Con Dế (Dễ Dũi/Thổ Cẩu)
Danh pháp
Tên khoa học
Gryllotalpa unispinalpa Sauss (Họ Dế – Gryllotalpidae)
Gryllotalpa formosana
Tên khác
Dế dũi, , dế chũi, dế nhũi, thổ cẩu, lâu cô
Nguồn gốc
Dế chũi hay con dế nhũi thuộc họ côn trùng Gryllotalpidae và nằm trong bộ Orthoptera, bao gồm các loài như châu chấu và cào cào. Loài này được biết đến với hình dáng trụ, dài từ 3 đến 5 cm khi đạt đến tuổi trưởng thành, có đôi mắt nhỏ và đôi chân trước mạnh mẽ, giống như cánh tay của người đào bới. Dế chũi phổ biến khắp thế giới và có thể gây hại cho nông nghiệp khi chúng xâm nhập vào các khu vực mới.
Quá trình phát triển của dế chũi bao gồm ba giai đoạn: trứng, nhộng và trưởng thành. Đa số cuộc đời của chúng được dành dưới đất, tuy nhiên, ở giai đoạn trưởng thành, chúng có cánh và di chuyển để sinh sản.
Con dế ăn gì? Dế chũi có chế độ ăn uống đa dạng: một số ăn chủ yếu là rễ cây, trong khi một số khác ăn đa dạng hơn, bao gồm cả giun đất và ấu trùng, và có loài chủ yếu săn mồi. Con đực của loài này phát ra tiếng kêu lớn, thường từ một hang đào hình sừng, để thu hút bạn tình hoặc chỉ dẫn về môi trường sống lý tưởng cho việc đẻ trứng.
Trong văn hóa dân gian, dế chũi mang ý nghĩa khác nhau tùy thuộc vào vùng miền. Ở Zambia, chúng được coi là biểu tượng của may mắn, còn ở Mỹ Latinh, người ta tin rằng chúng có thể báo hiệu mưa sắp tới. Tại Florida, loài Neoscapteriscus, không phải là bản địa, được xem là một loài gây hại và đã có nhiều biện pháp kiểm soát sinh học được áp dụng. Các loài dế chũi cũng được tiêu thụ như một nguồn thực phẩm ở các nước như Tây Java, Việt Nam, Thái Lan, Lào và Philippines.
Ngoài ra, dế mèn và các loài khác thuộc họ này cũng được dùng trong y học và được tìm thấy ở các cánh đồng và bãi cỏ.
Đặc điểm
Dế chũi có sự đa dạng về kích thước và hình dạng, nhưng phần lớn các cá thể có kích cỡ khá đồng nhất, với chiều dài dao động từ 3,2 đến 3,5 cm (khoảng 1,3 đến 1,4 inch) ở tuổi trưởng thành. Chúng được thiết kế để sống dưới đất, với cơ thể hình trụ và một lớp lông mịn, dày đặc bao phủ. Đặc biệt, phần đầu, cánh tay và mặt trước của thân trước rất cứng cáp, trong khi bụng của chúng lại mềm mại.
Đầu trang bị hai chiếc râu mảnh mai và đôi mắt sáng, giống hạt cườm. Chúng có hai đôi cánh gấp gọn gàng trên lưng, với cánh trước thường ngắn, tròn và cánh sau dài hơn, đôi khi dài hơn đuôi, mặc dù một số loài có cánh sau ngắn hơn và không bay được. Cặp chân trước của chúng được thiết kế đặc biệt cho việc đào, trong khi cặp chân sau có hình thức tương tự như chân của dế mèn, tuy nhiên, chúng chủ yếu dùng để đẩy đất chứ không phải nhảy, khả năng này ở chúng không phát triển mạnh.
Trong giai đoạn nhộng, chúng giống hệt như khi trưởng thành nhưng không có cánh và cơ quan sinh sản phát triển đầy đủ, với các miếng đệm cánh phát triển rõ ràng hơn sau mỗi lần lột xác.
Bộ phận dùng – Thu hái – Chế biến
Sau khi bắt được, hãy loại bỏ chân và cánh của chúng, sau đó phơi hoặc sấy khô để bảo quản. Để tránh nấm mốc và côn trùng, nên lưu trữ chúng trong một hộp đóng kín cùng với vôi.
Thành phần hóa học
Chưa có tài liệu nghiên cứu.
Tác dụng dược lý
Đang cập nhật
Tính vị – Quy kinh
Con dế có tác dụng gì? Theo đông y, dế dũi có vị mặn và tính hàn, có độc, còn dế mèn có vị cay, mặn, có tính ôn và có độc, quy vào 3 kinh bàng quang, đại trường và tiểu trường.
Công năng – Chủ trị
Con dế chữa bệnh gì? Dế mèn và dế dũi được sử dụng như một phương pháp điều trị dân gian từ lâu trong lịch sử y học. Thông tin về việc sử dụng chúng có được ghi chép trong các tài liệu cổ xưa. Chúng được biết đến với khả năng kích thích sự thải nước tiểu (còn được gọi là trục thủy tà), giúp điều trị các vấn đề liên quan đến thủy thũng. Ngoài ra, chúng cũng được cho là có tác dụng làm thông đại tiện, giúp giảm triệu chứng của các trường hợp khó đẻ.
Liều dùng
Mỗi ngày, dùng từ 3 đến 5 gram dưới dạng thuốc sắc hoặc sao vàng tán nhỏ để sử dụng.
Bảo quản
Sau khi phơi hoặc sấy khô, để tránh nấm mốc và côn trùng, nên bảo quản dược liệu trong một hộp đóng kín cùng với vôi.
Một số bài thuốc
Chữa tiểu tiện khó khăn
Sử dụng 20-30 con dế dũi đã tẩy rời chân và cánh, cùng với 20-30 con dế mèn đã tẩy rời cánh và chân, kết hợp với 20 gram cam thảo, tất cả được tán nhỏ và kết hợp đều nhau. Mỗi lần dùng 1 gram bột này, uống 2 hoặc 3 lần mỗi ngày, pha vào nước nóng để uống. Phương pháp này được áp dụng để điều trị tiểu tiện khó khăn.
Chữa người già bị tiểu tiện khó khăn
Kết hợp 4 con dế mèn và 4 con dế dũi cùng với 3 gram cam thảo, pha trong 400ml nước và sắc còn lại khoảng 200ml, chia thành 3 lần uống trong ngày.
Tài liệu tham khảo
- Đỗ Tất Lợi (2006), Con dế, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 970.