Tên khoa học

Cinnabaris

Nguồn gốc

Chu sa và Thần sa bản chất là cùng một loại thuốc có thành phần hoá học giống nhau. Chu sa là đỏ, sa là đá, chu sa là một tảng đá màu đỏ. Chu sa thường ở thể bột đỏ, thần sa thường ở thể cục thành khối óng ánh to nhỏ không nhất định. Chu sa và thần sa hiện nay vẫn phải nhập.

Vùng sản xuất

Chủ yếu ở Quý Châu, Hồ Nam, Tứ Xuyên và Quảng Tây.

Thu hái và chế biến

Sau khai thác, các mảnh sạch được lựa chọn và dùng nước để rửa sạch các tạp chất và chất bẩn. Tiếp theo, nam châm được sử dụng để hút các tạp chất có chứa sắt.

Thành phần

Thành phần chính của chu sa thần sa là sunfua thuỷ ngân thiên nhiên, nguyên chất có 86,2% thuỷ ngân, 13,8% sunfua.

Tính vị, quy kinh

Vị ngọt tính hàn vào kinh tâm

Đặc điểm dược liệu

Các mảnh nhỏ hoặc các khối tụ lại. Các vết sọc có màu đỏ đến đỏ nâu, bóng. Thể chất: nặng, giòn. Các miếng phẳng dễ bị vỡ, và các miếng vụn có ánh lấp lánh. Mùi: nhẹ. Vị: không vị.

“Linh sa”: là Chu sa nhân tạo bằng cách nung nóng và thăng hoa thủy ngàn với lưu huỳnh gọi là “Bình khẩu sa” với thành phần cũng là HgS. Các miếng nguyên vẹn có hành dạng và có màu tím hoặc đỏ sẫm, bóng, rời và giòn. Nó dễ bị nghiền và tạo thành các khối có kích thước không đều, gãy có dạng sợi, và có các tinh thể hình kim được gọi là “trụ răng ngựa”.

“Chu bảo sa” chỉ các hạt nhỏ hoặc bột Chu sa, màu đỏ sáng.

“Kính diện sa” các tấm phẳng hình thoi hoặc hình dải dài. Màu đỏ, sáng, bóng và hơi trong suốt như mặt gương; thể chất tương đối giòn.
“Đậu biện sa” các khối tương đối lớn, có hình vuông hoặc tròn. Màu xám nâu, nặng, cứng, khó nghiền.

Tác dụng

An thần, trấn kinh, giải độc

Chu sa chất thuốc nặng màu đỏ tính hàn chuyên trị đi vào kinh tâm, có tác dụng trấn kinh an thần cực mạnh, vừa trấn được hoả ở tâm đồng thời lại kiểm soát được nhiệt loạn phía trên. Đây là một trong những vị có tác dụng an thần hàng đầu, sức thuốc mạnh, chất thuốc nặng nên dìm ngay được hoả bốc. Các vị thuốc thuộc nhóm dưỡng tâm an thần, chủ yếu là thảo dược có công dụng dưỡng tâm để chế hoả. Chu sa thuộc nhóm trọng trấn an thần rất khác biệt so với nhóm dưỡng tâm an thần, thay vì dưỡng tâm để chế hoả thì các vị nhóm này trấn kinh, dìm hoả trực tiếp đế an thần. Các vị nhóm này bởi vì tác dụng mạnh nên rất phù hợp với các chứng như chính xung, điện giải,… Có rất nhiều bài thuoc dung Chu sa với tác dụng an thần như Chu sa an thần hoàn, Từ chu hoàn,…

Chu sa chất thuốc nặng, bên trong thì trấn an tâm thần, bên ngoài thì giai trư nhọt độc. Là vị thuốc chỉ đi vào duy nhất kinh tâm, chất nặng tính hàn nên phàm các trường hợp tâm có hoả nhiệt thịnh đều dùng rất hiệu quả. Là vị thuốc có độc nhưng lại có tác dụng để giải độc, tác dụng này thường dùng ngoài. Chu sa gân như rất ít khi dùng trong các thang sắc, các bài thuốc có chu sa thường bào chế thành viên hoàn. Chu sa có thể trở thành vị quân dược trong bài Chu sa an thân hoàn, có thể làm thần dược trong bài Từ chu hoàn. Trong một số trường hợp dùng chu sa làm áo bọc bên ngoài viên hoàn.

Yêu cầu chất lượng

Theo kinh nghiệm dân gian, dược liệu thượng hạng có màu đỏ tươi, bóng, nặng và giòn.

Ghi chú

Chu sa trên thị trường có thể được phân biệt thành các loại khác nhau dựa trên hình dạng và màu sắc, bao gồm. Chu sa và Đậu biện sa.

Chu sa là một loại thuốc có độc tính mạnh, và phải được quản lý sử dụng đặc biệt.
Không dùng lửa đốt, sắc trực tiếp vì bị phân tách ra thuỷ ngân gây độc, chỉ dùng Chu sa, Thần sa ở dạng thuốc hoàn, cho vào thuốc đã sắc để uống. Ngoài ra cùng cần đặc biệt chú ý đến liều lượng, liều thông thường chỉ từ 0,5-2g.