Tên khoa học

Carica papaya L. thuộc họ Đu đủ Papayaceae.

Tên khác

Đu Đủ còn có tên khác là Phan Qua Thụ, Cà Lào, Phiên Mộc.

Nguồn gốc

Cây Đu Đủ có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới của châu Mỹ sai đó cây được di thực và phổ biến khắp nơi trên thế giới. Tại Việt Nam Cây Đu Đủ được trồng ở khắp nơi từ Bắc tới Nam. Cây Đu Đủ được trồng bằng hạt hay có thể gieo rồi đánh cây con sang chỗ khác hoặc trồng ngay bằng cách đào lỗ và mỗi lỗ gieo 3-4 hạt.

Đặc điểm thực vật

• Cây Đu Đủ có chiều cao từ 3-7m, thân cây thẳng đôi khi lại có nhánh. Vỏ thân cây có nhiều sẹo của cuống lá. Lá cây mọc se le ở phía ngọn cây và phiến lá to, rộng được chia thành 6-9 thùy. Mỗi thùy có mép răng cưa không đều nhau, thùy có hình trứng nhọn, cuống lá rộng và dài 30-50cm. Hoa của Cây Đu Đủ có màu xanh nhạt hoặc màu trắng khác gốc. Hoa đực mọc ở phần kẽ lá thành chùy có cuống rất dài còn hoa cái có tràng dài hơn tràng của hoa đực, hoa mọc thành các chùy ở kẽ lá. Quả Đu Đủ là quả thịt có hình trứng, to đường kính 15-20cm và chiều dài 20-30cm. Thịt quả ban đầu có màu xanh lục sau đó ngả màu vàng cam, quả dày thịt. Trong ruột quả Cây Đu Đủ có rất nhiều hạt to bằng hạt tiêu có màu đen và xung quanh hạt có lớp nhầy.
• Quả Đu Đủ sau khi lấy papain vẫn có thể được sử dụng trong ngành công nghiệp thực phẩm do có hoạt tính phân giải các protein tốt (11,6 đơn vị) do hàm lượng protein cũng cao (72,2%). Sau đây là hình ảnh cây đu đủ.

Bộ phận dùng

Cây Đu Đủ có thể dùng rễ, lá, quả, hoa đực, nhựa.

Thu hái, chế biến

Đu Đủ được trồng và sau 8-10 tháng thì cây có thể thu hoạch nhưng để thu hoạch cao nhất thì từ tháng 3 trở đi.

Tính vị, quy kinh

• Đu Đủ chín có vị ngọt, mát.
• Quả đu đủ xanh có vị đắng, ngọt.

Thành phần hóa học

• Đu đủ chín có vitamin gì? Trong quả Đu Đủ chín có chứa khoảng 90% là nước và có các chất đường trong đó chủ yếu là glucoza 8,5%, chất béo, muối vô cơ, protein và có các vitamin A,B,C.

• Thành phần dinh dưỡng trong 100g đu đủ chín: trong1 nghiên cứu của Solano Salcedo vào năm 1946 cho thấy trong 100g đu đủ chín có chứa 7% acid toàn phần, 1,3% acid bay hơi; 6,1% acid không bay hơi; 64% nước; 4,3-7% chất có nito; 0,9-11% xenlulose; protein tinh chế 0,35-0,64%, phosph 0,223%; 0,38-0,47% protein tiêu hóa được, magie, sắt, robiflavin, thiamin, vitamin C, calci 0,245%.

• Trong quả đu đủ xanh và các bộ phận khác như rễ, lá, thân của cây đều chứa 1 chất nhựa mủ có nhiều nhất ở những quả đu đủ xanh. Trung bình 1 quả đu đủ xanh có khoảng 4% trọng lượng nhựa mủ. Một năm cho 100g nhựa. Trong quả chín không có nhựa này.
• Trong nhựa cây có men papain, chất nhựa, chất cao su, các acid amin, chất béo, men thủy phân, acid malic, chất mỡ, chất men papain.
• Trong quả và lá, hạt đu đủ có 1 chất alkaloid đẳng gọi là cacpain và cacpozit.
• Trong hạt cà các bộ phận khác của Đu Đủ người ta còn tìm thấy các tế bào chứa chất myronat và myrozin. Khi giã hạt với nước 2 chất này tiếp xúc với nhau và cho ra tinh dầu, loại tinh dầu này có mùi hắc, diêm sinh giống chất isothiocyanate allyl.
• Trong rễ người ta phân lập dược nhiều kali myronat, trong lá có nhiều myrozin và trong hạt có nhiều myrozin nhưng không có kali myrronat.
• Theo Hooper hạt đu đủ cps 24,3% chất anbuminoid, 26,3% dầu, 15,5% sợi 8,8% tro và nước là 8,2%.
• Men papain có tính tan trong nước nhưng lại kết tủa trong cồn và nó cho các phản ứng của albumin. Trong men papain cho thấy nhiều men peroxydaza và ít men lipaza. Men papain không để được lâu và sau 7 năm nó có thể mất tính chất làm tiêu hóa protid. Thành phần cấu tạo của papain tìm được là 52,1% cacbon, 15% nito, 7,12% hydro, 1,2% lưu huỳnh.

Tác dụng dược lý

• Men papain có tác dụng như men pepsin giúp tiêu hóa các chất thịt và nó làm ngừng phát triển 1 số vi khuẩn gram dương, gram âm như staphylococci,…
• Papain có tác dụng giải độc với toxanhunmin, toxin và làm đông sữa: trong 18mg papain pha trong dung dịch 2% trung tính được 10mg rixin có tác dụng giải độc hạt thầu dầu, 2mg papain có tác dụng trung tính 4 liều độc của toxin uốn ván và giải độc của 10 liều độc toxin yết hầu.
• Nhựa đu đủ có tác dụng như 1 thuốc diệt giun được dùng ở nhiều nơi, nó có tác dụng trên cả giun kim, sán lợn, giun đũa nhưng lại không có tác dụng với giun móc.
• Chất cacpain có tác dụng làm chậm nhịp tim vì vậy có thể thay thế thuốc digitalis.
• Gần đây, nhiều nghiên cứu đã phát hiện ra rằng hạt đu đủ có tính chất kháng sinh mạnh.
• Phụ nữ ăn đu đủ có tác dụng gì? Đu Đủ có chứa chất chống oxy hóa như beta caroten giúp tăng cường bảo vệ da đồng thời chống oxy hóa làn da giúp giảm các nếp nhăn, ngoài ra các thành phần vitamin trong Đu Đủ giúp tăng cường sức khỏe, cung cấp vitamin cho cơ thể.

• Việc dùng đu đủ xanh liên tiếp trong 3 ngày có thể gây sẩy thai cho phụ nữ đồng thời tác hại của đu đủ chín khi được tiêu thụ trong nhiều ngày gây ức chế sự thụ thai, phụ nữ trong thời gian sinh đẻ cần chú ý điều này.

Công năng chủ trị

Ăn đu đủ chín có tốt không? Đu Đủ chín có tác dụng như 1 món ăn bổ dưỡng giúp tiêu hóa albumin và thịt, tăng cường tiêu hóa. Đu Đủ xanh được dùng trong suy thiểu năng tụy, tiêu hóa, dạ dày, dùng cho người bị lên men dạ dày, giảm dịch vị trong viêm dạ dày mạn tính, dùng cho trẻ em bị lên men ruột và viêm dạ dày ruột non.

Một số bài thuốc có chứa Đu Đủ

• Chữa hạt tinh, di tinh, mộng tinh: Đu Đủ xanh bằng bắp tay đem khoét cuống rồi cho thêm 2 cục đường phèn vào rồi lắp cuống lại sau đó nướng chín, đem bóc vỏ xanh bên ngoài và ăn lớp thịt bên trong kể cả hạt, Dùng 1-2 quả là thấy tác dụng mà nó đem lại.
• Công dụng của lá Đu đủ là hữa ung thư vú, ung thư phổi: lá lẫn cuống Đu Đủ tươi cho vào nồi và thêm nước sôi để nguội, thu lấy dịch chiết nước và uống hoặc cô thành cao sau đó uống 3 lần/ngày, mỗi lần uống khoảng 300ml. Ngoài ra nên uống thêm 3 thìa mật mía /ngày mỗi lần uống 1 thìa. Nên uống liên tục trong 15-20 ngày.
• Ho gà: 30g hoa Đu Đủ đực nấy lấy ½ chén nước sau đó hòa tan với đường cho trẻ em uống 2 lần/ngày.
• Điều trị loét dạ dày: đu đủ xanh nấu với thịt gà và dùng trực tiếp.
• Nhựa Đu Đủ bôi ngoài da giúp chữa mụn hạt cơm, trai chân, can tiễn và lệch sang thấp.
• Chữa ho, viêm ống phổi, mất tiếng: hoa đu đủ đực tươi hay khô đem hấp với đường hoặc đường phèn rồ dùng trực tiếp.
• Chữa cá đuối cắn: rễ đu đủ tươi 30g + 4g muối ăn đem tất cả đi giã nhỏ rồi vắt lấy nước uống và đắp lên chỗ bị sưng đau sau khoảng 30 phút sẽ thấy tác dụng giảm đau và vài ngày sau sẽ khỏi hẳn.

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Tất Lợi (2006), Đu đủ. Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 360.
2. Tuyển tập 3033 Cây thuốc đông y , Đu Đủ, trang 425. Truy cập ngay 07/12/2023.