Con Nhím (Dím/Cao Chư)
Danh pháp
Tên khoa học
Hystrix hodgsoni Gray. (Họ Nhím – Hystricidae)
Tên khác
Con dím, cao chư, hào chư, sơn chư, loan chứ
Nguồn gốc
Con nhím là con gì? Nhím, một loài động vật hoang dã sinh sống ở các khu rừng núi của đất nước, thường gây tổn thất cho nhiều loại cây trồng như khoai mì, ngô, và lạc ở vùng cao. Thêm vào đó, nhím còn được biết đến với việc cung cấp một nguyên liệu dược liệu quý, gọi là “thích vị bì,” chính là dạ dày của loài nhím Hystix hodgsoni. Trong khi đó, tại Trung Quốc, người ta sử dụng dạ dày của nhím thích cầu tử và mao thích Erinaceus europaeus L., cũng như nhím Hemichianus dauricus Sundevall, tất cả đều thuộc họ Erinaceidae, cho mục đích tương tự.
Nguồn gốc và phân bố của Hystrix hodgsoni chủ yếu tập trung ở khu vực Nam Á và Đông Nam Á. Cụ thể, loài này được tìm thấy ở một số quốc gia như Nepal, Ấn Độ, Bhutan, Myanmar, Thái Lan, Lào, Việt Nam, và có thể cả một số phần của Trung Quốc. Hystrix hodgsoni ưa chuộng môi trường sống tự nhiên như các khu rừng nhiệt đới và cận nhiệt đới, rừng lá rộng, rừng núi, và thường xuyên được tìm thấy ở các khu vực có độ cao từ thấp đến trung bình.
Về mặt sinh thái, nhím Hodgson có vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng của hệ sinh thái do chế độ ăn chủ yếu của chúng bao gồm côn trùng và các loại thực vật, giúp kiểm soát sự phát triển của các loài côn trùng và góp phần vào quá trình phân hủy chất hữu cơ.
Tuy nhiên, như nhiều loài động vật hoang dã khác, Hystrix hodgsoni cũng phải đối mặt với nhiều thách thức về môi trường sống và sự sống còn, bao gồm mất môi trường sống tự nhiên do nông nghiệp mở rộng, khai thác rừng, và sự săn bắt. Bảo tồn loài nhím này đòi hỏi những nỗ lực liên tục để bảo vệ môi trường sống tự nhiên và giáo dục cộng đồng về tầm quan trọng của việc bảo tồn đa dạng sinh học.
Đặc điểm
Đặc điểm của con nhím: Trong số các loài thuộc họ Gặm nhấm (Rodentia), nhím được biết đến là loài có kích thước lớn nhất khi đạt đến độ tuổi trưởng thành, khoảng từ 2 đến 2,5 năm, với cân nặng có thể lên tới 14-15kg. Ngay khi chào đời, chúng nặng từ 350-540g và đạt 2,5-3kg sau hai tháng. Một năm tuổi, nhím nặng 9-10kg.
Con nhím sống ở đâu? Nhím sinh sống trong các hang đào ở đồi. Chúng bắt đầu giai đoạn sinh sản khi gần một tuổi và có thể sinh lứa đầu tiên từ 16-20 tháng tuổi, với thời gian mang thai kéo dài 115-120 ngày. Thông thường mỗi lần sinh một con, nhưng cũng có trường hợp sinh hai con. Mùa sinh sản của nhím rơi vào tháng 8-9 và 3-4 hàng năm.
Con nhím có bộ lông như thế nào? Nhím nổi bật với lớp da được bao phủ bởi những sợi lông cứng, nhọn như cây trâm. Mặc dù nhiều người lầm tưởng rằng nhím có thể bắn lông cứng của mình vào kẻ thù, sự thật là chúng chỉ cần dựng lông và lùi lại một cách nhanh chóng để phản kháng khi cảm thấy bị đe dọa.
Bộ phận dùng – Thu hái – Chế biến
Người ta thường săn nhím vì thịt của chúng, với việc săn diễn ra gần như suốt năm. Không chỉ thịt được coi trọng về mặt ẩm thực, mà các bộ phận như màng dạ dày và gan cũng được thu hoạch, sau đó phơi khô hoặc sấy khô để sử dụng làm nguyên liệu dược liệu. Trong quá trình chế biến dược liệu, màng dạ dày và gan của nhím thường được xử lý bằng cách sao nóng với cát hoặc hoạt thạch để chúng nở phồng, trước khi sắc thuốc hoặc nghiền thành bột để uống.
Thành phần hóa học
Đang cập nhật
Tác dụng dược lý
Đang cập nhật
Tính vị – Quy kinh
Dạ dày của con nhím có vị đắng và ngọt, tính bình (Theo Bản thảo cương mục của Lý Thời Trân thì dạ dày nhím cũng có vị ngọt, nhưng có tính hàn và không độc), quy vào hai kinh vị và đại tràng.
Công năng – Chủ trị
Nhím có tác dụng gì? Dạ dày nhím được biết đến với các khả năng giúp làm mát máu, giải độc, giảm đau và điều trị hiện tượng chảy máu do trĩ hoặc lậu.
Nhím chữa bệnh gì? Nó được sử dụng trong việc điều trị các tình trạng như trĩ nội chảy máu, mộng tinh, ói mửa và lỵ kèm theo chảy máu.
Trong y học cổ truyền, việc sử dụng dạ dày nhím được cắt nhỏ, phơi nắng cho đến khi nở phồng, sau đó nghiền thành bột và uống ba lần một ngày, mỗi lần từ 2 đến 4 gram cùng với nước sắc từ hoa hoè là một phương pháp truyền thống để điều trị bệnh trĩ và các tình trạng lòi dom gây chảy máu.
Hoặc người ta có thể rửa sạch dạ dày nhím, phơi khô, nghiền nhỏ, trộn với 100g gạo cẩm rang cho đến khi vàng, nghiền mịn, dùng để điều trị các bệnh ngoài da bằng cách uống hai lần mỗi ngày, mỗi lần 10g.
Trong trường hợp điều trị các vấn đề liên quan đến dạ dày, dạ dày nhím với thức ăn còn sót lại bên trong được phơi hoặc sấy khô, sau đó cắt nhỏ, rang chín và nghiền thành bột mịn để uống mỗi ngày 10g vào buổi sáng trước khi ăn kèm với nước cơm.
Thịt nhím, với vị ngọt và tính mát, đóng vai trò như một thực phẩm bổ dưỡng và giúp làm nhuận tràng. Mật nhím thường được dùng để chữa trị các vấn đề như đau mắt, đau lưng và được áp dụng ngoại vi cho các vết thương. Các bộ phận khác như ruột già, gan, và phổi nhím cũng được dùng trong việc điều trị bệnh phong nhiệt…
Liều dùng
Người ta thường áp dụng dựa trên kinh nghiệm truyền thống, với liều lượng từ 6 đến 16g, có thể sử dụng dưới dạng bột mịn hoặc sắc uống.
Lưu ý
Hiện tại, thị trường phân phối dạ dày nhím đang tồn tại của hai dạng sản phẩm: một loại thu được từ nhím hoang dã và một loại khác có nguồn gốc từ nhím được nuôi cấy tại các nông trại. Sản phẩm từ nhím hoang thường được đánh giá cao hơn về khả năng hỗ trợ điều trị bệnh. Tuy nhiên, một số nhà sản xuất không lương tâm đã sản xuất ra các sản phẩm dạ dày nhím giả mạo, sử dụng các loại vật liệu không chuẩn để tăng lợi nhuận. Do đó, người tiêu dùng cần thận trọng và kiểm tra kỹ lưỡng trước khi mua hàng.
Bảo quản
Các bộ phận của nhím cần được sấy khô hoặc phơi dưới ánh nắng mặt trời cho đến khi hết ẩm, tránh ẩm mốc. Sau khi đã sấy khô, dược liệu cần được bảo quản trong túi giấy hoặc hộp kín, nơi khô ráo và thoáng mát. Tránh bảo quản ở nơi ẩm ướt hoặc có nhiệt độ cao vì có thể làm giảm chất lượng của dược liệu.
Một số bài thuốc
Chữa lòi dom chảy máu
Đối với điều trị trĩ nội chảy máu, một bài thuốc được biết đến bao gồm dạ dày nhím đã qua xử lý sao nở (được sao với hoạt thạch và sau đó lọc bỏ hoạt thạch) từ 3-6g, kết hợp với 10g hoa hòe. Phần hoa hòe cần thêm 100ml nước để sắc thuốc kỹ, sau đó sử dụng nước sắc từ hoa hòe để chiêu với dạ dày nhím đã được sao và nghiền thành bột. Liều lượng này được chia thành 3 phần uống trong ngày.
Trong quá trình điều trị, người bệnh cần tránh thức ăn cay nóng, rượu, cũng như không sử dụng trà đặc, cà phê và thuốc lá… Khuyến khích ăn thực phẩm giúp làm nhuận tràng như chuối tiêu, đu đủ, cùng các loại rau như rau lang, rau đay, và mồng tơi…
Chữa thủy thũng, cổ trướng, hoàng đản
Để trị bệnh thủy thũng, phù nề, vàng da, một phương pháp từ sách cổ đề xuất sử dụng dạ dày nhím đã được đốt tồn tính để tạo thành bột, mỗi lần dùng 8g pha với rượu để uống.
Để giải độc
Sử dụng một dạ dày nhím khô, nghiền nát. Lấy 100g gạo nếp cẩm rang cho tới khi chuyển màu vàng sau đó nghiền nhỏ, trộn đều với bột dạ dày nhím. Uống hai lần mỗi ngày, mỗi lần 10g.
Tài liệu tham khảo
- Đỗ Tất Lợi (2006), Con nhím, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 1023.