Phòng Kỷ (Phòng Kỷ Bắc/Phấn Phòng Kỷ)
Tên khoa học
Stephania tetrandra Moore (Phòng kỷ), họ Tiết dê (Menispermaceae).
Nguồn gốc
Rễ đã khô của loài Stephania tetrandra Moore (Phòng kỷ), họ Tiết dê (Menispermaceae).
Vùng sản xuất
Chủ yếu ở Chiết Giang, An Huy, Hổ Bắc, Hồ Nam và Giang Tây.
Thu hái và chế biến
Thu hái vào mùa Thu, rửa sạch, cạo bỏ vỏ ngoài sần sùi và phơi nắng đến nửa khô. Cắt thành nhiều miếng, những miếng lớn lại được cắt dọc lần nữa trước khi đem phơi khô hoàn toàn.
Tính vị quy kinh
Vị rất đắng cay tính hàn vào kinh Bàng quang, Tỳ và Thận
Tác dụng
Trừ phong thấp, thanh nhiệt lợi niệu.
Tác dụng của Phòng kỷ về cơ bản khá giống thổ phục linh, cũng tác dụng cả ngoại thấp và nội thấp. Phòng kỷ khổ hàn thanh giáng, vị cay thì phát tán, bên ngoài thì trừ phong thấp bên trong thì lợi thủy tiêu phù (thũng), dùng rất thích hợp với các chứng tê đau do phong thấp, thủy ẩm đình trệ ở trong mà có hiện tượng nhiệt.
Phòng là phòng ngừa, kỷ là cho mình, phòng kỷ là vị thuốc có tác dụng phòng ngừa bệnh tật cho mình. Khác với thổ phục linh là vị thuốc nam rất dễ tìm; phòng kỷ là tên của tập hợp nhiều vị thuốc gồm có phấn phòng kỷ, quảng phòng kỷ, hán trung phòng kỷ, mộc phòng kỷ – tác dụng có thể khác nhau, và đa phần vẫn còn phải nhập từ trung quốc nên khó kiểm soát được chất lượng. Dễ dàng nhận thấy tác dụng của phòng kỷ và thổ phục linh là gần như xêm xêm nhau, thổ phục linh rõ ràng nguồn gốc và dễ tìm kiếm nên trong mọi trường hợp cần thay thế phòng kỷ đều có thể dùng thổ phục linh được.
Lưu ý: Trên thực tế ngoài vị phòng kỷ nói trên, một số nơi còn dùng rễ cây gấc với tên phòng kỷ. Việc thay thế này chưa có kiểm chứng nhưng có lẽ người ta thấy vết cắt ngang của rễ gấc hơi giống vết cắt ngang của vị phòng kỷ thật cho nên có sự thay thế chăng.
Đặc điểm dược liệu
Hình trụ không đều, hình bán trụ hoặc dạng cục, thường cong. Bể mặt màu vàng xám nhạt. Thể chất: cứng và nặng, mặt gãy rất nhiều bột. Mùi: nhẹ. Vị: đắng.
Yêu cầu chất lượng
Theo kinh nghiệm dân gian, dược liệu thượng hạng là loại chắc, mặt gãy màu trắng, nhiều bột.