Tóc Rối (Huyết Dư/Loạn Phát)
Danh pháp
Tên khoa học
Tên khác
Huyết dư, đầu phát, nhân phát, loạn phát
Nguồn gốc và đặc điểm
Tóc rối là gì? Truyền thống cổ xưa tin rằng mái tóc được tạo ra từ huyết thừa, do đó nó được gọi là huyết dư. Ở đây, mái tóc được nhắc tới thuộc về loài Homo sapiens L., một thành viên của họ Hominidae. Dù là tóc của nam giới hay nữ giới, đặc điểm này áp dụng chung cho cả hai.
Bộ phận dùng – Thu hái – Chế biến
Tóc rối lấy từ đâu? Tóc, một nguyên liệu có thể thu thập quanh năm từ các tiệm hớt tóc, được làm sạch bằng cách sử dụng nước có pha xà phòng hoặc dung dịch kiềm (như NaOH hoặc cacbonat kiềm), sau đó phơi cho đến khi khô. Có thể sử dụng tóc đã được rửa sạch và phơi khô, hoặc chuyển hóa nó thành than tóc, một sản phẩm còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như huyết dư thán, loạn phát thán, đầu phát thán hoặc nhân phát thán.
Quy trình tạo ra huyết dư thán diễn ra như sau: Tóc được đặt vào một nồi gang hoặc nồi đất, ép chặt, và sau đó đậy kín nắp. Một lớp đất dẻo được trát kín lên nắp trước khi nồi được đặt vào lò để nung. Quá trình nung đòi hỏi sự kiểm soát cẩn thận về lửa và thời gian nung để đảm bảo tóc không bị cháy hết hoặc chưa cháy hết. Sau khi nung đến mức độ thích hợp, để nồi nguội rồi mở ra, thu được than tóc có màu đen bóng, xốp và nhẹ, dễ vỡ, có vị đắng và mùi đặc trưng của tóc khi được đốt cháy.
Thành phần hóa học
Trong tóc có gì? Mái tóc chứa một thành phần chính là cystine, một loại axit amin có công thức hóa học là COOH-CH(NH2)-CH2-S-S-CH2-CH(NH2)-COOH, còn được biết đến như một loại disulfide của diamino acid. Cystine, một monopeptide, thường xuất hiện trong các bộ phận như móng chân, lông, tóc, sừng, và len. Cystine và cysteine có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, với cysteine có công thức hóa học là CH₂SH-CH(NH2)-COOH. Bên cạnh cystine, tóc cũng chứa chất béo. Đối với huyết dư thán, thành phần chính là cacbon.
Tác dụng dược lý
Đang cập nhật
Tính vị – Quy kinh
Theo đông y, tóc rối có vị đắng và tính hơi ấm, không có độc, quy vào kinh tâm, can và kinh thận.
Công năng – Chủ trị
Tóc rối có tác dụng gì? Than tóc, hay còn được gọi là huyết dư thán, được biết đến với khả năng giảm sưng, ngăn chặn chảy máu, và được sử dụng như một liệu pháp an thần cho trẻ em, cũng như điều trị cho các bệnh như tiêu chảy, eczema, và bệnh sởi. Để sử dụng, than tóc cần được đốt cháy; không sử dụng trong trạng thái nguyên bản. Trường hợp sử dụng không qua đốt, nó thường chỉ được áp dụng trong việc nấu chế biến thành cao để dán lên các vết mụn nhọt.
Tóc rối chữa bệnh gì? Cộng đồng thường sử dụng sản phẩm này để xử lý các tình trạng như nôn ra máu, chảy máu cam, lỵ ra máu, đái ra máu, và khi gặp khó khăn trong việc đi đại, tiểu tiện. Khi được chế biến thành cao và áp dụng lên vết thương, nó cũng giúp ngăn chảy máu và thúc đẩy quá trình lành da (hỗ trợ tái tạo da).
Liều dùng
Liều lượng khuyến nghị hàng ngày là từ 4 đến 8 gram, và trong một số trường hợp, có thể tăng lên tới 12 gram.
Kiêng kỵ
Những người mắc chứng nhiệt ứ trong cơ thể thì được khuyến cáo không nên sử dụng than tóc.
Bảo quản
Bảo quản dược liệu tóc rối ở nơi khô ráo và thoáng mát.
Một số bài thuốc
Một công thức thuốc dùng để chế biến cao dính dùng cho các trường hợp mụn nhọt chưa chảy mủ bao gồm một danh sách dài các loại thảo mộc như Địa hoàng, Truật thảo, Xác chỉ, Gia bì, Truật nga, Nhân đào, Sơn lại hương, Đương quy, Xuyên ô kính, Trần bì, Ô dược, Tam lăng, Xuyên quận tía, Hà thủ ô đỏ, Thảo quyết minh, Sài hồ bắc, Phòng phong thảo, Lưu ký nô, Nha tạo, Xuyên khung sơn, Quế chi, Khương hoạt, Uy linh tiên, Xích thược, Thiên nam sơn, Hương phụ, Kinh giới, Bạch chỉ, Cao bản lẳng, Xuyên khung đậu, Cao lương khương, Độc hoạt, Ma hoàng, Cam thảo dây, Liên kiều, mỗi loại 12g.
Sử dụng 2.5kg dầu vừng, nấu chung với các vị thuốc cho đến khi thuốc khô lại, sau đó lọc và bỏ bã. Thêm 100g than tóc đã qua xử lý để hòa tan, sau đó nhào nặn với Nhục quế, Xạ hương mỗi loại 4g, Phụ tử chế, Mộc hương mỗi loại 8g, Băng phiến, Long não, Hồi hương, Nhũ hương, Mộc dược, A ngùy, Tế tân mỗi loại 12g và khuấy đều. Cao thuốc này sau đó được sử dụng để áp dụng lên các vùng da bị mụn nhọt chưa chảy mủ.
Tài liệu tham khảo
- Đỗ Tất Lợi (2006), Tóc rối, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 1006.