Danh pháp

Tên khoa học

Tên khoa học của Nhội là Bischofia javanica, thuộc họ Thầu Dầu – Euphorbiaceae.

Tên gọi khác

Nhội tía, Bích hợp, Xích mộc, Trọng dương mộc, Quả cơm nguội.

Đặc điểm thực vật

Cây Nhội là một cây to, cao lên đến 15-20m, cây này xanh tốt cả năm. Vỏ của cây có màu nâu đen, nhẵn. Lá kép mọc so le với 3 lá chét dưới dạng bầu dục hoặc dạng hình trứng, chiều dàu khoảng 8-13cm, chiều rộng khoảng 4 tới 8cm. Gốc lá tròn, phần đầu lá thì nhọn. Lá chét tận cùng sẽ hơi to hơn 2 lá còn lại. Phần mép của lá có các khía răng. Hai mặt lá đều nhẵn, ở mặt dưới có màu khá nhạt. Cuống lá có chiều dài từ 7 tới 9cm, phình ở phía dưới gốc. Lá kèm có hình tam giác, phần đầu nhọn và rụng từ sớm.

Cụm hoa của cây mọc ngay phần kẽ lá, tạo thành chùm khoảng từ 6 tới 13cm. Hoa đơn tính, khác gốc, kích thước nhỏ, có màu lục nhạt. Các hoa đực sẽ mọc lại thành đôi hay riêng lẻ, 5 lá đài sẽ khum kín phần nhị. Đến khi hoa nở lá đài sẽ xòe gập xuống, không có cánh hoa.
Quả của cây Nhội là quả thịt với hình cầu, đường kính trong khoảng 6-7,5mm, có màu nâu, khi khí sẽ có màu nâu đen. Trong quả có khoảng 2 đến 3 hạt, hình trứng, nhẵn và bóng.
Mùa hoa vào khoảng tháng 2 tới tháng 5, tháng 6 tới tháng 8 là mùa ra quả.
Dưới đây là hình ảnh  các bộ phận của cây Nhội.

Phân bố – Sinh thái

Cây Nhội mọc khá nhanh vào khoảng 3 tới 4 năm đầu tiên, đầu tiên cây có thể hơi chịu bóng, sau đó sẽ vươn lên khỏi tán của các cây khác. Cây mang một hệ thống rễ cọc khỏe mạnh nên chịu được giông bão tốt. Nhội hay được trồng thành rừng hoặc trong thành phố, công viên, đình chùa nhằm lấy bóng mát.
Ở Việt Nam, Nhội phân bố nhiều ở đồng bằng, vùng núi cho tới vùng trung du. Cây này hay mọc ở rừng kín, đặc biệt là hệ thứ sinh. Độ cao cây có thể sống được lên đến 1000m. Cây Nhội ra hoa và quả hàng năm, nhờ sự thụ phấn của gió hay côn trùng.

Bộ phận dùng

Phần rễ, thân, vỏ và lá của cây Nhội, được thu hái quanh năm. Dùng tươi hay phơi khô.

Tính vị – Công năng

Nhội có tính mát, mang vị chua kèm chát.
Có các công năng như sát trùng, tiêu viêm và giải trừ thấp nhiệt.

Thành phần hóa học

Trong lá của cây Nhội có chứa Vitamin C, nước, Glucid, Protid, Caroten cùng với nhiều Triterpenoid như Acid Betulinic, Roxburgholon, Fisetin, Acetat Fridelinol, Quercetin. Ngoài ra còn có chứa Chrysoerinol, Triacontan và Beta-sitosterol.

Dịch chiết từ phần gỗ của cây Nhội có thành phần Beta-Sitosterol và Beta-Sitostenon.
Các chất tách ra được từ cành của cây gồm có Epifriedelinol, Friedelin và Friedelinol.
Viện dược liệu của Việt Nam có phân tích được Vitamin C và Tanin Galic có trong cây Nhội.

Tác dụng của cây Nhội

Lá cây Nhội chữa viêm phụ khoa

Nghiên cứu do Trần Văn Ngoan đến từ Đại học Y khoa Hà Nội, khoa Ký sinh trùng đã phát hiện được lá Nhội có khả năng tiêu diệt mạnh mẽ loài Trichomonas.
Hiện nay, lá Nhội chuyên được dùng nhằm chữa trị bệnh lý âm đạo gây ra bởi trùng roi. Các dạng thường dùng như bột, cao, nước sắc. Trong đó dạng cao cho hoạt tính tốt nhất với khả năng cải thiện triệu chứng lâm sàng mạnh mẽ.

Khi so sánh hiệu quả của cao làm từ lá Nhội so với Carbazol cho thấy khả năng chữa khỏi của cao gần bằng với Carbazol.

Tác dụng khác

Ngoài điều trị viêm phụ khoa, lá Nhội còn được sử dụng điều trị ỉa chảy, kiết lỵ, bôi chữa dị ứng, mụn, ngứa, nhọt.
Nấu cao hay sắc lấy nước bằng lá Nhội có thể dùng để điều trị bỏng.
Vỏ thân cây Nhội khi kết hợp với lá Đậu chiều có thể điều trị sâu quảng.
Ở Trung Quốc, lá Nhội tươi được kết hợp với các vị thuốc khác nhằm điều trị viêm gan siêu vi.
Rễ của cây Nhội có tác dụng lợi tiểu.
Bột Nhội dùng chữa viêm lộ tuyến.

Cách dùng

Cách sử dụng lá Nhội chữa phụ khoa

Điều chế cao làm từ lá Nhội như sau: 1kg lá Nhội được bỏ phần cuống, làm sạch và để cho ráo. Sau đó cho vào trong 1 lít nước và đun trong 3 giờ. Sau 3 giờ đổ ra lọc lấy nước, tiếp tục cô nước lọc cho đến khi chỉ còn 50ml cao.
Người bệnh được chẩn đoán viêm âm đạo do roi trùng sẽ dùng cao lá Nhội trong khoảng 10 ngày liên tục. Mỗi sáng dùng 1 lần bằng cách lấy cao bôi vào thành âm đạo.
Bên cạnh đó cũng có thể sắc lá tươi hoặc khô (khoảng 20-40g) để uống.

Cách dùng chữa ỉa chảy, kiết lỵ

Lấy khoảng 40-60g lá Nhội để sắc lấy nước.

Cách dùng chữa bệnh ngoài da

Dùng lá Nhội và lá Dâu da, cả 2 vị đều lấy khoảng 50g, sau đó giã nhỏ hai vị thuốc, cho ít ẩm và bôi lên vùng da bị mụn nhọt, ngứa, dị ứng.

Cách dùng chữa viêm gan siêu vi khuẩn

Dùng các vị là Hợp hoan bì 15g, 60g lá Nhội tươi, 15g đường kính và 30g Tích tuyết thảo. Cho tất cả các vị vào để sắc lấy nước uống.

Dùng làm thức ăn

Ngoài dùng làm thuốc, còn có thể sử dụng lá Nhội non ăn gỏi.

Tài liệu tham khảo

Đỗ Huy Bích và cộng sự (2006), Nhội trang 469-470, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam tập 2. Truy cập ngày 04/01/2025.