Nhà thuốc Ngọc Anh – Dược liệu Nhân Trần
Nguồn: Sách Nhận thức cây thuốc và dược liệu

Tên khác

Nhân trần Tây Ninh, Nhân trần nhiều lá bắc, Chè cát.

Tên khoa học

Adenosma bracteosum Bonati, Plantaginaceae (họ Mã đề).

Mô tả cây

Cây thảo, cao 30-40 cm, thân hình trụ, phân cành từ gốc, màu hơi tím. Lá mọc đối, hình mác thuôn dài, không cuống, gốc gàn như ôm thân, nguyên hoặc có răng cưa tròn, gân lá rõ. Cụm hoa ngắn, mọc ở đàu cành thành bông dày đặc; tổng bao lá bắc gồm nhiều lá bắc hình tim, đầu nhọn, mép nguyên có nhiều lông thô. Đài hoa có 5 răng không đều, 3 răng ngoài rộng, 2 răng trong hẹp.

Tràng hoa gồm các cánh hoa màu lam họp thành ống hình trụ chia hai môi, môi trên bằng đầu, chia đôi, môi dưới chia 3 thùy gần bằng nhau. Nhị có bao phấn 1 ô. Nhụy có bầu nhẵn. Quả nang hình trứng, không lông, thắt ở đầu, chứa nhiều hạt nhỏ màu nâu. Đài tồn tại.

Phân bố, sinh thái

Cây của miền Đông Dương; mọc hoang ở vùng đồng ruộng nơi sáng và ẩm, gặp nhiều ở miền Đông Nam Bộ, Tây Nguyên. Cây còn có ở Lào, Campuchia.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến

Toàn cây trừ rễ (Herba Adenosma bracteosa). Thu hái khi cây đang ra hoa.

Thành phần hóa học

Tinh dầu 0,25% (carvacrol, cineol), flavonoid, coumarin, các acid phenol.

Tác dụng dược lý

Cao chiết Nhân trần tía làm tăng tiết mật, phục hồi tế bào gan, giải độc gan. Tinh dầu có tác dụng kháng khuẩn mạnh (carvacrol), lợi mật.

Công dụng và cách dùng

Trị sốt, cảm cúm, viêm gan vàng da, ăn uống kém tiêu, tiểu tiện khó khăn, ngộ độc.

Ghi chú

Phân biệt với Nhân trần Bắc (Adenosma caeruleum Thunb., Asteraceae), nhân trần (Artemisia caeruleum R.Br., Plantaginaceae) và Bồ bồ (Artemisia Indochina Lour., Plantaginaceae) là những loài được dùng tương tự.

Tính vị và công năng

Vị đắng, cay, tính hơi lạnh. Thanh thấp nhiệt, giảm vàng da.

Đặc điểm dược liệu

Thân chất giòn, dễ bẻ gãy. Mùi: thơm. Vị: hơi đắng.

Yêu cầu chất lượng

Theo kinh nghiệm dân gian, dược liệu thượng hạng là loại non và mềm, có màu trắng xám và mùi thơm nồng.