Danh pháp

Tên khoa học

Celosia cristata L. thuộc họ rau dền Amaranthaceae chi Celosia

Tên khác

Hoa mào gà, mồng gà đỏ, kê đầu, kê quan, mao cáy đeng (Tày)

Nguồn gốc

Kê quan hoa có ở đâu? Kê quan hoa có nguồn gốc từ Ấn Độ sau đó lan rộng ra nhiều nơi trở thành loài cây liên nhiệt đới. Cây được trồng làm cảnh phổ biến ở các nước vùng Nam Á, Đông Nam Á. Ở một số nơi, cây mọc hoang dại như Ấn Độ, Malaysia.

Tại Việt Nam, mào gà đỏ xuất hiện phổ biến ở nhiều nơi công cộng trồng làm cảnh. Cây đặc biệt thích hợp với khí hậu nóng ẩm. Chúng được trồng trên nhiều loại đất khác nhau, có thể nhân giống hoặc gieo bằng hạt.

Mào gà đỏ không cần bón nhiều phân, chăm sóc đơn giản có khả năng chịu hạn tốt nhưng dễ chết khi bị úng. Sau 70 – 75 ngày, cây bắt đầu ra hoa trồng làm cảnh hoặc sử dụng làm thuốc.

Đặc điểm thực vật

Kê quan hoa là cây gì? Kê quan hoa là loài thân thảo có thể trồng quanh năm chiều cao từ 30cm đến 1.5m. Thân khỏe thẳng đứng không có lông màu đỏ, ở phía trên hơi dẹt. Lá kê quan hoa đơn mọc so le, hình trứng nhọ ở phần đầu mép nguyên xanh nhạt với gân đỏ.

Mùa hoa thường bắt đầu từ tháng 7 đến tháng 9. Hoa kê quan hoa đỏ, trắng, tía, vàng xòe thành hình quạt rộng 15cm, mép nhăn như mào gà. Quả kê quan hoa hình trứng hoặc xoan chứa 1 – 9 hạt nhỏ đen bóng. Quả sẽ được thu hoạch vào tháng 10 – 11 hàng năm.

Bộ phận dùng – Thu hái – Chế biến

Bộ phận sử dụng làm dược liệu gồm hoa và hạt.

Thu hái vào mùa thu, phơi khô bảo quản để sử dụng dần.

Thành phần hóa học

Hoa chứa: Kaempferitrin, pinite, amaranthinvà nhiều kali nitrat. Cụm kê quan hoa màu vàng chứa ít amaranthin, còn màu đỏ chứa chủ yếu là amaranthin.

Tác dụng dược lý

Kê quan hoa có tác dụng gì?

Tác dụng kháng trùng: Thí nghiệm trên ống kính cho thấy, nước sắc kê quan hoa với nồng độ 5 – 10% có khả năng diệt trùng roi âm đạo. Sau khi tiếp xúc với thuốc 5 – 10 phút, trùng roi sẽ bị diệt.

Tác dụng gây sẩy thai: Dung dịch bào chế từ hoa mào gà đỏ nồng độ 10% tiêm vào buồng tử cung chuột nhắt trắng chửa 14 – 16 ngày liều lượng 0.5ml. Kết quả thí nghiệm cho thấy, sau 48 giờ, chuột bị sảy thai. Chuột lang chửa 45 ngày tiêm dung dịch kê quan hoa 25% vào xoang màng ối liều lượng 1.5ml, kết quả sau 72 giờ, chuột bị sẩy thai.

Tính vị – Quy kinh

Theo đông y, dược liệu kê quan hoa có vị ngọt và tính mát.

Công năng – Chủ trị

Kê quan hoa chữa bệnh gì? Công năng của hoa mào gà đỏ là thu sáp chỉ huyết, cầm máu, ngường đới hạ, ngừng tiêu chảy. Kê quan hoa có giá trị dược tính cao nên chủ trị cho nhiều bệnh lý, cụ thể như:

• Điều trị cao huyết áp, điều hòa ổn định.
• Chữa bệnh thổ huyết, ho ra máu, di tinh ở nam giới.
• Trị trĩ hậu môn, lỵ trực khuẩn, tiểu buốt ra máu.
• Điều hòa kinh nguyệt, trị rong kinh, khí hư.
• Chữa mề đay, mụn nhọt, giải độc do rắn cắn.
• Trị xuất huyết tử công, tiêu diệt trùng roi âm đạo.

Liều dùng

Tùy vào bệnh lý, liều dùng kê quan hoa sẽ khác nhau. Bạn cần tham khảo ý kiến của bác sĩ để có bài thuốc sử dụng hiệu quả.

Kiêng kị

• Không sử dụng cho người tích trệ.
• Phụ nữ mang thai cần tránh dược liệu mào gà đỏ.

Lưu ý

Chú ý kê quan hoa khác với hoa mào gà trắng.

Bảo quản

Hoa mào gà có thể dùng dạng tươi hoặc khô. Sau khi thu hoạch, phần hoa và hạt phơi khô bảo quản hộp kín ở nơi thoáng mát sử dụng dần.

Một số bài thuốc

Dưới đây là một số bài thuốc dân gian hiệu quả được sử dụng từ dược liệu kê quan hoa:

Trị cao huyết áp, ho ra máu, thổ huyết

Hoa mào gà đỏ được sử dụng phổ biến trong việc điều trị bệnh cao huyết áp, thổ huyết, ho ra máu với bài thuốc như sau:

• Điều trị cao huyết áp: Dược liệu gồm 4g kê quan hoa, 10 quả hồng táo. Tiến hành sắc các nguyên liệu lấy nước uống thay trà hàng ngày.
• Chữa ho ra máu: Chuẩn bị 6g hoa mào gà sao giấm. Bạn thực hiện tán vụn chia làm 2 phần uống với nước ấm trong ngày. Bạn cũng có thể sử dụng bột kê hoa quan cùng một chút rượu trắng.
• Trị chứng thổ huyết: 30g cho mỗi vị hoa mào gà khô, cỏ nhọ nồi, trắc bách diệp. Tiến hành sắc nước uống, kiên trì sử dụng trong 5 – 7 ngày.

Trị tiểu buốt ra máu nhanh đơn giản

Bạn lấy 10g hoa mào gà sắc lấy nước uống trong ngày. Ngoài ra, bạn cũng có thể đốt tồn tính hoa, nghiền thành bột mịn uống với nước cơm.

Chữa đại tiện ra máu bằng mào gà đỏ

• Dược liệu chuẩn bị: Ngài diệp và kê quan hoa mỗi vị 20g.
• Cách làm: Sao cháy các vị thuốc, sắc lấy nước uống trong ngày.

Phương pháp trị di tinh ở nam giới

• Thành phần: 30g hoa mào gà, 15g kim ti thảo, 15g kim anh tử.
• Cách làm: Tiến hành sắc các vị thuốc lấy nước uống trong ngày.

Chữa chứng rong kinh ở phụ nữ

• Thành phần: 15g kê quan hoa, 12g long nhãn hoa, 9g ích mẫu thảo, 150g thịt nạc.
• Cách làm: Hầm thịt cùng các vị thuốc cho đến khi chín nhừ, ăn lúc còn nóng để đạt được hiệu quả tốt nhất.

Trị chứng rong kinh bằng hoa mào gà

• Thành phần: Mào gà đỏ và ngải cứu mỗi vị 20g.
• Cách thực hiện: Sao cháy các vị thuốc sắc nước uống trong 1 ngày. Bạn kiên trì dùng liên tục 10 ngày.

Bài thuốc điều trị bệnh khí hư

Tán 9 – 15g kê quan hoa thành bột mịn, pha với nước ấm dùng vào lúc sáng sớm khi bụng đói.

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Huy Bích (2006), kê quan hoa, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, tập 2, trang 232.
2. Đỗ Tất Lợi (2006), kê quan hoa, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 292.