thuốc đắp lá tươi, thuốc bổ thần kinh.
• Hiện nay Rau Má được dùng trị loét da viêm nhiễm mạn tính, liều cao có tác dụng điều trị loét chân lâu lành.
• Viên nang chứa Rau Má giúp điều trị bệnh nhân bi phong.

Một số bài thuốc có chứa Rau Má

Chè giải nhiều

15,3% Rau Má + 15,3% đậu xanh + 15,3% bạch biển đậu + 15,3% mạch môn đông _ 9,18% sinh địa + 7,65% sa sâm + 7,65% lá tre + 7,65% cát căn + 4,6% cam thảo + 2,29% bạch chỉ và hãm uống trong ngày.

Chữa bệnh ngoài da thể phong nhiệt

Triệu chứng tổ đỉa khô, chàm khô, viêm da thần kinh, á sừng, viêm nang lông và vảy nến thể khô:

• 16g Rau Má + chi tử, thiên môn, huyền sâm, ngưu tất, đậu đen, thạch cao mỗi vị 20g + lá dâu, hoài sơn mỗi vị 6g + 6g thiền thoái + 8g hoàng liên sắc ngày 1 thang thuốc
• Thuốc xông,, chường, bôi, ngâm: 16 g Rau Má + quyết minh tử, khô sâm nam, hoàng đằng mỗi vị 20g + cỏ mực, hà thủ ô, mội vị 16G + phèn chua, kinh giới mỗi vị 12g.

Chữa tiêu chảy cấp

10g rau má sao vàng _ 12g biển đậu + hoắc hương, hạt mã đề, hương phụ mỗi vị 8g + 3g sa nhân + 2g gừng, đem sắc uống ngày 1 thang.

Chữa viêm loét dạ dày tá tràng

12g Rau Má + 16g đan sâm + 12g mỗi vị hoài sơn, ý dĩ, kê huyết đằng, huyết dụ, hà thủ ô, cam thảo dây, đỗ đen sao, mỗi ngày uống 1 thang sắc.

Chữa viêm bàng quang cấp

12g Rau Má + 20g bồ công anh + 16g mã đề + 12g mỗi vị gồm rau ngo, chi tử, thài lài, cam thảo dây, mộc thông, mỗi ngày uống 1 thang sắc.

Chữa vàng da

100g Rau Má + 30g mỗi vị chi tử, bồ bồ, nhân trần + 3g vàng đắng, sắc uống mỗi thang/ngày.

Chữa thiếu máu

Mội vị 20g gồm Rau Má , đảng sâm, củ mài, ngải cứu, mạch nha, hoàng tinh, cỏ nhọ nồi, huyết dụ + 4g gừng, sắc uống hàng ngày mỗi ngày 1 thang hoặc làm viên uống 20/ngày

Chữa tiêu chảy lỵ, đau bụng, tiểu tiện đục, sỏi bàng quang, sỏi thận

Rau Má rửa sạch đem giã nhỏ và lọc lấy nước, thêm 1 ít đường và uống.

Chữa đau lưng, đau bụng kinh

• Rau Má đem hái lúc ra hoa sau đó phơi/sấy khô và tán nhỏ uống 2 thìa cà phê vào buổi sáng.
• 200g Rau Má khô + 200 nhân hạt đào đều tan nhỏ đen viên với mật ong như hạt ngô và uống 30 viên mỗi sáng với rượu, ngày uống 2 viên.

Chữa mẩn ngứa, rôm sẩy

Hàng ngày ăn Rau Má trộn với dầu giấm hoặc Rau Má giã vắt nát với nước sau đó thêm đường và uống.

Chữa khát nước, sốt, nhức đầu, đái đỏ, trẻ em da nóng, gầy, không chịu ăn, nổi mẩn, phụ nữ đau bụng, kém ăn, táo bón

• Rau Má + rau sam, mỗi thứ 50g đem giã nhỏ và thêm 1 chén nước sau đó lấy phần nước cốt để uống.
• Rau Má + rau sam + sắn dây, mỗi vị 30g sau đó sắc uống.

Chữa liệt nửa người, cảm sau khi sốt ở trẻ

10g Rau Má + 8g đảng sâm + 8g thổ phục linh + 4g thạch xương bồ + 4g trần bì + 4g sa nhân + 4g cam thảo + 6g bạch thường + 6g đương quy đem sắc uống

Thuốc chống đột quỵ

500 Rau Má + 250g mỗi vị dâu non, mật ong + 150g mỗi vị rễ ba kích, vừng đen, rễ ngưu tất + 100g rễ hà thủ ô trắng + 100g đường, dương liệu phơi khô, tán nhỏ với vừng đen rồi trộn với mật ong, đường tạo 100 viên, mỗi dùng uống 1-2 viên/lần x 2 lần/ngày.

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Tất Lợi (2006), Rau Má . Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 631. Truy cập ngày 28/12/2024
2. Đỗ Huy Bích (2006), Rau Má, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, tập 2, trang 582. Truy cập ngày 28/12/2024