Tên khoa học

Aesculus hippocastanum

Phân loại

• Hạt Dẻ Ngựa là loại cây có hoa thuộc họ Bồ Hòn
• Giới: Plantae
• Nhánh: Tracheophyta
• Nhánh: Angiospermae
• Nhánh: Eudicots
• Nhánh: Rosids
• Bộ: Sapindales
• Họ: Sapindaceae
• Chi: Aesculus
• Loài: A. hippocastanum

Tên khác

Hạt Dẻ Ngựa còn có tên gọi tiếng anh là The Horse Chesnut.

Nguồn gốc

Hạt Dẻ Ngựa lần đầu tiên được mô tả là vào năm 1953. Hạt Dẻ Ngựa là loại thực vật bản địa xuất hiện từ 1 khu vực nhỏ trong rừng của núi Pindus và Balkan ở Đông Nam của Châu Âu. Tuy nhiên Hạt Dẻ Ngựa cũng đã được tìm thấy ở nhiều nơi phía Bắc của tại châu Âu Gästrikland ở Thụy Điển hay 1 số công viên Canada và Mỹ.

Đặc điểm thực vật

• Cây Hạt Dẻ Ngựa là 1 loại cây có kích thước lớn có chiều cao khoảng 39m, ngọn cây có hình vòm được tạo thành bởi các nhánh chắc chắn. Hoa của Hạt Dẻ Ngựa thường là hoa màu trắng và trên cánh có những đốm màu vàng hay màu hồng ở phần gốc của cánh hoa. Hoa Hạt Dẻ Ngựa khi nở sẽ vào mùa xuân , mỗi cành hoa có chiều cao 10-30cm và trên 1 cành hoa lại có 20-50 bông. Thường trên mỗi hoa chỉ có 1-5 quả phát triển.
• Hạt Dẻ Ngựa là loại cây phát triển tốt trong môi trường đất sâu,màu mỡ, ẩm, thích khí hậu ấm ẩm, chịu bóng nhẹ, ư ánh sáng, sợ khô nóng, chịu lạnh tương đối và thoát nước tốt. Rễ Hạt Dẻ Ngựa sâu, sống lâu năm và cây có khả năng nảy mầm kém. Hạt Dẻ Ngựa có khả năng thích nghi với môi trường sống kém với điều kiện đất bị ứ đọng, cằn cỗi thì cây kém phát triển và cây dễ bị cháy nắng nếu chịu đựng ánh nắng mặt trời gay gắt. Ở những nơi có điều kiện môi trường sống thuận lợi thì Hạt Dẻ Ngựa sẽ mọc rất nhanh và chỉ khoảng 4-6 tuổi cây đã cao đến 3m. Tốc độ tăng trưởng và phát triển của Hạt Dẻ Ngựa nhanh sau 6-8 tuổi và bắt đầu chững hoặc chậm lại khi cây có độ tuổi 25-30 tuổi.

Bộ phận dùng

Hạt Dẻ Ngựa đem lại nhiều giá trị dinh dưỡng và giá trị cao. Cây Hạt Dẻ Ngựa có thể sử dụng hầu hết các bộ phận từ hạt, vỏ cây và hoa. Tất cả những bộ phận này đều có thể sử dụng như 1 loại thảo mộc dùng để bào chế thuốc.

Thu hái, chế biến

Quả chứa Hạt Dẻ Ngựa sẽ chín vào khoảng tháng 8-10 hàng năm và quả khi chín sẽ tự rụng xuống đất, bên trong quả chứa 1-2 Hạt Dẻ Ngựa có quả nhiều thì có thể cho 3-4 Hạt Dẻ Ngựa. Quả Hạt Dẻ Ngựa sau khi được bóc lớp đầy gai bên ngoài sẽ tách và thu được Hạt Dẻ Ngựa.

Tính vị, quy kinh

Theo Đông y , Hạt Dẻ Ngựa có vị ngọt, bùi và tính ấm, quy vào 3 kinh là thận, tỳ và vị

Thành phần hóa học

Hạt Dẻ Ngựa trong thành phần có chứa 2 thành phần chính là escin còn được gọi là aescin đều là những dẫn xuất saponin triterpenoid. Ngoài ra trong Hạt Dẻ Ngựa còn chứa các chất chống oxy hóa, chống viêm, chống ung thư và nhiều hợp chất thuộc nhóm flavonoid, các acid phenolic như quercetin, acid p-coumaric, acid caffeic, apigenin, kaempferol và 1 số vitamin như C, B, A,..

Tác dụng dược lý

• Chống viêm: trong Hạt Dẻ Ngựa có nhiều hợp chất có tác dụng chống viêm điển hình là aescin, chất này có khả năng chống viêm mạnh nhờ đó sẽ làm cải thiện triệu chứng tình trạng viêm ở bệnh nhân bị thương, suy giãn tĩnh mạch mạn hay bệnh nhân sau phẫu thuật.
• Cung cấp năng lượng: Trong Hạt Dẻ Ngựa có chứa vitamin C nhiều hơn hẳn so với những loại hạt khác đồng thời Hạt Dẻ Ngựa còn chứa lượng tinh bột dồi dào nhờ đó giúp cung cấp năng lượng cho cơ thể đặc biệt với những người phải vận động mạnh.
• Phòng chống ung thư: Hạt Dẻ Ngựa có chứa các thành phần chống oxy hóa, chống viêm đặc biệt theo nghiên cứu cho thấy aescin trong Hạt Dẻ Ngựa có tác dụng ngăn chặn sự phát triển của các tế bào khối u điển hình là các tế bào ung thư đa tủy, trong gan và bạch cầu, ung thư tuyến tụy hay ung thư phổi.
• Chống oxy hóa: Hạt Dẻ Ngựa có chứa hợp chất flavonoid như quercetin, kaempferol có tác dụng chống oxy hóa mạnh.
• giảm triệu chứng giãn tĩnh mạch: nhờ thành phần aescin trong hạt dẻ có tác dụng tăng lưu lượng máu lưu thông trong tĩnh mạch nhờ đó làm giảm triệu chứng suy tĩnh mạch như ngứa chân, đau hay sưng.
• Chữa vô sinh ở nam giới: Hạt Dẻ Ngựa mang lại hiệu quả cải thiện bệnh vô sinh ở nam giới do nó có khả năng làm giảm sưng tĩnh mạch xung quanh khu vực tinh hoàn.

Công năng chủ trị

Hạt Dẻ Ngựa có ăn được không? Thành phần Hạt Dẻ Ngựa không chỉ ăn được mà còn được dùng trong 1 số thực phẩm bảo vệ sức khỏe vì những lợi ích nó đem lại: Hạt Dẻ Ngựa có công năng giúp lành mạnh gân cốt, bổ thận ích tinh, tăng cường chức năng hệ tiêu hóa, cầm máu, dưỡng dạ dày.

Liều dùng

Liều dùng Hạt Dẻ Ngựa tùy vào đường dùng mà có thể khác nhau:

• Liều uống chiết xuất Hạt Dẻ Ngựa là 150mg/ngày.
• Chiết xuất Hạt Dẻ Ngựa nếu dùng theo đường kem chứa 2% escin thì dùng 3-4 lần/ngày.

Kiêng kỵ

Hạt Dẻ Ngựa có thể gây kiêng kỵ với những những phẩm sau vì vậy tránh dùng chung Hạt Dẻ Ngựa với:

• Thịt cừu kiêng kỵ với Hạt Dẻ Ngựa vì khi dùng chung sẽ gây tình trạng phá hủy dinh dưỡng của thành phần vitamin C đồng thời gây khó hấp thu và khó tiêu hóa.
• Đậu phụ kiêng kỵ với Hạt Dẻ Ngựa vì khi dùng chung thì thành phần magie clorua và calci sulfat trong đậu phụ sẽ gây kết tủa với thành phần oxalic acid trong hạt dẻ và gây tình trạng sỏi thận.
• Hạnh nhân kiêng kỵ Hạt Dẻ Ngựa : trong hạnh nhân có chứa hàm lượng chất béo cao và có tính nóng nếu ăn cùng hạt dẻ sẽ gây đau dạ dày và đau bụng.
• Dùng Hạt Dẻ Ngựa với thịt bò gây nôn mửa, khó tiêu, đầy bụng vì các thành phần nguyên tố vo lượng trong thịt bò gây phản ứng với vitamin trong hạt dẻ làm giảm giá trị dinh dưỡng của hạt dẻ đi và khiến chúng khó tiêu hóa.

Bảo quản

Hạt Dẻ Ngựa cần được bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát tránh ẩm mốc, độ ẩm cao.

Một số bài thuốc có chứa Hạt Dẻ Ngựa

• Chữa thận hư lưng gối mềm yếu đau mỏi, bổ thận, mạnh gân cốt: 20g hạt dẻ đã bóc vỏ cùng với 50g gạo tẻ đem gạo và hạt dẻ vo sạch để nấu thành cháo cho chín sau đó thêm gia vị vừa miệng và ăn khi cháo còn ấm với tần suất 1 ngày ăn 1 lần.
• Bổ tâm thận, chữa mất ngủ, tim loạn nhịp, mạnh lưng gối: 10 quả hạt dẻ đã bóc vỏ đem dùng cùng 15g long nhãn + 50 g gạo tẻ. Cho hạt dẻ đập nhỏ và trộn với gạo tẻ để nấu thành cháo đến khi sắp chín thì cho thêm long nhãn vào và thêm đường trắng, khuấy đều rồi ăn thành bữa điểm tâm buổi sáng hoặc chia đều ra ăn thành các bữa nhỏ trong ngày.
• Chữa tay chân đau nhức, suy nhược cơ thể, yếu mệt: 30g hạt dẻ khô đem nấu chín với nước và cho thêm đường đỏ sau đó ăn 1 lần trước khi ngủ.
• Trị chứng đau nhức xương khớp, thận hư ở người cao tuổi: 30g Hạt Dẻ Ngựa tươi đem hấp chín hoặc nướng sau đó ăn 2 lần vào buổi sáng và buổi tối.
• Trị khí hư, hen suyễn, thận hư: 60g Hạt Dẻ Ngựa tươi + thịt lợn nạc thêm vào đó 2-3 lát gừng đem hầm ăn ngày 1 lần.
• Chữa viêm âm nang cho thiếu vitamin B12, viêm lưỡi miệng: Hạt Dẻ Ngựa đem rang chín và dùng 5-7 hạt/ngày.
• Trị tiêu chảy ở bệnh nhân do tỳ vị hư hàn gây ra: 30 g Hạt Dẻ Ngựa + 10 quả đại táo + 12g bạch phục linh + 60g gạo tẻ tất cả đem rửa sạch và nấu thành ao, khi ăn có thể cho thêm đường trắng cho dễ dùng.

Tài liệu tham khảo

Alena Kharlamenko, 7 Health Benefits of Horse Chestnut Extract, heathline. Truy cập ngày 02/12/2023.