Câu Đằng (Dây móc câu)

Tên khoa học

Uncaria rhynchophylla (Miq.) Mig. ex Havil (Câu đằng lá nhỏ), họ Cà phê (Rubiaceae).

Nguồn gốc

Cành khô có móc của loài Uncaria rhynchophylla (Miq.) Mig. ex Havil (Câu đằng lá nhỏ), họ Cà phê (Rubiaceae).

Vùng sản xuất

Chủ yếu ở Quảng Tây, Quảng Đông, Hồ Bắc và Hồ Nam.

Thu hái và chế biến

Thu hái vào mùa Thu Đông; lá được loại bỏ và phần thần mang móc được cắt thành từng đoạn mang mấu và phơi khô.

Tính vị, quy kinh

Vị ngọt tính bình vào kinh Can, tâm bào lạc

Đặc điểm dược liệu

Các đoạn thân ngắn mang móc đơn hoặc móc kép ở mấu. Thân cây có dạng hình trụ hoặc nửa hình chữ nhật. Bên ngoài màu nâu đỏ đến nâu xám. Bề mặt đứt gãy: màu nâu vàng, rỗng hoặc có rãnh màu trắng vàng. Thể chất: cứng và dẻo, vỏ có sợi. Mùi: không có mùi. Vị: nhạt.

Yêu cầu chất lượng

Theo kinh nghiệm dân gian, dược liệu thượng hạng có móc đôi, thân mảnh; móc chắc và dược liệu trơn, mềm và có màu đỏ tía

Tác dụng

Thanh nhiệt, bình can tức phong trấn kinh.

Câu đằng là mẩu thân có gai của cây câu đằng, có vị ngọt tính bình giống như thiên ma. Đi vào can mạnh về thanh can nhiệt, bình can dương và dẹp can phong. Tính của câu đằng bình nhưng thiên về hàn hơn so với thiên ma. Cho nên câu đằng dùng hay nhất đối với trường hợp can dương bốc lên mạnh gây nhức đầu chóng mặt, can hoả bốc lên gây mắt đỏ sưng đau. Khác với thiên ma dùng gần như được với mọi trường hợp hư hay thực, thì câu đằng thiên về dùng cho các chứng có nhiệt. Bài thuốc dùng hay nhất tác dụng này của Câu đằng là Thiên ma câu đằng ẩm gồm có 11 vị Thiên ma, Câu đằng, Thạch quyết minh, Hoàng cầm, Chi tử, Xuyên ngưu tất, ích mẫu thảo, Tang ký sinh, Đỗ trọng, Phục thần, Dạ giao đằng. Trong đó Thiên ma, Câu đằng và Thạch quyết minh là quân dược (thạch quyết minh đã trình bày trong chương thuốc an thần)

Can hỏa là một trong những nhóm bệnh lý có sự biến hóa vô cùng đa dạng trên lâm sàng. Có can khí, can huyết, can hỏa, can phong động, can dương vượng và có những bài thuốc tương ứng để chữa của từng chứng. Bài Thiên ma câu đằng ẩm là chủ chứng vì bất kỳ nguyên nhân nào làm cho can dương vượng lên khiến cho can phong rung động mà sinh ra các triệu chứng bệnh. Can khí uất lâu ngày hóa hỏa, can huyết không trấn giữ được khí của can,… làm cho can dương, hỏa khí của can

bốc lên mà sinh ra nội phong. Can đởm thực hỏa, chưa sinh phong động dùng bài Long đởm tả can thang, phong động kết hợp với đàm tạo thành phong đàm dùng bài Bán hạ bạch truật thiên ma thang. Còn chứng của bài Thiên ma câu đăng âm là can dương vượng làm cho can phong nội động, có các biểu hiện như đau đầu, hoa mắt chóng mặt, mất ngủ, run, nặng thì bán thân bất toại,…

Can dương vượng làm can phong động sinh bệnh vì vậy phải dùng thuốc chính là bình can tức phong, nghĩa là làm cho can bình tĩnh đồng thời làm cho phong được yên không động. Có ba vị thuốc trong bài đạt dược tác dụng này là: Thiên ma, Câu đằng, Thạch quyết minh. Thiên ma vị ngọt tính bình là vị thuốc chỉ đi vào kinh can có tác dụng bình can tức phong bất luận là hư hay thực, trong mọi trường hợp can dương vượng can phong động đều có thể dùng thiên ma. Câu đằng vị ngọt tính bình chủ đi vào kinh can, tác dụng thanh nhiệt bình can tức phong. Cũng là vị thuốc hàng đầu để bình can tức phong. Thạch quyết minh vị mặn tính bình có tác dụng bình can tiềm dương, thanh can minh mục. Cả ba vị kết hợp có tác dụng bình can tức phong rất mạnh, làm cho can phong được yên mà triệu chứng được giảm. Đây là bài thuốc dùng rất nhiều trên lâm sàng, cũng là bài kinh điển nhất sử dụng tác dụng của thiên ma, câu đằng, thạch quyết minh một cách đầy đủ nhất.

LƯU Ý: Câu đằng là vị thuốc có ở Việt Nam, mọc hoang nhiều vùng Cao Bằng, Lào Cai. Thu hoạch bào chế cũng rất đơn giản, cắt những mẫu cành đem về, chỉ lấy phần đốt có móc câu phơi hay sấy khô là có thể dùng, không cần phải sao tẩm bào chế gì cả. Thường đốt có 01 móc, có 02 móc, tuy nhiên loại 02 móc được coi là tốt hơn.