Cà Phê

Ds. Đặng Mai Hương – Nhà thuốc Ngọc Anh – Dược liệu Cà Phê

Nguồn: Sách Nhận thức cây thuốc và dược liệu

Tên khoa học

Coffea spp., Rubiaceae (họ Cà phê).
Ở Việt Nam chủ yếu có 3 loài:
Coffea arabica L. (Cà phê chè, Cà phê Arabica);
Cojfea camphor a Pierre ex Froeh. (C. robusta Chev. – Cà phê vối, Cà phê Robusta); Coffea dewevrei Willd. et Dur. (C. exceỉsa Chev. – Cà phê mít, Cà phê Excelsa).

Mô tả cây

Cây thân gỗ, cao khoảng 1-2 m (Cà phê chè), 2- 3 m (Cà phê vối), 4-8 m (Cà phê mít).
Cành non hơi vuông; lá đơn, mọc đối, có lá kèm hình tam giác đặc biệt; hoa màu trắng thơm dịu, lưỡng tính, mọc thành chùm dày đặc tạo thành vòng ở nách lá. Quả hạch, hình cầu hơi bầu dục, khi non có màu xanh sau đó chuyển sang màu vàng lục rồi đỏ, khi chín có màu đỏ sậm hay đỏ tím; khi khô vỏ có màu đen; bên trong là 1 lớp thịt quả mỏng màu vàng, ngọt, nhớt; trong cùng là 2 hạt dính nhau phía trong theo 1 mặt phẳng, phía ngoài cong. Mặt phẳng của mỗi hạt có 1 rãnh dọc rất đặc biệt.

Phân bố, sinh thái

Cây có nguồn gốc Bắc Phi, hiện được trồng nhiều ở các nước Nam Mỹ, Nam Á. Ở Việt Nam, Cà phê được trồng nhiều ở các vùng đất bazan như Tây Nguyên, Lâm Đồng và miền Đông Nam bộ.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến

Hạt phơi khô của quả đã chín {Semen Coffeae). Hạt được thu bằng cách xay bỏ vỏ quả chín (xay quả tươi hoặc quả đã phơi khô).

Thành phần hóa học

Hạt có alkaloid: cafein (khoảng 2-3%), theobromin, theophyllin, monomethyl xanthin. Ngoài ra còn có các dẫn chất acid caffeoylquinic (acid chlorogenic, feruloylquinic, /?-coumaroylquinic…).

Tác dụng dược lý

Cà phê có tác dụng kích thích thần kinh, tăng hoạt động của tim, co mạch, lợi tiểự kích thích tiêu hóa, kháng khuẩn, chống oxy hóa… Caffein có tác dụng trợ tim và lọ- tiểu nhẹ, kích thích thần kinh, gây mất ngủ (dùng quá liều lại gây ức chế thần kinh).

Công dụng và cách dùng

Cà phê tươi: giã nát ngâm rượu uống trị tê thấp.
Cà phê rang: sắc nước sôi uống có tác dụng kích thích thần kinh (gây mất ngủ), tro tim, lợi tiểu, còn dùng để giải ngộ độc thuốc phiện, rượu.
Lá cà phê: sắc nước uống có tác dụng trợ tiêu hóa, chữa phù thũng.
Cà phê (hạt) được sử dụng chủ yếu trong thực phẩm. Việt Nam là một trong những nước xuất khẩu cà phê vối lớn trên thế giới.

Chế phẩm

Caffein thường được kết hợp với thuốc giảm đau hạ sốt như phenacetin, paracetamol trong các thuốc hạ sốt, giảm đau: viên APC (aspirin-phenacetin-caffein), Panadol extra (GSK).
Ghi chú
Cafein dùng trong công nghiệp dược chủ yếu được chiết xuất từ lá Trà (xem mục Trà). Theobromin {có tác dụng lợi tiểu) và theophyllin (có tỉnh giãn phế quản, trị hen) chủ yếu được tổng hợp hóa học.