Danh pháp

Tên khoa học

Thumbergia grandiflora (Roxb. ex Rottl) Roxb – (Họ Ô rô – Ancanthanceae)

Tên khác

Bông xanh, bông báo (Mường), madia (H’Mông), đại hoa lão nha chuỷ

Nguồn gốc

Bông báo là cây gì? Chi Thumbergia Retz. có khoảng vài chục loại, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới Châu Á. Tại Việt Nam, có khoảng 10 loài, trong đó dây bông xanh là loài phổ biến nhất, đặc biệt là ở các tỉnh miền núi và trung du phía Bắc. Cây được ưa chuộng trong trang trí đô thị vì hoa đẹp. Ngoài Việt Nam, dây bông xanh cũng mọc ở Trung Quốc, Lào, Campuchia và Thái Lan. Người Trung Quốc thường gọi hoa Bông xanh bằng biệt danh “đại hoa lão nha chùy.” Trồng cây này khá dễ dàng bằng cách sử dụng những mẩu thân dài từ 15-30cm.

Bông báo mọc ở đâu? Dây bông báo thuộc loại cây ưa sáng, ưa ẩm, thường mọc trùm lên các loại cây bụi, cây gỗ nhỏ ở ven rừng, hoặc các vách đá ở vùng rừng ẩm núi đá vôi. Cây cũng thích nghi trên các vách đá ở vùng rừng ẩm núi đá vôi. Sinh trưởng của cây diễn ra suốt năm, với lá vẫn giữ màu xanh trong mùa đông. Dây bông báo đặc biệt phát triển nhiều hoa và quả, và tái sinh tự nhiên chủ yếu thông qua hạt. Trồng được bằng dây, phần thân và gốc còn lại sau khi chặt có khả năng tái sinh chồi khoẻ.

Đặc điểm thực vật

Bông xanh hay còn gọi là cây bông báo, là một loại cây có thân dây leo, chiều dài thân Bông xanh có thể lên đến 10-15m. Thân bông xanh có hình trụ nhỏ lớn hơn đốt ngón tay, ngoài thân và lá đều có lông. Lá bông báo mọc đối xứng, phần cuống lá dài từ 3 – 4cm.

Phiến lá bông xanh có hình bầu dục, một số lá hình tim rõ rệt với phần đầu nhọn, chia nhiều thùy không đều. Mỗi lá dài từ 10- 15cm, chiều rộng từ 5-10cm. Trên phiến lá nổi rõ gân hình chân vịt, gân lá nổi rõ ở mặt dưới, mặt dưới lá bông xanh có lông nhiều hơn.

Cây bông xanh có hoa mọc thành chùm, hoa thường mọc ở kẽ lá và đầu cành. Bông hoa to, có màu xanh hoặc tím nhạt. Hoa bông báo thường nở khi điều kiện thời tiết ấm áp, nắng nhiều, đặc biệt là vào mùa hè và thu. Quả cây bông xanh có hình nang nhẵn, có mũi nhọn dài. Trong tự nhiên, hoa bông xanh sinh sống mạnh mẽ và thường được ứng dụng làm đẹp cho cảnh quan môi trường. Mùa hoa quả của cây thường xuất hiện từ tháng 3 đến tháng 9.

Bộ phận dùng – Thu hái – Chế biến

Bông xanh thường được thu hái vào cuối hè hoặc cuối thu để sử dụng làm thuốc. Trong mùa đông, do thời tiết lạnh, cây không còn dược tính đáng kể. Bông xanh thường chỉ được thu lượm một lần, sau đó được sấy khô, phơi khô, hoặc sao vàng để lưu trữ và sử dụng dần. Lá cây có thể thu hái quanh năm và được sử dụng tươi, hoặc sau khi phơi khô hoặc sấy khô để làm thuốc.

Thành phần hoá học

Lá bông xanh có nhiều kali. Hoa có chứa một lượng glucose và fructose. Các acid amin chứa trong hoa là acid aspartic, serin, glycin, alanin, valin. Gần đây, người ta đã phân lập được từ hoa các hợp chất apigenin- 7 glucuronid, luteolin, luteolin-7-glucosid, anthocyanin, malvidin-3-5-diglucosid, đường saccharosa, glucosa, fructosa…

Tác dụng dược lý

Bông báo có tác dụng gì? Nước chiết xuất từ lá và thân dây bông xanh đã được tiêm vào bụng chuột nhắt trắng ở liều lượng 1g/chuột. Sau quan sát trong vòng 24 giờ, không có sự xuất hiện của tình trạng chết chuột, cho thấy dây bông xanh không có độc tính.

Thí nghiệm thực hiện trên tiêu bản cô lập hồi trường chuột lang, đối với tử cung của chuột cống trắng, dây bông xanh không có tác dụng rõ rệt.

Tính vị – Quy kinh

Đông y ghi nhận cây bông xanh là thảo dược có vị cay, tính bình.

Công năng – Chủ trị

Bông báo chữa bệnh gì? Hiệu quả chính là khử phong, giúp điều trị các chứng tích tụ độc tố, vì thế cây thuốc có hiệu quả thải độc là chủ yếu.

Chữa rắn cắn : Theo dân gian, cây bông xanh chữa rắn cắn rất hiệu quả do thành phần dược chất có tính thải độc của thảo dược này rất đáng kể.

Chữa chứng tụ máu bầm: Hiệu quả của hoạt chất flanovoid của cây bông xanh được nhiều người nhận định có thể cải thiện tình trạng tụ máu bầm dưới da do chấn thương hiệu quả.

Chữa mụn nhọt: Bông xanh được xem là một loại thảo dược giải độc trong Đông y và được sử dụng để điều trị mụn nhọt một cách triệt để. Để ngăn chặn sự tái phát của bệnh, việc xử lý cần tập trung vào nguyên nhân cơ bản của tình trạng này. Nặn mủ và điều trị bằng thuốc là những phương pháp cơ bản chống nhiễm trùng. Đối với những người có tình trạng nhiệt độ cơ thể cao, việc sử dụng bông xanh để nấu nước uống có thể là một biện pháp hiệu quả, giúp thanh nhiệt, lượng huyết, và cải thiện chức năng gan để loại bỏ chất độc khỏi cơ thể.

Ở Malaysia, nước chiết từ lá bông xanh được sử dụng để điều trị đau dạ dày. Tại Trung Quốc, lá của cây được ứng dụng trong việc chữa trị đau dạ dày, trong khi rễ của nó được sử dụng để điều trị phong thấp. Ở Ấn Độ, một số khu vực sử dụng lá bông xanh như một loại rau ăn.

Liều dùng

Để sử dụng bông xanh như phương pháp điều trị, khuyến cáo lượng sử dụng là 9-20g mỗi ngày dưới dạng nước sắc uống. Đối với việc sử dụng bên ngoài, không có liều lượng cụ thể được đề xuất.

Bảo quản

Bông xanh sau khi trải qua sơ chế cần được bảo quản ở nơi khô ráo, thông thoáng và tránh ánh sáng mặt trời trực tiếp.

Một số bài thuốc

Chữa rắn cắn

Lá tươi 30-50g, bỏ cuống, đem giã nát. Lấy dây vải hoặc khăn buộc phía trên vết rắn cắn về phía tim, để tránh nọc độc truyền đi khắp cơ thể, rồi nặn cho máu chảy ra để nọc theo ra, sau đó đắp lá bông xanh đã được giã ra lên vùng da bị rắn cắn trực tiếp, người bệnh sẽ nhận thấy vết cắn giảm sưng đau và loại bỏ được máu bầm tích tụ. Còn phần nước lấy xoa bóp từ trên xuống dưới gần nơi bị cắn chừng 5-10 phút. Đắp ngày 2 lần, đắp trong nhiều ngày đến khi thấy đã ổn định. Có thể dùng riêng hoặc phối hợp với lá vông vang 50g và hạt hồng bì 20g.

Giảm tụ máu bầm

Đắp lá tươi trực tiếp hoặc chườm nóng lên vết thương đang có tụ máu bầm. Đem khoảng 100g lá tươi thái nhỏ, sao vàng, thêm chút rượu trắng tiếp tục sao đến khi thuốc khô. Sau đó, cho hỗn hợp này vào túi vải, chườm lên da, cẩn thận để không bị bỏng. nếu vết thương hở, người bệnh có thể đắp lá tươi trực tiếp, vết thương tụ máu ẩn dưới da thì có thể tận dụng phương pháp chườm nóng.

Hỗ trợ trị giun

Rễ dây bông xanh và rễ sử quân, rễ cỏ tranh mỗi vị 20g thái nhỏ, phơi khô, sắc với nước uống khoảng 400ml làm thuốc tẩy giun.

Đau dạ dày

Ở Trung quốc dùng chữa đau dạ dày với 9 -20g mỗi ngày sắc uống.

Tài liệu tham khảo

1. Đỗ Huy Bích (2006), Bông báo, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, tập 1, trang 629.
2. Đỗ Tấn Lợi (2006), Bông báo, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 540.
3. Phạm Hoàng Tộ (1999), Bông báo , Cây cỏ Việt Nam, NXB Trẻ, Hà Nội, tập 2, trang 814.