Ds. Đặng Mai Hương – Nhà thuốc Ngọc Anh – Dược liệu Lạc Tiên

Nguồn: Sách Nhận thức cây thuốc và dược liệu 

Tên khác

Nhãn lồng, Chùm bao.

khoa học: Passiflora foetida L., Passifloraceae (họ Lạc tiên)

Nguồn gốc

Lạc tiên là cây mọc hoang có ở khắp nơi tại Việt Nam, cây này ban đầu không ai chú ý. Nhưng đến năm 1940 có một dược sĩ Việt Nam từ Pháp về, thấy cây này giống với cây ở bên Pháp người ta hay dùng để làm thuốc an thần. Nên lấy cây lạc tiên của Việt Nam chế thành thuốc an thần. Từ đó trở đi mới biết đến sử dụng lạc tiên với tác dụng an thần. Chính vì vậy lạc tiên dùng với tính chất kinh nghiệm dân gian là nhiều, không có nhiều công trình nghiên cứu thực sự về vị thuốc lạc tiên.

Mô tả cây

Dây leo bằng tua cuốn có nhiều lông mềm. ri mọc so le, phiến chia 3 thùy, gân lá chân vịt, mặt có lông. Tua cuốn mọc ở kẽ lá cuộn lại ỊỊỈur lò xo. Hoa to, đều, mọc riêng lẻ ở kẽ lá, tổng bao gồm 3 lá bắc rời nhau chia thành những dải nhỏ như sợi, gốc tràng có hai vòng phần phụ hình sợi màu tím

Quả hình cầu được bao bọc bởi tổng bao lá bắc tồn tại; Quả có màu xanh khi non, chín có màu vàng chứa các hạt nhỏ có lóp áo hạt án được.

Phân bố, sinh thái

Loài liên nhiệt đới, xuất xứ từ Trung và Nam Mỹ, nay có mặt khắp các vùng nhiệt đới và ôn đới trên thế giới. Ở Việt Nam, cây mọc hoang ở bãi trống, bờ bụi, ven đường; hiện diện ờ khắp các tỉnh trong cả nước, có nhiều ở Hòa Bình, Thái Nguyên, Bắc Giang, Quảng Bình, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, Đà Nắng.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến

Phần trên mặt đất ựỉerba Passiflorae), tốt nhất là đoạn thân mang lá.

Thành phần hóa học

Lá Lạc tiên chứa các alkaloid (harman, harmin, harmol, harmalin, harmalol), flavonoid (saponarin, saponaretin, vitexin, xylosyl vitexin) và các họp chất cyanogenic. Hàm lượng các chất trong thân thấp hơn so với lá.

Tính vị, quy kinh

Vị ngọt tính bình vào kinh Tâm, can

Tác dụng dược lý

Lạc tiên có tác dụng an thần, đáp ứng chủ yếu với các chứng mất ngủ, ngủ hay mơ, suy nhược thần kinh – đây là các triệu chứng của tâm can. Cao lạc tiên với thành phần tỷ lệ cây lạc tiên 50g; lá vông nem 30g; lá dâu tằm lOg; liên tâm 2,2g; đường 90g; nước vừa đủ 100ml; acid benzoic để bảo quản. Đây là công thức sử dụng lạc tiên được lưu truyền, các vị thuốc hoàn toàn từ thuốc nam, rất dễ tìm kiếm.

Theo đánh giá của tác giả lạc tiên tác dụng chính là làm dịu hoả ở can và ở tâm là thuốc chữa triệu chứng. Vì nguyên nhân gây mất ngủ chủ yếu là do hoả từ can, từ thận, từ tâm bị động dẫn đến nhiễu loạn thần chí. Lạc tiên đi vào tâm và can giải nhiệt thanh can, làm cho hoả dịu đi. Tuy nhiên không giải quyết được nguyên nhân vì sao mà hoả bị động như: can huyết hư, thận âm hư, thận dương hư, tâm huyết hư,…gây cho hoả bị động.

Tác dụng của Lạc tiên chủ yếu là làm dịu hoả để chữa triệu chứng. Do đó lâm sàng lạc tiên ít dùng đơn độc, mà đại đa số hay dùng phối hợp thuốc. Toan táo nhân lấy dưỡng phần âm huyết của can để an thần chế ngự hư hỏa. Bá tử nhân lấy dường huyết ở tâm để an thần.

Chế phẩm

Cortonyl (Thuốc giọt – OPC), Camphonyl (Thuốc giọt – Pharimexco), Sev0lla XNDP 25), Selavo (Trà – XNDP 24), Cao lạc tiên (Cao lỏng – XNDP Hà nội).

Ghi chú

Phân biệt loài Passựĩora ỉncarnata L. là dây leo không có lông (cây non có ít ị, thân cây có vân dọc, màu luc xám. Bô phân dùng toàn cây trên măt đất. Tác dì H thần, gây ngủ, hạ huyêt áp.

Thận trọng khi dùng cho trẻ em.

LƯU Ý: Đây là vị thuốc nam, dễ tìm, giá không quá đắt. Thu hoạch bào chế cũng cực kỳ đơn giản. Chỉ cần thu hái toàn cây trừ rễ, có thể dùng tươi hoặc phơi sấy khô để làm thuốc. Cũng không cần phải sao tẩm bào chế gì.