Tên khoa học

Mù U có tên khoa học là Calophyllum inophyllum L. thuộc họ Măng cụt Guttiferae.

Tên khác

Mù U có tên khác là Đồng Hồ, Khung Tun, Cây Cổng.

Nguồn gốc

Mù U được phân bố rộng rãi tại Malaysia, Thái Lan, Lào, Philippin, Campuchia, Indonesia và 1 số đảo ở Nam Thái Bình Dương. Tại Việt Nam, Mù U được phân bố chủ yếu tại các vùng núi thấp thuộc miền Trung, Đông, Tây Nam Bộ. Cây chủ yếu được tìm thấy ở ven rừng kín thường xanh, các rừng ở đào lớn và rừng thứ sinh. Tại Nam Bộ, Mù U mọc dọc theo các bờ kênh rạch cao, Cây ra hoa và quả nhiều vào hàng năm, hạt là phương thức tái sinh của hạt, có nhiều nơi Mù U được trồng bằng những cây con thu từ tự nhiên để dùng làm chỗ có bóng mát.

Đặc điểm thực vật

• Mù U là cây to có chiều cao tới 20-25 mét, cành nón nhẵn, tròn, màu lục, khi già cành sẽ chuyển sang màu nâu.
• Lá Mù U mọc đối nhau, phiến lá cứng và dày, dài 10-17cm, rộng 5-8cm, gốc tròn hơi thuôn, mặt mặt nhẵn, đầu tù, mặt trên màu lục bóng, gần phụ nhiều và mọc sít, rõ, gần thẳng góc với gân giữa, mép nguyên, cuống dẹt, dài, dày dài 0,8-2cm.
• Cụm hoa Mù U mọc thành xim ở đầu cành, kẽ lá, hoa màu trắng, cánh hoa 4, thơm, lá đài 4, nhị rất nhiều, chỉ nhị mảnh, bầu tròn.
• Quả Mù U hình cầu, là loại quả hạch, vỏ trong dày hóa gỗ, ngoài mỏng, hạt có dầu.
• Mùa ra hoa của Mù U là tháng 8-9, đến tháng 10-11 là mùa ra quả.

Bộ phận dùng

Mù U dùng nhựa và dầu của cây

Thu hái, chế biến

Hạt Mù U được thu hái vào mùa đông bằng cách đập vỡ vỏ để lấy nhân, dùng ép lấy dầu hay dùng tươi, nhựa lấy quanh năm, phơi khô và tán thành bột.

Tính vị, quy kinh

Nhựa Mù U có màu lục nhạt, mùi thơm, tính rất lạnh, có vị mặn đắng, có tác dụng giải độc, gây nôn.

Thành phần hóa học

• Hạt Mù U chứa 41-51% dầu, tỷ lệ có thể có tới 73%, từ dầu thô củ Mù U có thể tách được 28,5% nhựa và 71,5% dầu, có loại dầu tới 90,3% dầu béo và 9,7% nhựa, tỷ trọng 0,91-0,918, chỉ số xà phòng 188-190.
• Dầu Mù U ép từ hạt chứa acid palmatic 18,34%, acid oleic 37,35%; acid stearic 15,32%; acid linoleic 28,67%.
• Theo Phạm Quốc Long và cộng sự, hạt Mù U có chứa lipid không phân cực trong đó có các hydrocarbon, triglyceride, ester khác, phần lipid phân cực gồm phospholipid và glucolipid, acid tự do.
• Mù U còn chứa calanolide, calophyllolid, các iso calophyhe.

Tác dụng dược lý

• Calophyloid được phân lập từ Mù U giúp giảm phù 60,7% trên thực nghiệm chân chuột trắng với liều tiêm phúc mạc là 40mg/kg, tác dụng giảm độ thấm mao mạch. Trên động vật thử nghiệm là thỏ cho thấy dầu Mù U có tác dụng làm lành vết thương rõ rệt.
• Vỏ thân Mù U trên chuột nhắt trắng có tác dụng làm giảm hoạt động tự nhiên, giảm loét dạ dày ở chuột nhắt hây bằng reserpin, bằng thắt môn vị cay gây gò bó căng thẳng.
• Cả cây Mù U trừ phiền rễ có tác dụng hạ nhiệt, hạ huyết áp và làm dãn hồi tràng cô lập ở chuột lang.
• Các thử nghiệm lâm sàng cho thấy dầu Mù U được ép từ hạt già có thể nấu thành xà phòng có tác dụng trị ghẻ, thuốc mỡ có tác dụng trị mụn nhọt, bỏng, lở loét nhỏ. Khi điều trị trên 350 ca lộ tuyến và lộ tuyến viêm tử cung cho thấy kết quả lành nhanh và tốt là 92%.
• Dầu Mù U còn có tác dụng điều trị mạch lươn.

Công năng chủ trị

• Mù U khi dùng phơi khô và tán thành bột rắc giúp chữa lở loét, mụn nhọt, tai có mủ, nhựa Mù U đem hòa với nước hoặc màu hồ với nước bôi giúp làm tan chỗ sưng cứng, chữa họng sưng không nuốt được, thối loét hay các mụn tràng nhạc không tiêu.
• Nhân hạt Mù U giã nát hoặc đem ép lấy dầu sau đó trộn với vôi, đun lên cho nóng và bôi ngày 2-3 lần để chữa 1 số bệnh ngoài da hay bệnh ghẻ. Một số bệnh viện dùng Mù U làm nguyên liệu để tạo ra chế phẩm giúp điều trị bỏng và vết thương có đem lại kết quả tốt, có tác dụng kháng khuẩn mạnh, giúp hết mủ nhanh, sạch vẩy và không còn mùi ở vết thương. Có người dùng Mù U để xoa bóp giúp chữa tê thấp, bôi trị mụn, trĩ, trứng cá.
• Ester ethylic của dầu Mù U có tác dụng điều trị chứng viêm dây thần kinh cho bệnh phong.
• Tại Ấn Độ, dầu hạt Mù U bôi ngoài giúp chữa bệnh da, thấp khớp, dầu tinh chế được dùng để tiêm bắp chữa đau ở bệnh nhân bị phong. Vỏ Mù U được đem giã nát rồi chữa viêm tinh hoàn, dịch ép làm thuốc tẩy. Nước sắc Mù U dùng làm thuốc rửa vết loét khó lành

Một số bài thuốc có chứa Mù U

• Chữa cảm tấy mã, chân răng thối loét: nhựa Mù U trộn với bột hoàng đơn rồi đem bôi vào chân răng liên tục.
• Chữa răng đau chảy máu hay lợi tụt xuống, chân răng lộ: rễ Mù U _ rễ câu kỷ tử có tỷ lệ bằng nhau đem sắc nước và ngậm.

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Tất Lợi (2006), Mù U . Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 106. Truy cập ngày 28/12/2024.
2. Đỗ Huy Bích (2006), Mù U, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, tập 2, trang 304. Truy cập ngày 28/12/2024.