Tên khoa học

Maesa indica thuộc họ Đơn Nem (họ Myrsinaceae).

Tên khác

Đơn Răng Cưa có tên khác là Đơn Nem, Đơn Lộc Ớt, Bách Nha

Nguồn gốc

• Đơn Răng Cưa có vùng phân bố chủ yếu là ở Lào, Trung Quốc Việt Nam.Đơn Răng Cưa thường được thấy ở các tỉnh trung du hay miền núi từ Hà Tĩnh trở ra. Độ cao phân bố Đơn Răng Cưa đến 1000 m.
• Đơn Răng Cưa là loại cây ưa ẩm và có thể chịu được bóng, thường mọc thành các bụi lớn ở rừng núi đá vôi, ven rừng ẩm, gần nguồn nước. Cây Đơn Răng Cưa ra hoa và quả trong nhiều năm. Cây con được mọc từ hạt và có khả năng tái sinh mạnh mẽ từ các đoạn thân cành vùi trong đất, rễ bị chặt.

Đặc điểm thực vật

• Cây Đơn Răng Cưa là cây nhỏ, có chiều cao 1-3 mét. Cành non Đơn Răng Cưa có cạnh khía, màu nâu nhạt, sau tròn màu đen, có những lỗ bì.
• Lá Đơn Răng Cưa mọc so le rộng 5-8 cm và dài 10-15 cm, hình trứng hay hình bầu dục, gốc tròn, đầu nhọn và mép khía răng, mặt trên của lá có màu lục đôi khi là màu pha nâu nhạt, mặt dưới của cây nhạt có gân nổi rõ.
• Cụm hoa Đơn Răng Cưa mọc ở đầu cành, dài hơn cụm ở kẽ lá, lá bắc nhỏ hẹp, đài và tràng có 5 phiến thành các ống ngắn, hoa có màu trắng, nhị 5 bầu hình chóp.
• Quả Đơn Răng Cưa có hình trứng hay gần tròn có đài tồn tại, hạt nhiều và có cánh.
• Mùa ra hoa là tháng 10 đến tháng 1 năm sau, mùa ra quả là tháng 2- tháng 6.

Bộ phận dùng

Lá Đơn Răng Cưa là bộ phận dùng của cây.

Thu hái, chế biến

Lá Đơn Răng Cưa được thu hái quanh năm và có thể dùng tươi hoặc dùng khô.

Tính vị, quy kinh

Đơn Răng Cưa có vị hơi đắng, tính mát.

Thành phần hóa học

• Lá Đơn Răng Cưa có chứa 1 chất thuộc nhóm quinon.
• Thành phần α-amylase và α-glucosidase được tìm thấy trong quả của Đơn Răng Cưa. Quả Đơn Răng Cưa có chứa hàm lượng protein (45,68 mg/g), carbohydrate (25,12 mg/g), hợp chất polyphenolic (bao gồm quercetin, axit caffeic, rutin và axit chlorogen, glucosidase.
• Đơn Răng Cưa có nhiều chất phytochemical bao gồm flavonoid, phenolics, saponin, tannin, carbohydrate, dầu cố định và glycoside.
• Hợp chất flavonoid quercetin là thành phần hóa học của Đơn Răng Cưa.
• Toàn cây Đơn Răng Cưa có hoạt tính diệt virus, đặc tính diệt tinh trùng, chống lại Virus gây bệnh Newcastle, Virus Vaccinia và Virus Herpes Simplex.
• Các thành phần được phân lập từ Đơn Răng Cưa bao gồm saponin triterpenoid, hợp chất thơm và béo, alkaloid, steroid, benzoquinone, flavonoid.

Tác dụng dược lý

Đơn Răng Cưa có tác dụng gì?

• Dịch chiết axeton của Đơn Răng Cưa có khả năng tiêu diệt các gốc tự do bằng cách cung cấp electron và phá vỡ phản ứng dây chuyền, đặc biệt là trong ABTS.
• Dịch chiết metanol của Đơn Răng Cưa cho thấy sự ức chế mạnh đối với NO, có khả năng kiểm soát việc sản xuất kháng nguyên tự động và ức chế sự biến tính protein, ly giải màng và hoạt động của proteinase trong bệnh thấp khớp chống viêm khớp vừa phải (79,53%) so với Diclofenac.
• Dịch chiết thô của Đơn Răng Cưa có tác dụng ức chế mạnh mẽ hoạt tính của 2-aminoanthracene chống lại Salmonella typhimurium.
• Kaempferitrin và α-rhamnoisorobin trong Đơn Răng Cưa có tác dụng bảo vệ thần kinh, chống lại H2O2- và tế bào cảm ứng 6-OHDA hư hỏng, kaempferitrin, tương tự như isoquercitrin, đã chứng tỏ hoạt động bảo vệ thần kinh ở nồng độ thử nghiệm cao nhất (50 µM).
• Flavonol có tác dụng chống viêm, chống oxy hóa và loại bỏ gốc tự do.
• Đơn Răng Cưa đã được sử dụng làm chất kích thích thần kinh.
• Chiết xuất metanol của Đơn Răng Cưa đã được báo cáo là có hoạt tính chống ung thư đối với ung thư tuyến biểu mô đáy phế nang ở người và các dòng tế bào ung thư cổ tử cung chủ yếu gây ra bởi hoại tử.
• Đơn Răng Cưa cũng có thể được sử dụng làm thuốc kháng vi-rút trị liệu chống lại các loại vi-rút khác nhau, chẳng hạn như vi-rút gây suy giảm miễn dịch ở người (HIV), rotavirus ở người, viêm não Nhật Bản, cúm, herpes simplex, viêm gan và virus u nhú ở người.
• Đơn Răng Cưa được phát hiện có khả năng ức chế tan máu oxy hóa mạnh, tác dụng loại bỏ gốc oxit nitric và gốc DPPH với giá trị IC50 là lần lượt là 54,5, 34,1 và 19,2 μg/mL.
• Đơn Răng Cưa ức chế α-glucosidase và α-amylase với giá trị IC50 lần lượt là 18,2 và 31,2 μg/mL.
• Hợp chất quercetin cũng được cho là có tác dụng kháng khuẩn, hỗ trợ phòng chống nhiễm trùng mắt.
• Triterpenoid, saponin chiết xuất từ Đơn Răng Cưa được báo cáo là có hoạt tính diệt virus chống lại virus gây bệnh Newcastle, bệnh đậu mùa và vi rút herpes simplex.
• Quercetin, quercetin-3-rhamnoside, được phân lập từ Đơn Răng Cưa được báo cáo là có khả năng ức chế enzyme aldose reductase trong thấu kính mắt. Các hợp chất quercetin cũng được báo cáo là có hoạt tính kháng khuẩn, hỗ trợ phòng chống nhiễm trùng mắt.
• Đơn Răng Cưa được báo cáo là có hoạt tính kháng khuẩn chống lại vi khuẩn gram dương (Staphylococcus vàng và Bacillus cereus) và vi khuẩn gram âm (Pseudomonas aeruginosa và Shigella flexneri).

Công năng chủ trị

Đơn Răng Cưa có tác dụng thanh nhiệt, chỉ tả, giải độc, lá được dùng để trị tiêu chảy, chữa dị ứng, mẩn ngứa, giun kim, mày đay, chữa bỏng. Người dân Bắc Ấn Độ dùng lá và quả của Đơn Răng Cưa trong điều trị lọc máu và trị bệnh giun sán. Trà được chế biến từ lá của cây này đã được sử dụng ở Madagascar như một chất phục hồi trí nhớ. Rễ Đơn Răng Cưa được sử dụng để điều trị đau khớp và đau toàn thân

Một số bài thuốc có chứa Đơn Răng Cưa

• Đơn Răng Cưa chữa vết thương, chấn thương: dùng Đơn Răng Cưa tươi đem giã và thêm rượu trắng vào và đắp tại chỗ đau.
• Đơn Răng Cưa chữa mủ da: giã cây Đơn Răng Cưa tươi và đắp vào chỗ bị mủ đồng thời đun nước Đơn Răng Cưa để tắm rửa.
• Đơn Răng Cưa chữa dị ứng, mày đay, mẩn ngứa: 50-100 g lá Đơn Răng Cưa non dùng tươi đem giã nát và thêm nước đun sôi để nguội vào sau đó gạn lấy dịch và uống còn phần bã thì đem đắp lên vùng da bị bệnh kết hợp với 15-30 g lá khô dùng sắc riêng và uống hoặc phối hợp với 12 g đơn đỏ + 12 g cam thảo đất + 10 g rau má + 10 g kim ngân hoa + 10 g mã đề tất cả đem sắc và uống.
• Dùng Đơn Răng Cưa tẩy giun kim:
  • Bài thuốc 1: 50 g lá non Đơn Răng Cưa đem rửa sạch và giã nát sau đó thêm nước đun sôi để nguội và đường vào sau đó vắt lấy nước để uống vào sáng sớm lúc đói, uống trong 3 ngày liên tiếp.
  • Bài thuốc 2: lá non tươi Đơn Răng Cưa dùng kết hợp với hạt chua ngút, tỷ lệ 2 vị thuốc là như nhau. Tác dụng của bài thuốc này sẽ nhanh hơn và tẩy giun kim sạch hơn. Tiến hành đem dược liệu đi sấy hoặc phơi khô rồi tán thành bột mịn sau đó đem trộn với mật thành các viên nhỏ có khối lượng khoảng 1 g. Liều dùng cho người lớn là 10-20 viên còn đối với trẻ em là 6-12 viên uống với nước ấm vào buổi sáng lúc đói trong ngày, uống thuốc trong 3-5 ngày.

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Tất Lợi (2006), Đơn Răng Cưa . Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 129. Truy cập ngày 18/12/2023.
2. Đỗ Huy Bích (2006), Đơn Răng Cưa, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, tập 1, trang 821. Truy cập ngày 18/12/2023.
3. Tuyển tập 3033 Cây thuốc đông y, Đơn Răng Cưa , trang 418. Truy cập ngày 18/12/2023.