DS. Đặng Mai Hương – Nhà thuốc Ngọc Anh – Dược liệu Ba Gạc 

Nguồn: Sách nhận thức cây thuốc và dược liệu

Tên khác

La phu mộc Tên khoa học:

Chi Rauvolfia thuộc họ Apocynaceae (họ Trúc đào) có nhiều loài Ba gạc được sử dụng làm thuốc như:

Rauvolfia serpentina Benth. – Ba gạc Ấn độ,

Rauvolfia verticillata (Lour.) Baill. – Ba gạc Việt Nam, Ba gạc lá to,

Rauvolfia cambodiana Pierre ex Pit. – Ba gạc Cambốt,

Rauvolfia tetraphylla L. – Ba gạc Cuba, Ba gạc 4 lá,

Rauvolfia vomotoria Afzel. – Ba gạc châu Phi,

Rauvolfia mỉcrantha Hook. F. {Rauvolyia littoralis Rusby) – Ba gạc lá nhỏ, Huỳnh cầm núi.

Mô tả cây

Cây thường là bụi nhỏ, cao 1-1,5 m, vài loài có thể là cây mộc nhỡ, trên thân có những nốt sần màu lục xám. Toàn cây có nhựa mủ. Lá thường mọc vòng 3 hay 4-5, phiến lá hình ngọn giáo, 6-11 X 1,5-3 cm, gốc thuôn, chóp nhọn. Hoa nhỏ hình ống, màu trắng, mọc thành xim hay dạng tán kép. Quả hình cầu, khi non màu xanh, khi chín màu đỏ tươi rồi chuyển dần sang tím đen.

Phân bố, sinh thái

Cây thường mọc hoang ở vùng rừng núi nước ta (Cao Bằng, Lạng Sơn, Lào Cai). R. lỉttoralỉs còn gặp ở vùng ven biển. R. tetraphylla là loài nhập nội. Cây có thể được nhân giống bằng hạt hay giâm cành.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến

Vỏ rễ (Cortex Rauvolfiae) và rễ (Radix Rauvolfiae), quan trọng nhất là vỏ rễ vi chứa nhiều hoạt chất nhất. Thu hoạch vào mùa thu, đông, đào lấy rễ, cần chú ý bảo vệ lớp vỏ, sau đó rửa sạch, chặt thành từng đoạn nhỏ hay bóc lấy vỏ rễ, phơi khô. vỏ thân cũng được sử dụng.

Thành phần hóa học

Thành phần chính trong vỏ rễ là các alkaloid có nhân indol (reserpin, rescinamin, ajmalin, ajmalicin, yohimbin, papaverin, serpentin,…).

Tác dụng dược lý

Reserpin, rescinamin có tác dụng hạ huyết áp, làm chậm nhịp tim, an thần, giảm đau.

Ajmalin chống loạn nhịp tim do cơ năng, hồi hộp, đau vùng tim, ngoại tâm thu, nhanh tim kịch phát, nhịp đôi do ngộ độc digitalin, kích thích hô hấp, nhu động ruột. Ajmalicin giúp tăng lượng oxy trong máu, tăng tuần hoàn máu não, tăng chuyển hóa ở mô não.

Công dụng và cách dùng

Ba gạc được dùng để bào chế các chế phẩm cao chiết toàn phần làm thuốc trị tăng huyết áp hoặc để chiết các alkaloid tinh khiết như reserpin, rescinamin, ajmalin, ajmalicin.

Chế phẩm

Reserpin (viên nén – Sandoz, Niksan), reserpin, serpasil (thuốc tiêm).