Nguồn gốc

Mật Bò được dùng như vị thuốc sau khi chế biến mật con bò theo những cách chế biến phù hợp.

Cách chế biến

Có nhiều phương pháp chế biến Mật Bò được áp dụng:

• Phương pháp của Đội điều trị 10: mật bò lấy số lượng là 20-30 túi hoặc ít/nhiều hơn sau đó đem rửa sạch Mật Bò bằng nước muối có nồng độ 0,9% và ngâm trong cồn 90 độ để sát trùng trong vòng 1-2 phút rồi đem cắt thủng túi mật sau đó lấy thau hoặc vật chứa phù hợp hứng lấy phần nước mật chảy ra để qua vải lọc. Nước mật sau khi đã được lcj thì đem đun cách thủy, lưu ý nên vừa khuấy vừa đun cho tới khi cô thành cao đặc (khi nghiên bát, cao không chảy là được). Cao thu được có vị đắng, màu vàng hơi ngả xanh.
• Phương pháp của Viện Nghiên cứu đông y: Phương pháp chế biến Mật Bò này nhanh hơn phương pháp trên. Tiến hành như sau: đem chọc thủng Mật Bò và hứng lấy nước mật trong bát to đã được khử trùng. Nếu có mỡ thì cần loại phần mỡ hay cho vào bình gạn với 1 ít ete sau đó lắc kỹ, điều này sẽ làm mỡ tan trong ete, chỉ cần gan bỏ lớp ete là loại được mỡ. Tiến hành xét nghiệm Mật Bò, nếu thấy có sỏi mật hay giun lambiia thì không nên dùng phương pháp này, nếu không có thì tiếp tục lọc qua vải rồi thêm phèn chua (nước phèn chua chuẩn bị bằng cách cho phèn chua vào nước cho đến khi không tan nữa) rồi nhỏ từ từ vào nước mật vừa lọc. Nước lọc mật sẽ kết tủa, thêm nước phèn no đến khi dịch lọc không thấy tủa nữa là được. Rửa tủa bằng nước cất trên giấy lọc để loại phèn thừa sau đó đặt tủa trên đĩa sắt tráng men sạch đưa vào tủ sấy, cho nhiệt độ sấy < 70 độ cho tới khô thì đem tán thành bột thu được cao mật khô.
• Phương pháp của dược điển Pháp: đem lọc 1000g Mật Bò qua rây rồi thêm 1000g cồn 90 độ sau đó khuấy đều trong 4-5 lần và để yên trong 2 ngày, đem gạn lấy phần trong ở trên, phần tủa đem lọc qua giấy lọc. Sau khi lọc đem đậy kín để tránh bay hơn. Đem tủa còn lại đi rửa và thêm 200g cồn 70 dùng làm nhiều lần để lấy hết muối mật, gộp 2 dịch cồn sau đó đem cô trong áp lực giảm ở nhiệt độ < 50 độ đến nhiệt độ cao sẽ thu được cao mật bò màu vàng lục nhạt vị đắng hơi ngọt. Muốn tinh chế hơn thì trước khi đem cồn đi thu hồi cứ mỗi lít cho thêm 5g caolin + 5g than hoạt đã rửa sạch và tiệt trùng. Lắc trong vài giờ – 2 ngày và lọc trong vài giờ, lắng trong 2 ngày, lọc trong rồi mới đem cô trọng áp lực giảm ở nhiệt độ 50 độ tới nhiệt độ cao, để thu được cao khô sau đó đem tán bột. Phương pháp này khá cầu kỳ nên chỉ áp dụng được với 1 số cơ sở.

Thành phần hóa học

Mật Bò có chứa chỉ yếu natri taurocholat, natri glycocholat, sắc tố mật, biliverdin, cholesterol, acid taurodeoxycholic, 1 số muối mật khác.

Tác dụng dược lý

• Từ lâu, Mật Bò đã được chứng minh tác dụng tăng hấp thu vùng tá tràng, kích thích nhu động ruột, kích thích bài tiết mật rất mạnh, thông mật, tiêu hóa chất béo.
• Sát trùng đường ruột.
• Trên mô hình thực nghiệm, Mật Bò gây tiêu máu nhưng không gây ngứa.
• Uống Mật Bò còn có tác dụng như 1 chất kích thích trong trường hợp rối loạn đường tiêu hóa, rối loạn đường mật, thiểu năng gan, tụy, táo bón kèm theo lên men thối ở ruột, viêm ruột kết.

Công năng chủ trị

Mật Bò thường được dùng làm thuốc chữa bệnh về gan mật, chữa táo bón, bệnh về đường tiêu hóa.

Liều dùng

Ngày dùng 0,5-1g theo đường uống, đường thụt dùng g/250ml nước.

Một số bài thuốc có chứa Mật Bò

• 100g Mật Bò + 100g lưu hoàng rửa lại + 150g bột hoạt thạch + 20 giọt tinh dầu bạc hà. Cao Mật Bò đem chế theo phương pháp của đội điều trị 10 hoặc bệnh viện Nam Định sau đó thêm vị thuốc khác như kể trên rồi làm thành viên 0,15g, uống 20-30 viên/ngày chia thành 2-3 lần uống, dùng trong 10-30 ngày có thể chữa viêm gan, viêm mật, vàng da, rối loạn tiêu hóa, táo bón, chậm tiêu, phân sống.
• Viêm lô đảm : mỗi viên cao Mật Bò tinh chế 0,5g + 0,08g lô hội/phan tả diệp + 0,05g phenolphtalein+ tá dược vừa đủ 1 viên giúp trị ăn uống khó tiêu, táo bón, vàng da, suy gan, ứ mật, sỏi mật, nhiễm trùng ruột. Người lớn uống 1-2 viên/lần x 2 lần/ngày sau các bữa ăn bằng cách nuốt viên (tránh nhai vì vị rất đắng)

Tài liệu tham khảo

Đỗ Tất Lợi (2006), Mật Bò . Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 230. Truy cập ngày 30/12/2024.