A Giao
Tên khoa học
Equus asinus L. (con Lừa), họ Ngựa (Equidae).
Nguồn gốc
Một loại gelatin rắn hình thành từ dịch đun sôi và cô đặc da của loài Equus asinus L. (con Lừa), họ Ngựa (Equidae).
Vùng sản xuất
Chủ yếu vùng Đông A (tỉnh Sơn Đông); ngoài ra còn được sản xuất ở Hà Nam, Giang Tô, Chiết Giang và Hà Bắc.
Thu hái và chế biến
Sản xuất quanh năm; Da lừa được ngâm, loại bỏ lông, cắt miếng, rửa sạch. Da được đun sôi trong nước theo từng mẻ và lọc, sau đó gộp dịch lỏng sau lọc và cô đặc tạo thành một khối đặc dính sau khi để nguội. Khối đặc này được cắt thành từng miếng và sấy khô.
Tính vị quy kinh
Tác dụng
Bổ huyết chỉ huyết, tư âm nhuận táo.
A giao vị cam bình chất nhuận, tính dính thu liễm không những bổ máu để cầm máu mà còn tư âm nhuận phế. Phàm các chứng huyết hư, xuất huyết, phế thận âm hư táo nhiệt thì đều coi A giao là vị chủ yếu.
A giao dùng với tác dụng bổ huyết tư âm chỉ huyết dùng trong bài Giao ngài thang (Gồm tứ vật kết hợp với A giao, Ngải diệp và Sinh địa khô) rất nổi tiếng, là bài chủ yếu trị phụ nữ băng huyết, rong huyết và an thai – nguyên nhân do 2 mạch xung nhâm hư tổn làm cho âm khí không yên ở trong gây ra băng huyết, rong huyết, kinh ra quá nhiều,…. Mạch xung là biển của huyết, mạch nhâm chủ về bào thai – khi xung nhâm hư tổn làm cho huyết tràn ra mà gây các chứng băng huyết rong huyết (giống như đê bị vỡ nước tràn vào gây ngập lụt), khi huyết tràn ra như thế gây hàn (hàn trệ gây đau bụng dưới). Trong bài này tứ vật để bổ huyết, cam thảo và bạch thược trong tứ vật đồng thời có tác dụng nhu can giảm đau, A giao bổ huyết tư âm bù huyết vào phần huyết tù’ mạch xung bị tràn ra đồng thời làm kiên cố hai mạch xung nhâm (kiên cố đê) ngăn không cho huyết thoát vì thế mà có tác dụng bổ huyết chỉ huyết – đây là tác dụng bổ huyết tư âm để chỉ huyết rất độc đáo của A giao; Ngải diệp làm ôn ấm tử cung, kết hợp Can địa hoàng (chính là sinh địa tươi sấy khô) dùng rất tốt với trường hợp huyết hư gây xuất huyết. Cả bài có tác dụng bổ huyết ôn dương củng cố hạ tiêu, điều kinh chỉ huyết.
Và tác dụng bổ huyết chỉ huyết của a giao được dùng phổ biến nhất trên lâm sàng. Còn tác dụng tư âm nhuận táo chữa các chứng phế âm hư táo nhiệt thì ít dùng hơn, lý do a giao có tác dụng nhuận táo là bởi vì a giao chính là keo (hay cao) nấu từ da con lừa rất nhờn, nhuận. Ngoài ra trong một số trường hợp để tăng tác dụng chỉ huyết hay phối hợp thêm với Bồ hoàng.
LƯU Ý: Vì a giao là cao cô từ da của con lừa (mà ở Việt nam không có lừa) vì thế đa phần a giao chuẩn hiện nay vẫn phải nhập, còn một số nơi ở Việt Nam hay nấu a giao từ da trâu, bò, la, dê,… tuy nhiên tác dụng vẫn kém hơn so với a giao nấu từ cao lừa. Ngoài ra vì là nấu cao từ da nên khá hôi và tanh, khi dùng trực tiếp khá khó dùng, để tiện dùng hơn có thể cho vào chảo sao phồng lên dễ dùng hơn. Vị này là một vị thuốc dùng rất tốt cho phụ nữ tuổi tiền sinh nở, tuổi tiền mãn kinh vì tác dụng vào hai mạch Xung Nhâm.
Đặc điểm dược liệu
Các miếng hình chữ nhật, vuông hoặc các khối mảnh. Bề ngoài màu đen nâu, bóng bẩy. Thể chất: cứng và giòn. Mùi: nhẹ. Vị: hơi ngọt. Dược liệu A giao Yêu cầu chất lượng
Theo kinh nghiệm dân gian, dược liệu thượng hạng có màu sắc đều, thể chất giòn, trong mờ, bề mặt nứt nẻ sáng bóng, không có mùi tanh.
Ghi chú
A giao được phân loại thành “đông bản”, “xuân thu bản” và “phục bản” có bản chất sự khác nhau do mùa giết mổ.
“Đông bản”: A giao chế biến từ da lừa được giết mổ vào mùa đông. Đây là loại có chất lượng cao nhất.
“Xuân thu bản”: A giao chế biến từ da lừa được giết mổ vào mùa xuân và mùa thu. Đầy là loại có chất lượng trung bình.
“Phục bản”: A giao chế biến từ da lừa được giết mổ vào mùa hè. Đây là loại có chất lượng thấp nhất.
Xuất xứ: Hàn Quốc