Ds. Đặng Mai Hương – Nhà thuốc Ngọc Anh – Dược liệu Hoài Sơn

Nguồn: Sách Nhận thức cây thuốc và dược liệu

Tên khác

Củ mài, Sơn dược, Khoai mài, Chính hoài.

Tên khoa học: Dioscorea hamiltonii Hook. f. (Dioscorea persimilis Prain. et Burkill.), Dioscoreaceae (họ Củ nâu).

Mô tả cây

Dây leo, nhẵn. Rễ củ đơn độc hoặc đôi một, to và hơi dẹt, tròn đầu. Thân thường mang những củ ngắn, nhỏ ở kẽ lá gọi là dái mài (thiên hoài). Lá mọc so le hay mọc đối, hình tim. Hoa nhỏ màu vàng mọc thành chùm ở kẽ lá. Quả có 3 cánh.

Phân bố, sinh thái

Cây mọc hoang ở rừng núi và được trồng để lấy củ. Hoài sơn hiện nay được trồng nhiều ở phía nam Trung Quốc.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến

Re củ (Tuber Dioscoreae persimilis). Thu hái vào mùa hạ, mùa thu khi cây tàn lụi. Rễ củ được rửa sạch, gọt vỏ, ngâm nước phèn chua 2-4 giờ cho bớt nhớt; vớt ra, rửa sạch, cho vào lò xông sinh cho củ mềm, phơi đến se, tiếp tục xông sinh 24 giờ rồi phơi hay sấy đến khô.

Tại Trung Quốc, người ta chế biến Sơn dược như sau: chọn củ tươi và to, cạo vỏ, xông diêm sinh rồi sấy khô. Ngâm nước 1 ngày, đun nhẹ cho chín. Đem lăn tròn, cắt khúc dài 12-23cm, đánh bóng, phơi khô.

Thành phần hóa học

Thành phần chính của Hoài sơn là tinh bột, acid amin và chất nhầy. Ngoài ra còn chứa các acid hữu cơ (acid chlorogenic, acid gallic, acid protocatechuic, acid vanillic…), flavonoid (rutin, kaempferol…), diosgenin, trillin…

Tác dụng dược lý

Tinh bột Hoài sơn có tác dụng điều hòa sự tăng đường huyết sau ăn trên bệnh n}jậ đái tháo đường type 2.

Dịch chiết toàn phần methanol có tác dụng kháng viêm, điều hòa miễn dịch…

Công dụng và cách dùng

Hoài sơn có công dụng bổ, hạ nhiệt, chữa ăn không tiêu, gầy yếu, viêm ruột lành tính, tiêu chảy và lỵ mạn tính, mồ hôi trộm, di tinh, đái đường, đau lưng, hoa mắt (giã sắc hoặc bột).

Tính vị quy kinh

Tác dụng

Chế phẩm

Dưỡng tâm an thần (Viên bao đường – Công ty Vinapharm)

Phì nhi đại bổ (Viên hoàn mềm – Công ty CPDP OPC)

Ghi chủ

Trên thị trường, Hoài sơn thường bị giả mạo bằng củ Khoai mì (Manihot esculentQ Crantz, Euphorbiaceae hay các loài khác cùng chi Dioscorea có củ ăn được như Khoai từ (Dioscorea esculenta (Lour.) Burkill), Khoai mỡ (Dioscorea alata L.), Củ cọc (Dioscorea glabra Roxb.).

Dược điển Trung Quốc quy định sử dụng Sơn dược [Hoài sơn (dược)] là loài Dioscorea oppositifolia L. (Dioscorea opposita Thunb.), Dioscoreaceae.