Nấm Ngưu Chương Chi

Danh pháp

Tên khoa học

Nấm Ngưu chương chi có tên khoa học là Antrodia cinnamomea T.T.Chang & W.N.Chou
Thuộc họ Fomitopsidaceae

Tên gọi khác

Nấm Ngưu chương chi còn có tên gọi khác là Chương chi, Ngưu chương,…

Nguồn gốc, phân bố và sinh thái

Nguồn gốc và phân bố

Nguồn gốc và phân bố: Nấm ngưu chương chi (Antrodia cinnamomea) là loài nấm đặc hữu của Đài Loan, phân bố chủ yếu trong các khu rừng nhiệt đới và cận nhiệt đới trên đảo. Loài nấm này chỉ xuất hiện ở những vùng có độ cao từ 200 đến 2.000 mét so với mực nước biển, nơi cây ngưu chương (Cinnamomum kanehirae) phát triển tự nhiên. Cây ngưu chương là cây chủ duy nhất mà nấm này phụ thuộc vào, điều này làm cho nấm ngưu chương chi trở thành một trong những loài nấm hiếm nhất thế giới.

Điều kiện sinh thái

Trong môi trường tự nhiên, nấm ngưu chương chi phát triển trên thân cây ngưu chương bị chết hoặc suy yếu. Điều kiện lý tưởng để nấm sinh trưởng bao gồm khí hậu ẩm ướt, nhiệt độ ổn định từ 22–28°C và ánh sáng yếu. Loài nấm này có tốc độ sinh trưởng rất chậm, vì vậy việc tìm thấy nấm trưởng thành trong tự nhiên là vô cùng hiếm. Do sự phụ thuộc hoàn toàn vào cây ngưu chương làm cây chủ, nấm không thể phát triển trên các loại cây chủ khác một cách tự nhiên.

Sự khai thác quá mức cây ngưu chương để sản xuất dược liệu và đồ gỗ trong những năm gần đây đã khiến loài nấm này ngày càng trở nên khan hiếm. Để đối phó với tình trạng này, các phương pháp nuôi trồng nhân tạo nấm trên các loại gỗ khác hoặc môi trường lên men đã được nghiên cứu và phát triển. Tuy nhiên, chất lượng của nấm nhân tạo vẫn còn tranh cãi so với nấm tự nhiên, điều này tiếp tục là một chủ đề nghiên cứu trong ngành nấm học.

Đặc điểm thực vật

Nấm Ngưu chương chi có hình dạng thể quả đa dạng, có thể là dạng đĩa, móng guốc, hoặc tháp, với những cấu trúc bề mặt đặc biệt giúp nó dễ nhận diện trong tự nhiên.

Màu sắc của nấm thay đổi từ cam sáng đến nâu đỏ, với sự chuyển màu rõ rệt khi nấm trưởng thành. Đặc điểm màu sắc và hình dạng này không chỉ giúp nấm dễ nhận diện mà còn là dấu hiệu phân biệt nó với các loài nấm khác trong tự nhiên. Nấm ngưu chương chi thường có kích thước nhỏ đến trung bình, nhưng tính chất và màu sắc của nó là yếu tố nổi bật làm cho loài này trở thành một trong những loài nấm đặc biệt và quý hiếm trong hệ sinh thái của Đài Loan.

Bộ phận dùng – Thu hái, chế biến

Bộ phận dùng: Bộ phận sử dụng của nấm ngưu chương chi (Antrodia cinnamomea) chủ yếu là thể quả, tức là phần nấm trưởng thành mà ta có thể thu hoạch. Sợi nấm cũng được sử dụng trong một số trường hợp.

Thu hái: Nấm được thu hái khi đã trưởng thành, với màu sắc đặc trưng từ cam đến nâu đỏ. Việc thu hái chủ yếu diễn ra ở những cây ngưu chương bị chết hoặc suy yếu, vì nấm chỉ phát triển trên cây chủ này.

Chế biến: Nấm sau khi thu hái có thể được sấy khô, chiết xuất hoặc dùng để làm thuốc sắc. Các hoạt chất có lợi trong nấm được bảo tồn và sử dụng trong các sản phẩm dược liệu hoặc thực phẩm chức năng.

Thành phần hóa học

Thành phần hóa học của Nấm Ngưu Chương Chi (Antrodia cinnamomea)

Nấm ngưu chương chi (Antrodia cinnamomea) chứa hơn 200 hợp chất đã được phân lập và xác định, bao gồm:
Polysaccharides: Các hợp chất như ACP (galactomannan) và ACP2 (galactoglucan), với thành phần chính là mannose, galactose, glucose và 6-deoxyglucose.
Triterpenoids: Bao gồm ergostane và lanostane, với các hợp chất tiêu biểu như antcin A, B, C, H, và K.
Dẫn xuất ubiquinone: Các hợp chất như antroquinonol và antrocamol LT1-LT3.
Dẫn xuất acid maleic và succinic: Chẳng hạn như antrodin A–E.
Dẫn xuất benzene: Như 4,7-dimethoxy-5-methyl-1,3-benzodioxole (DMB).
Glycoprotein: Antrodan, một phức hợp glucan liên kết với protein.

Công dụng trong ngành Y Dược

Nấm ngưu chương chi (Antrodia cinnamomea) có nhiều ứng dụng trong y dược, đặc biệt trong việc bảo vệ và hỗ trợ điều trị các bệnh gan. Các sản phẩm từ nấm thường được sử dụng để:

Bảo vệ gan: Hỗ trợ điều trị viêm gan, xơ gan và gan nhiễm mỡ, đặc biệt hiệu quả cho những người thường xuyên tiêu thụ rượu bia hoặc tiếp xúc với hóa chất độc hại.
Hỗ trợ điều trị ung thư: Nhờ vào các tác dụng kháng ung thư, nấm được đưa vào phác đồ điều trị ung thư, đặc biệt là ở các giai đoạn đầu, đồng thời giúp giảm tác dụng phụ của hóa trị và xạ trị, và tăng cường sức đề kháng cho bệnh nhân.
Tăng cường miễn dịch: Nấm ngưu chương chi là thành phần chính trong nhiều thực phẩm chức năng giúp tăng cường miễn dịch, đặc biệt hữu ích cho những người suy giảm miễn dịch, thường xuyên mắc bệnh hoặc đang phục hồi sau ốm.

Dược phẩm: Nấm ngưu chương chi được sử dụng dưới dạng viên nang, bột hòa tan, trà hoặc siro trong các sản phẩm bổ sung sức khỏe. Các nghiên cứu hiện nay đang tập trung vào việc phát triển các sản phẩm chiết xuất từ nấm ngưu chương chi để chế tạo thuốc hỗ trợ điều trị viêm gan, ung thư và các bệnh tự miễn. Ngoài ra, nhờ vào đặc tính chống oxy hóa mạnh, chiết xuất từ nấm cũng đang được nghiên cứu để sử dụng trong các sản phẩm chống lão hóa và chăm sóc da.

Tác dụng dược lý

Tác dụng bảo vệ gan

Tổn thương gan do rượu: Nấm A. cinnamomea giúp giảm béo hóa gan, chống viêm, và ngăn ngừa xơ gan. Nghiên cứu trên chuột cho thấy nấm làm giảm sự biểu hiện của các gen liên quan đến tổng hợp acid béo và các yếu tố viêm, đồng thời cải thiện các chỉ số sinh hóa gan, vượt trội hơn so với Silymarin.
Tổn thương gan do carbon tetrachloride (CCl4): A. cinnamomea ức chế quá trình chuyển hóa CCl4 thành gốc tự do, tăng cường hoạt động của các enzyme chống oxy hóa, và giảm sự tích tụ collagen, giúp giảm xơ gan. Nghiên cứu kéo dài 8 tuần cho thấy chiết xuất từ nấm giúp giảm mức độ các chỉ số tổn thương gan như AST và ALT.

Tác dụng ngăn ngừa ung thư gan

Chiết xuất từ thể quả: A. cinnamomea hỗ trợ chống ung thư gan bằng cách kích hoạt quá trình apoptosis và ngăn chặn di căn. Chiết xuất ethyl acetate từ thể quả làm tăng biểu hiện của các yếu tố pro-apoptosis và giảm biểu hiện của các yếu tố chống apoptosis. Các hợp chất như methyl antcinate A và B cũng làm tăng hoạt động của caspase-3 và caspase-8, dẫn đến apoptosis tế bào ung thư.
Chiết xuất từ hệ sợi nấm: Hệ sợi nấm của A. cinnamomea ức chế chu kỳ tế bào và hoạt hóa con đường apoptosis. Chiết xuất methanol từ hệ sợi nấm làm giảm sự phát triển của tế bào ung thư bằng cách dừng chu kỳ tế bào ở pha G0/G1 và kích hoạt apoptosis. Hợp chất 4-acetylantroquinonol B từ hệ sợi nấm cũng có tác dụng tương tự.

Chống viêm và chống oxy hóa

A. cinnamomea có tác dụng chống viêm mạnh mẽ bằng cách ức chế các cytokine gây viêm như TNF-α và IL-6, và giảm hoạt động của COX-2. Đồng thời, nấm cũng có khả năng chống oxy hóa bằng cách tăng cường hoạt động của các enzyme như superoxide dismutase và catalase, giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do gốc tự do.

Cách dùng

Dạng bột khô: Sử dụng 1-3g/ngày, chia làm 2-3 lần trong ngày.
Dạng chiết xuất chuẩn hóa: Liều lượng khuyến cáo là 300-600mg/ngày.
Dạng trà: Có thể uống 2-3 tách/ngày.

Thời gian sử dụng: Nên sử dụng nấm trong chu kỳ 3 tháng liên tục và nghỉ ngơi sau mỗi chu kỳ để đảm bảo hiệu quả tốt nhất và tránh tác dụng phụ.

Đối tượng chống chỉ định dùng nấm Ngưu chương chi

Chống chỉ định sử dụng nấm Ngưu chương chi cho các đối tượng sau:

Trẻ nhỏ và trẻ em dưới 12 tuổi
Phụ nữ đang mang thai hoặc đang trong thời kỳ cho con bú.
Người có tiền sử bị dị ứng với các loại nấm.
Người chuẩn bị phẫu thuật cần phải ngừng sử dụng trước 2 tuần.
Người bị rối loạn đông máu.

Các tương tác thuốc

Thuốc chống đông máu (như Warfarin): Nấm Ngưu chương chi sẽ làm tăng nguy cơ chảy máu.
Thuốc điều trị tiểu đường: Do nấm Ngưu chương chi có tác dụng hạ đường huyết nên khi dùng cả 2 sẽ có thể dẫn đến hạ đường huyết hơn mức mong muốn.
Thuốc ức chế miễn dịch: Có thể làm giảm hiệu quả của thuốc.
Thuốc điều trị huyết áp: Có thể làm tăng tác dụng hạ huyết áp, khiến huyết áp bị hạ quá mức cần thiết.