Danh pháp

Tên khoa học

Cucumis sativus L., thuộc họ Bí (Cucurbitaceae)

Tên khác

Dưa leo

Đặc điểm thực vật

Dưa chuột thuộc nhóm cây mọc bò, toàn thân có lông bao phủ. Thân cây có nhiều cành, có gốc. Lá cây mang cuống, phiến lá có từ 3 đến 5 thùy, hình hơi 3 cạnh, mép có lông đứng. Hoa đơn tính, màu vàng, mọc 2 đến 3 bông ở nách lá.

Quả dưa chuột có hình thuôn dài, hình trụ, hơi 3 cạnh, nhẵn, hoặc hơi có bướu nhỏ. Quả có chiều dài từ 10 đến 36 cm, màu xanh lục hoặc xanh vàng nhạt, vàng hoặc vàng nâu. Quả chứa nhiều hạt, hình trứng, trắng, dai và bóng.

Phân bố- Sinh thái

Dưa chuột được trồng ở nhiều tỉnh tại Việt Nam, xuất hiện ở các nước nhiệt đới và ôn đới.

Bộ phận dùng

Quả , lá

Thu hái- Chế biến

Quả dưa chuột có thể được hái ngay khi còn xanh non, dùng ngâm dấm hoặc đợi lớn và chín vàng.

Tính vị- Quy kinh

Quả dưa chuột có vị ngọt, tính hàn, hơi độc, không nên sử dụng nhiều, có công dụng thanh nhiệt, lợi thủy đạo.

Lá dưa chuột có vị đắng, tính bình, hơi có độc, giã vắt lấy nước giúp nôn.

Thành phần hóa học

Thành phần trong dưa chuột: 95-97% nước, 0,8% protid, 3% gluxid, 0,7% cellulose, 0,5% tro. Trong đó có 23 mg % calci, 27 mg % P, 1 mg % sắt. Ngoài ra, dưa chuột còn chứa vitamin A, vitamin B1, vitamin B2, vitamin PP, vitamin C.

Vỏ dưa chuột có chứa colocynthine nên có vị đắng.

Hạt dưa chuột chứa alcaloid, có tác dụng trừ giun.

Công dụng

Về mặt thực phẩm, dưa chuột là một loài chứa nhiều dinh dưỡng, được sử dụng làm thức ăn, có tính mát, thanh nhiệt và lợi tiểu.

Dưa chuột còn được ứng dụng trong mỹ phẩm, hỗ trợ điều trị các bệnh ngoài da, làm mờ vết nhăn, khắc phục da xù xì, tàn nhang.

Dưa chuột có tác dụng chữa lỵ, nhiệt và tiêu chảy.

Một số bài thuốc

Bài thuốc trị cổ họng sưng đau

Dùng 1 quả dưa chuột già, bỏ hạt, thêm mang tiêu cho đầy ruột quả, trộn đều, phơi khô trong mát. Cắt và ngậm từng tí một.

Bài thuốc trị bụng chướng, chân tay phù nề

Dùng 1 quả dưa chuột già, chín, bỏ hạt, thêm ít dấm chua, nấu chín nhừ, ăn khi bụng đói.

Bài thuốc chữa nẻ môi

Dùng vài lát dưa chuột tươi đắp lên vùng môi bị nẻ

Bài thuốc trị da mẩn đỏ

Dùng nước ép dưa chuột thoa lên da nhiều lần trong ngày

Bài thuốc chữa bỏng nhiệt lúc chưa phồng da

Dùng 3 quả dưa chuột hái vào ngày 5/5 âm lịch, bỏ vào bình kín, để ngoài hiên. Khi bị bỏng, lấy nước trong bình thoa lên da.

Kiêng kỵ

Sử dụng nhiều dưa chuột gây tình trạng tiểu nhiều, tiểu không tự chủ, có thể dẫn đến liệt dương. Không nên sử dụng dưa chuột cho người da lạnh và thận hư.

Tài liệu tham khảo

Đỗ Huy Bích (2006), Dưa chuột, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, tập 1, trang 681-683. Truy cập ngày 07/01/2025

Đỗ Tất Lợi (2006), Dưa chuột . Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 235-236. Truy cập ngày 07/01/2025