Cây Si
Danh pháp
Tên khoa học
Ficus benjamina L. (Họ Dâu tằm – Moraceae)
Tên khác
Cây xi
Nguồn gốc
Cây si là cây gì? Cây si, vốn dĩ mọc tự nhiên, nay được trải rộng khắp mọi miền đất nước ta, vừa để tô điểm thêm vẻ đẹp cho cảnh quan, vừa tạo bóng mát. Trồng cây si có nghĩa là gì? Việc trồng cây si thường được diễn ra ở khuôn viên các ngôi đình, chùa chiền, mang lại không gian yên bình và thiêng liêng.
Đặc điểm thực vật
Cây si, một loại thực vật hùng vĩ, có khả năng vươn tới độ cao ấn tượng lên đến 30 mét, tuy nhiên cũng không kém phần linh hoạt khi có thể phát triển thấp lè tè, nhỏ bé, phụ thuộc vào điều kiện sống và môi trường xung quanh. Đặc biệt, ở những khu vực núi non bộ, cây si mang vẻ dáng khiêm nhường với kích thước nhỏ nhắn.
Rễ cây si là loại rễ gì? Cành của cây phát triển ngay từ gốc, trải dài ra xung quanh với vô số rễ phụ mảnh mai, tựa như những sợi dây thong thả đu đưa. Cây này được bao phủ bởi một lớp nhựa mủ đặc trưng.
Lá cây si mượt mà, bóng loáng trên cả hai phía, hình dáng giống như quả bầu dục, dài từ 5 đến 9 cm, rộng từ 3 đến 5,5 cm, với cuống lá mảnh mai và có hình dạng như một chiếc máng nhỏ. “Quả” của si, mọc trực tiếp trên những cành non, không hề có cuống, có hình cầu hoặc hình trứng, thỉnh thoảng xuất hiện thành cặp, đường kính khoảng 10 đến 12 mm, khi chín chuyển sang màu đỏ thẫm. Thực chất, quả cây si này là một loại quả bế, có hình gần giống hình thận, dài khoảng 1,5 mm.
Bộ phận dùng – Thu hái – Chế biến
Trong việc sử dụng cây si, người ta thường tập trung vào nhựa và các rễ phụ của cây. Nhựa được thu từ khắp thân cây, thường được pha vào rượu để sử dụng ngay lập tức. Đối với rễ phụ, sau khi thu hái, chúng sẽ được làm sạch, sau đó sao nhẹ đến khi chúng chuyển sang màu vàng nhạt và tỏa ra hương thơm dễ chịu, trước khi được dùng để pha trà, ngâm trong rượu để uống, hoặc dùng để xoa bóp nhằm tận dụng những lợi ích sức khỏe mà chúng mang lại.
Thành phần hóa học
Thành phần hóa học của cây si vẫn chưa được ghi nhận rõ ràng trong các tài liệu nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, khi khám phá nhựa từ một loài cây si khác, được biết đến dưới nhiều tên gọi như Ficus altissima Blume, Ficus laccifera Roxb., hay còn được gọi là cây đa tía, đa tròn, hoặc Chrey bunu ở Campuchia, người ta đã phát hiện ra sự tồn tại của đến 65% chất resin và gần 30% cao su trong nhựa của loài cây này. Cây si với lá to và rộng hơn này cũng xuất hiện tại Việt Nam nhưng ít được ứng dụng vào mục đích chữa bệnh hơn.
Tác dụng dược lý
Đang cập nhật
Tính vị – Quy kinh
Đang cập nhật
Công năng – Chủ trị
Cây si có tác dụng gì? Nhựa si được biết đến như một phương pháp chữa bệnh truyền thống, vô cùng quý giá và nhận được sự tin cậy từ người dân, nhờ khả năng điều trị hiệu quả các tình trạng ứ huyết, thường gặp sau những tai nạn như ngã, va đập, chấn thương, hoặc cảm giác đau nhức ở chân tay. Ngoài ra, nó còn được dùng để giảm các triệu chứng của ho và hen suyễn. Liều dùng thông thường là pha 10-20ml nhựa si với 10-20ml rượu, uống mỗi ngày. Có thể kết hợp thêm việc dùng rượu đã pha nhựa si để massage nhẹ nhàng lên những vùng cơ thể cảm thấy đau nhức để giảm bớt cảm giác khó chịu.
Cây si chữa bệnh gì? Trong trường hợp không tìm được nhựa cây si, rễ phụ của cây si cũng là một lựa chọn thay thế hiệu quả. Rễ được làm sạch, cắt nhỏ, sau đó sao cho đến khi chúng có màu vàng nhẹ. Tiếp theo, thêm nước và đun sôi để sắc lấy nước uống, hoặc ngâm rễ đã sơ chế vào rượu để sử dụng. Liều lượng khuyến nghị là từ 25-40g rễ si mỗi ngày.
Bảo quản
Nhựa si nên được bảo quản trong lọ kín, tránh ánh sáng trực tiếp và nhiệt độ cao. Nơi lưu trữ tốt nhất là nơi mát mẻ, khô ráo. Khi đã mở lọ, nhựa si cần được dùng trong thời gian ngắn để tránh việc mất đi các hoạt chất quý giá.
Rễ phụ sau khi thu hái cần được làm sạch, cắt nhỏ (nếu cần thiết), và phơi khô hoàn toàn dưới ánh nắng nhẹ hoặc trong không gian thoáng đãng, tránh ẩm ướt. Sau khi khô, rễ nên được bảo quản trong túi vải hoặc hộp kín, đặt ở nơi thoáng mát và tránh ánh sáng trực tiếp.
Một số bài thuốc
Cắt cơn hen
Kết hợp 10ml nhựa si với 10ml rượu, trộn đều và uống hàng ngày để giảm thiểu các triệu chứng của cơn hen.
Chữa đau nhức do ngã, bị thương ứ huyết
Lấy 100g rễ si, nghiền nát và thêm một lượng nước vừa đủ rồi xào cho đến khi hỗn hợp ấm. Áp dụng hỗn hợp này lên khu vực bị tổn thương để giảm đau và giảm sưng. Đồng thời, nước còn lại từ quá trình xào có thể được uống, và bã rễ có thể được đắp lên vùng da bị ảnh hưởng để tăng hiệu quả giảm đau và chống sưng.