Danh pháp

Tên khoa học

Cinnamomum camphora N. et Eberm ( Họ Long Não – Lauraceae)

Tên khác

Dã Hương, Chương Não, Mai Hoa Não, Phiến Não, Long Não Hương, Mạy Khảo Khuông, Mai Hoa Băng Phiến, Yết Bà La Hương, Triều Não, Thượng Long Não, Mễ Não, Tốc Não, Kim Cước Não, Cảo Hương

Nguồn gốc

Chi Cinnamomum Blume là một họ cây gỗ phong phú với khoảng 270 loài trên toàn thế giới. Những cây thuộc chi này thường mọc ở các vùng nhiệt đới và á nhiệt đới, đặc biệt là ở Châu Á và Châu Đại Dương. Trong số đó, tại Việt Nam, có khoảng 42 loài được ghi nhận.

Long não có ở đâu? Cây Long Não, một loài cây có nguồn gốc từ Nhật Bản và Trung Quốc, hiện đang được trồng mạnh mẽ ở nhiều quốc gia trong khu vực nhiệt đới và á nhiệt đới Châu Á, bao gồm Việt Nam, Lào, Ấn Độ, Philippines, Indonesia, Malaysia, Sri Lanka và cả Australia. Cây này được ưa chuộng không chỉ vì gỗ của nó, mà còn vì khả năng tạo bóng mát và sản xuất tinh dầu quý giá được sử dụng trong y học.

Ở Việt Nam, Long Não đã trở thành một phần của cảnh quan và văn hóa từ lâu đời. Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ của việc trồng cây này bắt đầu từ thế kỷ 19, khi người Pháp bắt đầu chú ý và mở rộng diện tích trồng ở các khu vực đô thị và xung quanh các dinh thự. Trên toàn quốc, từ rừng đến các thị xã nhỏ, cây Long Não đã trở thành biểu tượng của sự bền vững và sự sống mãnh liệt.

Có những khu vực như Ba Vì nơi cây Long Não được trồng thành những khu rừng dày đặc, tạo ra một môi trường sinh thái phong phú. Đồng thời, ở các thị xã như Lạng Sơn, Cao Bằng và Lai Châu, vẫn tồn tại những cây Long Não khổng lồ, có tuổi đời ước tính trên 100 năm. Điều đặc biệt, ở Đài Loan và Nhật Bản, có những cây Long Não có tuổi thọ lên đến hàng trăm năm, với một số cây được ghi nhận đã sống hơn 1200 đến 1400 năm.

Long Não, một trong những loại cây gỗ lớn, thích hợp với khí hậu nóng và ẩm của các vùng nhiệt đới và á nhiệt đới. Đây là một loại cây đa dạng và linh hoạt, có thể sinh sống trên nhiều loại đất khác nhau. Thường thấy lá của cây này bắt đầu rụng vào cuối mùa đông và đầu mùa xuân, sau đó lá non xuất hiện đồng loạt vào cuối mùa xuân.

Long Não là loài cây ra hoa và cho quả khá phong phú. Quả thường chín vào mùa thu, và sau khi rụng, chúng có thể tồn tại trong khoảng 4 đến 6 tháng trước khi mầm nảy. Một trong những đặc điểm đáng chú ý của loài cây này là khả năng tái sinh từ chồi sau khi bị chặt. Các chồi, rễ và cành của Long Não cũng đều có thể được sử dụng làm nguồn cây giống để tái tạo và trồng mới.

Đặc điểm thực vật

Long Não là cây gì? Long Não là một loại cây gỗ cao khoảng từ 10 đến 15 mét. Thân cây có vỏ nứt nẻ, có màu xám nâu tạo nên một diện mạo mạnh mẽ và đặc trưng.

Lá cây long não mọc so le, có phiến dài khoảng từ 5 đến 9 centimet, và rộng từ 3,5 đến 5 centimet. Phiến lá thường có hình dạng thuôn về phía gốc và kết thúc bằng một mũi nhọn ngắn. Mặt trên của lá thường có màu xanh sắc và bóng, trong khi mặt dưới lại có màu nhạt hơn. Lá có ba gân chính tỏa ra từ gốc, và ở góc trên của mỗi gân chính và gân bên thường có một tuyến nhỏ. Cuống của lá thường là nhẵn, và khi vò ra, lá thường tỏ ra có một hương thơm đặc trưng của Long Não, tạo nên một điểm nhấn độc đáo trong không gian xanh của cây.

Cụm hoa Long Não thường nảy mọc ở kẽ lá và đầu cành, tạo thành những chuỳ ngắn hơn so với lá. Những lá bắc thường hẹp và dài, được phủ đầy lông. Hoa của cây này nhỏ, thường là lưỡng tính và có màu vàng lục đặc trưng. Bao hoa của Long Não thường có ống ngắn, bao gồm 6 thuỳ hẹp, có lông ở mặt trong, và có 9 nhị đính trên một vòng gồ lên.

Cụ thể, có 6 cái bắc hoa ở bên ngoài thường không có tuyến, trong khi 3 cái bắc hoa ở bên trong lại có tuyến ở gốc chỉ nhị. Nhị của hoa thường là lép 3. Bầu của hoa thường có hình dạng trứng và bề mặt nhẵn, tạo nên một hình ảnh đẹp và đặc trưng cho loài cây này trong thời kỳ hoa nở.

Quả Long Não là những trái mọng hình cầu, khi chín thường có màu đen và bề mặt nhẵn bóng, tạo nên một vẻ đẹp đặc trưng và hấp dẫn. Thời điểm cây ra hoa thường diễn ra vào mùa xuân, đặc biệt là trong khoảng tháng 5 đến 6, khi khí hậu dần ấm lên và cây bắt đầu vào giai đoạn sinh sản.

Mùa quả của Long Não thường rơi vào khoảng tháng 8 đến 9, khi mùa hè đã qua và thời tiết bắt đầu dịu đi. Những trái quả chín sẽ tạo nên một cảnh quan tuyệt vời và một nguồn dinh dưỡng quý giá cho nhiều loài sinh vật trong môi trường xung quanh.

Bộ phận dùng – Thu hái – Chế biến

Long Não được trồng nhiều nhất ở các tỉnh phía Bắc từ Trung Bộ trở ra.

Trồng Long Não bằng hạt, gieo trong vườn ươm hoặc trong bầu, sau đó đánh cây con đi trồng. Hạt gieo vào tháng 2 – 3, đến mùa xuân năm sau, khi cây cao 0,5 – 1,5m đánh đi trồng. Hạt Long Não có thể bảo quản một năm và mọc tốt. Khi trồng, đào hố có kích thước 50 x 50 x 50 cm, bón lót 10 -15kg phân chuồng rồi đặt cây, lấp đất và tưới nước. Khoảng cách trồng thường từ 7 đến 10m. Có nơi trồng dày hơn, khoảng 5m. Thời gian đầu, thỉnh thoảng làm cỏ, xới xáo, bón thêm phân, về sau không cần chăm sóc. Cây không có sâu bệnh đáng kể.

Gần đây, người ta phát hiện cây long não trồng bằng hạt bị phân ly khá lớn về mặt hoá học. Tinh dầu của những cây trồng từ hạt lấy từ cùng một cây mẹ có thành phần rất khác nhau. Cần nghiên cứu biện pháp nhân vô tính để có thành phần tinh dầu ổn định.

Gỗ và lá là nguyên liệu dùng để cất tinh dầu. Sau khi cất lấy gỗ và lá của cây Long Não, chúng được chế biến thành bột kết tinh. Bột Long Não thường có màu trắng tinh, phát ra một mùi thơm đặc biệt, đặc trưng của loài cây này. Đôi khi, bột này còn được nén thành các khối vuông hoặc tròn để dễ dàng sử dụng và bảo quản.

Theo sách “Dược Liệu Việt Nam”, việc khai thác gỗ Long Não thường diễn ra vào mùa xuân và mùa thu, đặc biệt là đối với những cây có tuổi đời từ 40 đến 50 năm trở lên, vì đây là thời điểm cây thường tích luỹ nhiều chất dinh dưỡng và có chất lượng gỗ tốt nhất.

Thành phần hoá học

Long Não có thành phần gì? Trong lĩnh vực Trung Dược Học, nghiên cứu đã chỉ ra rằng tinh dầu và long não tinh thể của cây Long Não là nguồn tài nguyên quý giá, được chia thành ba loại chính sau khi cất phân đoạn. Đầu tiên là tinh dầu Long Não trắng, chủ yếu được sử dụng để sản xuất Xineola. Thứ hai là tinh dầu Long Não đỏ, mà trong đó chứa Safrola và Carvacrola, các chất này đóng vai trò quan trọng trong các ứng dụng y học và công nghiệp. Cuối cùng là tinh dầu Long Não xanh, chứa Cadinen, Camphoren và Azulen, có các tính chất hữu ích khác nhau.

Nghiên cứu từ sách “Dược Liệu Việt Nam” cho biết rằng gỗ, lá và rễ của cây Long Não chứa một lượng đáng kể tinh dầu và long não tinh thể. Theo đó, thành phần chính của tinh dầu này bao gồm d-Camphor, a-Pinen, Cineol, Safrol, Campherenol, Caryophyllen, Terpineol, Phellandrene, Carvacrol, Azulen, d-Limone và Cadinen. Hàm lượng này có thể thay đổi tùy theo tuổi của cây và điều kiện môi trường.

Tính chất của long não thiên nhiên cũng được mô tả chi tiết, bao gồm màu trắng của tinh thể, mùi thơm đặc biệt và vị nóng. Tại nhiệt độ thông thường, long não có khả năng tan trong nước và tan nhiều trong các dung môi hữu cơ như cồn, Ête và Clofoc. Đặc biệt, long não được xem như một loại xeton với các tính chất độc đáo và hữu ích trong nhiều ứng dụng.

Dựa vào thành phần chính của tinh dầu, cây Long Não được phân chia thành những nhóm khác nhau bởi các nhà nghiên cứu. Shi WanYang He Wei và Wen Guang Yu đã chia thành 5 nhóm: nhóm camphor, nhóm linalool, nhóm cineol, nhóm isonerolidol và nhóm borneol.

Trong khi đó, Phạm Văn Khiển, Nguyễn Xuân Dũng và Vũ Ngọc Lộ lại đề xuất phân chia thành 6 nhóm như sau:

• Nhóm 1: Tinh dầu của mọi phần của cây đều chứa thành phần chính là camphor.
• Nhóm 2: Thành phần chính của tinh dầu từ gỗ, thân và cành là camphor, trong khi tinh dầu từ lá và hoa chứa các sesquiterpen.
• Nhóm 3: Thành phần chính của tinh dầu từ gỗ, thân và cành là một hỗn hợp của camphor và cineol, trong khi tinh dầu từ lá và hoa cũng chứa các sesquiterpen.
• Nhóm 4: Thành phần chính của tinh dầu từ gỗ, thân và cành là một hỗn hợp của camphor và cineol, với tỷ lệ cineol khá cao. Tinh dầu từ lá và hoa chứa nhiều cineol.
• Nhóm 5: Thành phần chính của tinh dầu từ lá là linalool.
• Nhóm 6: Thành phần chính của tinh dầu từ lá là phellandren.

Tác dụng dược lý

Long Não có tác dụng gì?

1. Khi sử dụng Long Não bôi lên da, bạn sẽ cảm nhận được một tác dụng kích thích nhẹ, tạo ra một cảm giác mát mẻ và dễ chịu, đặc biệt khi áp dụng các động tác massage nhẹ nhàng. Tuy nhiên, nếu sử dụng lực xoa mạnh, có thể gây đỏ da. Điều này giống như cảm giác mát lạnh khi sử dụng tinh dầu bạc hà. Ngoài ra, Long Não còn có khả năng gây tê tại chỗ, giúp giảm cảm giác đau và khó chịu.
2. Đối với niêm mạc đường tiêu hoá, Long Não có tác dụng kích thích, tạo ra một cảm giác dễ chịu ở vùng dạ dày. Tuy nhiên, nếu sử dụng liều lượng lớn, có thể gây ra cảm giác buồn nôn và nôn mửa. Điều này cần được lưu ý và điều chỉnh đúng liều lượng để tránh tác dụng phụ không mong muốn.
3. Long Não có tác dụng kích thích đối với hệ thần kinh trung ương khi sử dụng ở liều lượng lớn. Thuốc tác động vào vùng vận động của vỏ não và thân não, có thể gây ra các triệu chứng như co giật. Tuy nhiên, khi sử dụng ở liều thường dùng, không có tác dụng rõ rệt đối với hệ thống hô hấp. Trong trường hợp hô hấp đang ở trạng thái ức chế mạnh, Long Não lại có thể gây ra tác dụng kích thích.
4. Long Não đã được sử dụng như một loại thuốc kích thích tim, đặc biệt hữu ích trong trường hợp suy tuần hoàn hoặc suy tim cấp. Mặc dù có một số tác giả có thắc mắc về tác dụng này của Long Não, nhưng nó không thể phủ nhận được. Thuốc không tạo ra tác dụng cường tim theo kiểu digitails hoặc adrenalin. Thường thì, nó không có tác dụng đáng kể trên cơ tim bình thường, chỉ khi cơ tim bị suy giảm, Long Não mới hiển thị tác dụng kích thích. Đối với trung khu vận mạch, nếu bị ức chế mạnh, Long Não có thể gây ra tình trạng hưng phấn, làm co bóp các mạch máu nội tạng và tăng huyết áp. Trong cơ thể động vật, Long Não tạo ra một chất chuyển hoá tan trong nước, có tác dụng cường tim mạnh mẽ, góp phần tăng cường huyết áp và kích thích hệ thống hô hấp. Đây là một trong những khía cạnh quan trọng của Long Não trong y học và nghiên cứu khoa học.
5. Long Não có khả năng được hấp thụ dễ dàng qua niêm mạc da và cơ bắp, giúp cho các chất hoạt tính của nó nhanh chóng vào cơ thể. Khi được uống, Long Não cũng được hấp thụ một cách nhanh chóng. Sau khi vào cơ thể, nó được chuyển hóa ở gan và sau đó được bài tiết thông qua nước tiểu, giúp loại bỏ chất cặn và đảm bảo cân bằng nội tiết của cơ thể.
6. Độc tính: Nếu uống nhầm Long Não quá liều, có thể gây ngộ độc. Liều từ 0,2 đến 1,0 gram có thể gây ra các triệu chứng như đau đầu, chóng mặt, cảm giác nóng sốt, tinh thần kích thích, và bồn chồn. Liều lớn hơn 2,0 gram có thể dẫn đến trạng thái yên tĩnh tạm thời, nhưng sau đó có thể gây ra các triệu chứng như kích thích vỏ não, co giật, và suy hô hấp, có thể dẫn đến tử vong. Trong trường hợp ngộ độc, cần thực hiện các biện pháp điều trị triệu chứng. Có tài liệu cho thấy việc sử dụng Long Não bôi ngoài có thể gây ra các trường hợp quá mẫn nghiêm trọng.

Tính vị – Quy kinh

Theo quan điểm của y học cổ truyền, Long Não có vị cay, tính nóng, và ảnh hưởng đến hai kinh tâm và tỳ.

Công năng – Chủ trị

Long Não chữa bệnh gì? Long Não được cho là có tác dụng thông cảm, sát trùng và chỉ thống. Lá của cây Long Não thường được kết hợp với lá thanh hao, lá khế, và lá thông để nấu thành nước tắm, được sử dụng để chữa lở loét.

Bột Long Não, còn được gọi là Long Não Đặc Dược, là một nguyên liệu quý được sử dụng trong cả y học hiện đại và y học cổ truyền. Nó được chiết xuất từ tinh thể của cây Long Não, được thu hái từ gỗ, rễ và lá của cây thông qua phương pháp cất kéo hơi nước.

Thể long não được lấy từ gỗ, rễ và lá cây long não bằng phương pháp cất kéo hơi nước.

Trong y học hiện đại, bột Long Não được chế biến thành dạng camphor và sử dụng dưới dạng thuốc tiêm và thuốc nước. Dạng thuốc tiêm thường chứa dầu Long Não 10 – 20% kết hợp với dung dịch natri camphosulfonat. Liều lượng thường là từ 0,05 đến 0,2 gram, được sử dụng để kích thích trung khu hô hấp và trung khu vận mạch trong các trường hợp suy hô hấp, suy tuần hoàn, hoặc ngộ độc do các loại thuốc ức chế thần kinh trung ương như thuốc gây mê.

Dạng Long Não nước 0,1% thường được sử dụng với liều lượng từ 0,01 đến 0,2 gram, được dùng để chữa đau bụng, nôn mửa, và khó tiêu. Dung dịch cồn Long Não 10% được sử dụng như một loại thuốc xoa bóp ngoài, có tác dụng giảm viêm, kháng khuẩn và giảm đau trong các trường hợp đau khớp, đau cơ, viêm da và mẩn ngứa, cũng như trong các trường hợp chân tay bị lạnh.

Liều dùng – Cách dùng

Uống: Uống từ 0,1 đến 0,2 gram thuốc tán hoặc hòa tan trong rượu.

Dùng ngoài: Lấy lượng vừa đủ bột, trộn đều với dầu hoặc cồn để tạo thành dung dịch bôi.

Cồn y học cổ truyền dùng bột long não phối hợp với một số vị thuốc khác đã được quy định sẵn.

Bảo quản

Sau khi sắc rễ Long Não, nước sắc nên được đựng vào lọ kín. Để giữ cho hương vị không bị mất đi, có thể thêm một ít Đăng Tâm vào trong lọ.

Một số bài thuốc phổ biến

1. Chữa đau bụng, nôn mửa, tiêu hoá kém

Rễ của Long Não, sau khi được thái nhỏ và phơi khô, có thể sắc với nước để uống. Liều lượng thường là từ 20 đến 40g, kết hợp với 200ml nước, sau đó lọc lại để lấy nước sắc, mỗi ngày uống 50ml. Phương pháp này thường được sử dụng để chữa đau bụng, nôn mửa và các vấn đề về tiêu hoá.

2. Chữa viêm họng, ho, đờm khò khè

Một phần bột Long Não 1,5g, phèn chua 7g, và băng phiến đại bi 3g được tán nhỏ và hòa tan trong một ít cồn, sau đó thêm nước ấm để đạt được dung lượng 30ml. Khi sử dụng, lấy tăm bông thấm thuốc và bôi vào họng. Sử dụng một vài lần trong ngày.

3. Chữa hôi nách

Pha trộn 0,4 gram bột Long Não và một miếng gừng sống, sau đó giã nhỏ và trộn đều. Dùng nước xoa từ hỗn hợp này và thoa vào vùng nách. Thực hiện mỗi ngày vài lần.

4. Chữa đau răng

Để chữa đau răng, hãy sử dụng 3g Long Não kết hợp với 3g chu sa. Sau đó, nghiền thành bột và xát vào vùng răng đau.

5. Chữa đau nửa đầu

Lấy 3g Long Não và 3g băng phiến, nghiền thành bột mịn. Cuốn vào một tờ giấy và đốt cháy, sau đó hít khói vào mũi.

6. Chữa trúng phong, đột quỵ, tinh thần mê sảng, đau bụng nôn mửa

Long Não còn được sử dụng kết hợp với xạ hương để chữa trị các trường hợp như trúng phong, đột quỵ, tình trạng mê sảng tinh thần, và các triệu chứng đau bụng, nôn mửa.

7. Điều trị các bệnh đau khớp do bong gân

Hỗn hợp dầu Long Não và dầu Tùng tiết sau khi được trộn đều có thể được bôi lên vùng đau để giảm đau.

8. Điều trị các bệnh giun kim

Kết hợp 1g Long Não, 3g Hắc bạch sửu và 6g Binh lang, sau đó nghiền thành bột. Trước khi đi ngủ, hòa bột thuốc vào 100ml nước sôi, chờ cho nước ấm đến khoảng 30°C, sau đó sử dụng ống tiêm để tiêm thuốc vào hậu môn, thực hiện liên tục từ 3 đến 5 lần.

9. Điều trị bệnh hậu môn bị thấp chẩn lở ngứa

Lấy Long Não và Minh phàn đều mỗi loại 2g, và Mang tiêu 20g. Hòa cùng với 600ml nước sôi, chờ cho nước ấm, sau đó ngâm mông trong dung dịch này trong khoảng 10 phút. Thực hiện hai lần mỗi ngày.

10. Điều trị cho các trẻ nhỏ bị lở ngứa

Long Não, Hoa tiêu và Mè đen, lấy lượng bằng nhau, sau đó nghiền thành bột. Trộn bột này với Vaselin để tạo thành một loại kem, sau đó áp dụng kem này lên vùng da cần điều trị.

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Huy Bích (2006), Long Não, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, tập 2, trang 163.
2. Đỗ Tấn Lợi (2006), Long Não, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 527.